Википедија

Operacija Koridor 92

„Operacija Koridor” preusmerava ovde. Za srpski film iz 1993. pogledajte stranicu Operacija Koridor (film).
„Koridor 92” preusmerava ovde. Za srpski film iz 2021. pogledajte stranicu Koridor 92 (film).

Operacija Koridor 92, poznata i kao proboj Koridora života, bila je najveća operacija Vojske Republike Srpske (VRS) sprovedena tokom rata u Bosni i Hercegovini protiv Hrvatskog vijeća odbrane (HVO) i Hrvatska vojske (HV) u Bosanskoj Posavini. Operacija je vođena od 24. juna do 6. oktobra 1992. godine. Cilj je bio ponovno uspostavljanje putne veze između zapadnog i istočnog dijela Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Razlog za pokretanje operacije bilo je zauzimanje Dervente od strane HVO i HV — potez kojim je blokiran jedini kopneni put između teritorija pod kontrolom Vojske Republike Srpske.

Operacija Koridor 92
Dio rata u Bosni i Hercegovini

Ciljevi operacije Koridor 92 na mapi Bosne i Hercegovine
Vrijeme24. jun — 6. oktobar 1992.
Mjesto
Bosanska Posavina, sjeverna Bosna i Hercegovina
UzrokBlokada puta koji spaja Bosansku Posavinu sa Bosanskom Krajinom.
Ishod

Pobjeda Vojske Republike Srpske

Sukobljene strane
 Republika Srpska
 Republika Srpska Krajina		  Republika Hrvatska
 Hrvatska zajednica Herceg-Bosna
 Republika Bosna i Hercegovina
Komandanti i vođe
Republika Srpska Momir Talić
Republika Srpska Novica Simić
Republika Srpska Krajina Milan Martić		 Hrvatska Petar Stipetić
Hrvatska Vinko Štefanek
Uključene jedinice
Republika Srpska Vojska Republike Srpske
Republika Srpska Krajina Jedinice Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske Krajine		 Hrvatska Hrvatska vojska
Hrvatska Republika Herceg-Bosna Hrvatsko vijeće odbrane
Hrvatske odbrambene snage
Jačina
40.800 vojnika (jun)
54.660 vojnika (oktobar)		 20.000 vojnika (jun)
5000 vojnika (oktobar)
Žrtve i gubici
413 poginulih
1509 ranjenih		 najmanje 1261 poginulih
6250 ranjenih
116 civila poginulo u Slavonskom Brodu

U prvoj fazi operacije VRS je uspješno ušla u Derventu, odbijajući snage HVO i HV na sjever, zauzimajući pritom nekoliko gradova. U drugoj fazi operacije, VRS je izbila na rijeku Savu, tj. na granicu sa Republikom Hrvatskom, uništavajući mostobran koji su držali HV i HVO u Bosanskom Brodu. U ofanzivi je učestvovalo više od 60.000 vojnika, a obje strane su imale teške gubitke, naročito HVO. Hrvatsko Vijeće za nacionalnu sigurnost zatražilo je izvještaj o gubitku Bosanske Posavine i za poraz okrivilo unutrašnje sukobe, dvostruki lanac komandovanja i nedjelotvornu kontraobavještajnu službu. Ishod je kasnije izazvao spekulacije o političkom dogovoru između srpskog i hrvatskog rukovodstva o trgovini teritorijama, iako je analiza američke Centralne obavještajne agencije odbacila takve navode.

Pozadina uredi

Pošto se Jugoslovenska narodna armija (JNA) povukla iz Hrvatske nakon prihvatanja i početka sprovođenja Vensovog plana, oko 55.000 oficira i vojnika JNA rođenih u Bosni i Hercegovini je prebačeno u novoosnovanu Vojsku Srpske Republike Bosne i Hercegovine (VSRBiH), koja će kasnije biti preimenovana u Vojsku Republike Srpske. Ova reorganizacija uslijedila je nakon proglašenja Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine 9. januara 1992, kada je već bilo jasno da će se protivno ustavu SR BiH sprovesti referendum o nezavisnosti BiH od 29. februara do 1. marta 1992. godine.[1]

JNA i VSRBiH su se sukobile sa Armijom Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH) i Hrvatskim vijećem odbrane (HVO), koje su bile pod komandom pretežno muslimanske vlade u Sarajevu i rukovodstva bosanskohercegovačkih Hrvata, kao i HV, koja je povremeno podržavala operacije HVO.[2] Embargo na oružje Ujedinjenih nacija uveden u septembru 1991. omeo je pripremu različitih snaga,[3] ali je krajem aprila VSRBiH bila u mogućnosti da rasporedi 200.000 vojnika, zajedno sa stotinama tenkova, oklopnih transportera i artiljerijskih oruđa, dok su HVO i Hrvatske odbrambene snage (HOS) raspolagale sa oko 25.000 vojnika i pregršt teškog naoružanja. ARBiH je bila uglavnom nepripremljena, međutim, nije imala teško naoružanja i posjedovala je malokalibarsko oružje za manje od polovine svojih snaga od oko 100.000 vojnika.[4] Do sredine maja 1992, kada su se jedinice JNA koje nisu prebačene u VSRBiH povukle iz BiH u novoproglašenu Saveznu Republiku Jugoslaviju,[5] VSRBiH je kontrolisala približno 60% Bosne i Herceogovine.[6]

Bosanska Posavina uredi

Površina i stanovništvo uredi

 
Etnički sastav Bosanske Posavine prema popisu stanovništva iz 1991:
      Hrvati       Srbi       Muslimani

Geografsko područje u slivu rijeke Save činilo je dijelom ili u potpunosti 15 opština: Zenica, Bosanska Gradiška, Srbac, Bosanski Brod, Derventa, Odžak, Modriča, Gradačac, Bosanski Šamac, Orašje, Brčko, Srebrenik, Bijeljina, Lopare i Ugljevik. Od 1990-ih, upotreba pojma Bosanska Posavina odnosi se gotovo isključivo na područja sa pretežno hrvatskim stanovništvom u okviru opština Bosanski Brod, Derventa, Odžak, Modriča, Gradačac, Bosanski Šamac, Orašje i Brčko.[7] Ove opštine su zauzimale površinu od 2289,15 km² i u njima je prema popisu stanovništva iz 1991. živjelo 319.593 stanovnika, od kojih su 133.467 (41,76%) bili Hrvati, 88.484 (27,69%) Srbi i 70.907 (22,19%) Muslimani.[8] Oblast je preko četiri mosta na rijeci Savi bila povezana sa Hrvatskom.[9]

Politička organizacija uredi

Nakon parlamentarnih izbora 1990, Hrvatska demokratska zajednica (HDZ) imala je većinu u šest opština Bosanske Posavine. Međutim, krajem 1991. Srpska demokratska stranka (SDS) počela je uspostavljati paralelne vlasti.[10] Tokom 1991, SDS je uspostavio šest srpskih autonomnih oblasti (SAO) u opštinama Bosne i Hercegovine u kojima žive Srbi. SAO Sjeverna Bosna, proglašena u Doboju u novembru 1991, pokrivala je 17 opština, uključujući Derventu, Bosanski Brod, Odžak, Bosanski Šamac, Modriču, Gradačac i Orašje.[11] Na području srpskih autonomnih oblasti i drugih područja naseljenih Srbima, uključujući i područja na kojima je srpski narod ostao u manjini zbog genocida u Drugom svjetskom ratu, na osnovu plebiscita održanog 9. i 10. novembra 1991. osnovana je i proglašena Republika srpskog naroda Bosne i Hercegovine, kasnije preimenovana u Republiku Srpsku.[12]

U Bosanskom Brodu je 12. novembra 1991. osnovana Hrvatska zajednica Bosanska Posavina. Obuhvatala je osam opština: Bosanski Brod, Odžak, Bosanski Šamac, Orašje, Derventu, Modriču, Gradačac i Brčko.[13]

Uvod uredi

 
Karta vojnog rasporeda u Bosanskoj Posavini, april–jun 1992. godine.

Hrvatsko vijeće odbrane (HVO) ojačano trupama Hrvatske vojske (HV), nakon odbrane položaja u Bosanskom Brodu u martu, odbacilo je trupe Jugoslovenske narodne armije (JNA) i Vojske Srpske Republike Bosne i Hercegovine (VSRBiH) južno od grada i do kraja maja zauzelo Modriču i Derventu. Zauzimanjem Dervente prekinut je i posljednji put koji je spajao zapadni dio Srpske Republike sa istočnim dijelom, koji se naslanjao na Srbiju. Time je onemogućeno snabdijevanje Banje Luke, kao i najvećeg dijela teritorije koju Republika Srpska Krajina kontrolisana u početnoj etapi rata u Hrvatskoj.[14]

Gubitka putne veze izazvao je značajne probleme u snabdijevanju Banje Luke i okoline i za ishod je imao protivnapad VSRBiH na snage HVO i HV na tom području. Istovremeno, VSRBiH i JNA su zauzele Doboj i Bosanski Šamac, istočno i južno od pravca napredovanja HVO i HV.[15] U junu, 1. krajiški korpus VSRBiH započeo je izvođenje pripremnih operacija na područja oko Dervente pod kontrolom HVO i HV, pokušavajući da poboljša položaje VSRBiH potrebnih za izvođenje velikog napada. Do 20. juna, VSRBiH je zauzela sela Kotorsko i Johovac, sjeverno od Doboja, i ostvarila glavni cilj pripremnih operacija.[16]

Neposredni povod za djelovanje bila je smrt dvanaest novorođenčadi u banjalučkoj klinici za dječije bolesti zbog nedostatka kiseonika u inkubatorima.[17]

Ofanziva uredi

Tok bitke uredi

 
Karta operacije Koridor 92.

VRS je na početku operacije Koridor 92 rasporedila preko 40.000 vojnika, a do kraja početne faze ofanzive snage su povećane na 54.660 vojnika.[18][19] Glavni nosilac ofanzive bio je 1. krajiški korpus VRS,[16] organizovan u četiri taktičke grupe, 16. krajišku motorizovanu brigadu i Operativnu grupu Doboj.[20] Korpus i tok operacije bili su pod komandom generala Momira Talića.[21] Trupe Srpske vojske Krajine su takođe učestvovale u ofanzivi. U junu je pristiglo 780 dobrovoljaca, iz specijalnih jedinica Ministarstva unutrašnjih poslova kojim je neposredno komandovao ministar Milan Martić.[20][22]

HVO i HV su imale oko 20.000 vojnika u regionu na početku ofanzive VRS, ali je do oktobra broj vojnika pao na manje od 5000. Na početku, ove jedinice su organizovane u Operativnu grupu Sava i Operativnu grupu Istočna Posavina. Od sredine maja bile su organizovane u Operativnu grupu Istočna Posavina, na čelu sa pukovnikom Vinkom Štefanekom, koja je bila potčinjena komandi Slavonskog fronta na čelu sa generalom Petrom Stipetićem. Jedinice HVO su bile 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108. i 109. brigada. Snage su takođe uključivale elemente velikog broja jedinica HV: veliki dio 108. brigade HV sa sjedištem u Slavonskom Brodu i dijelovi 139. brigade HV i 3. gardijske brigade.[23] Jedinice HV iz Slavonije i središnje Hrvatske su takođe povremeno bile uključene: dijelovi 109, 111, 123. i 127. brigade sa sjedištem u Vinkovcima, Rijeci, Požegi i Virovitici, kao i nekoliko jedinica sa sjedištem u Osijeku.[24] Oko 200 pripadnika Hrvatskih odbrambenih snaga (HOS) učestvovalo je na frontu, djelujući samostalno ili pod komandom 108. brigade HV.[25] Hrvatske snage su oružje uglavnom dobijale iz logističke baze HV u Slavonskom Brodu.[23] Savjet bezbjednosti OUN je usvojio 15. maja 1992. rezoluciju 752, zahtijevajući povlačenje HV iz Bosne i Hercegovine.[26] Strani posmatrači su stalno prigovarali na prisustvo jedinica HV, pa je 7. jula 1992. godine ministar odbrane Hrvatske Gojko Šušak izdao naredbu da se u BiH mogu rasporediti samo dobrovoljci.[27]

Rukovodstvo VRS je procijenilo ukupnu snagu protivničkih snaga na oko 25.500 vojnika. U svojim procjenama oni su računali i na 110. i 111. brigadu HVO iz Usore i Žepča, kao i na tri brigade ARBiH iz Gradačca, Maglaja i Tešnja. Iako te jedinice nisu učestvovale u borbama u Posavini, vezale su dio snaga VRS za svoje položaje.[28] Pored ljudstva, VRS je imala prednost i u naoružanju. Dok su hrvatske snage imale 47 borbenih vozila, od toga 35 tenkova (9 T-34, 22 T-55 I 4 M-84), VRS je imala 163 borbena vozila, uključujući tri PT-76, 18 T-34, 71 T-55 i 24 M-84. VRS je imala prednost i u artiljerijskim oruđima.[29]

Hronologija uredi

 
Karta zauzimanja Bosanskog Broda u oktobru 1992. od strane VRS.

Prvi krajiški korpus VRS je otpočeo ofanzivu kodnog naziva operacija Koridor 92 24. juna. Primarni cilj operacije je bio probijanje kroz položaje koje su držale HVO i HV između Modriče i Gradačca, kao i povezivanje sa Istočnobosanskim korpusom VRS. Sekundarni cilj bili su napadi u pravcu Dervente i Bosanskog Broda. Primarni cilj je ostvaren 26. juna nakon dvodnevnih teških borbi. Nakon toga, snage VRS su krenule prema Modriči i 28. juna su zauzele grad. Sekundarni ciljevi suočeni sa jačim otporom HVO i HV, sporije su ostvarivani.[16]

Druga faza ofanzive pokrenuta je 4. jula. Sastojala se od napredovanja VRS prema Derventi, Bosanskom Brodu i Odžaku, s ciljem izbijanja na rijeku Savu, a time ujedno i na granicu sa Hrvatskom. Derventa je ubrzo zauzeta 4–5. jula, a VRS je nastavila da nanosi udarce hrvatskim snagama. VRS je zauzela Odžak 12. jula i izašla na obalu Save sjeverno od grada dva dana kasnije. Do tada, snage VRS su napredovale 10—15 km i dostigle položaje na 10 km od Bosanskog Broda. Snage HVO i HV su svedene na mostobran oko grada.[16]

U avgustu i septembru, VRS je pokrenula nekoliko napada na mostobran u Bosanskom Brodu. Sredinom septembra, snage HVO i ARBiH raspoređene nedaleko od Brčkog, napale su isti put koji je VRS osigurala kroz operaciju Koridor 92. Protivnapadom je uspješno zauzet dio puta južno od Orašja, na istočnom kraju Brčanskog koridora. Međutim, VRS je ubrzo povratila kontrolu nad istim dijelom puta.[16]

Još jedan napad na Bosanski Brod pokrenut je 27. septembra. Napredak je u početku bio umjeren, sve do 4. oktobra kada je VRS uspješno uravnotežila svoje snage, mijenjajući sektor mostobrana protiv kojeg je 1. krajiški korpus VRS bio usmjeren. Taj potez je uspješno poremetio odbranu HVO i HV, a VRS je postigla napredak zauzimajući Bosanski Brod 6. oktobra. Kao odgovor na to, HVO i HV su uredno povukle svoje snage i opremu na levu obalu Save,[16] a most preko reke između Bosanskog i Slavonskog Broda je srušen 7. oktobra.[30]

Posledice uredi

 
Karta završnih faza operacije Koridor 92 i narednih operacija na tom području krajem 1992. godine.

HVO je sredinom oktobra i početkom novembra 1992. još dva puta nakratko presjekao Brčanski koridor južno od Orašja. Kao odgovor, VRS je pokrenula veliku ofanzivu na mostobran HVO u Orašju. Nakon nekih početnih uspjeha, ofanziva VRS je propala i HVO je vratio snage za napad na položaje koje su držali prije srpskog napredovanja. U cilju osiguranja Brčanskog koridora, jedinice 1. krajiškog i Istočnobosanskog korpusa VRS okrnule su se južno od Brčkog i napredovali 2–3 kilometra kroz područje koje su držale HVO i ARBiH. Taj posljednji potez proširio je Brčanski koridor za 3 km na najužoj tački.[16]

Tokom ofanzive kojom je zauzeto 760 km², poginulo je 413 vojnika i još 1.509 ranjenih pripadnika VRS i njenih saveznika.[31] Prema Zovku, poginulo je 343 i ranjeno 1996 pripadnika HV, dok je poginulo 918 i ranjeno 4254 pripadnika HVO u borbama koje su vođene od aprila do oktobra.[32] U istom periodu, Slavonski Brod je bio izložen bombardovanju od artiljerije i avijacije VRS. Na grad je ispaljeno ukupno 11.651 artiljerijska granata, četrnaest raketa Luna-M, dok je iz vazduha bačeno 130 bombi,[30] što je rezultovalo smrću 16 civila.[33]

Krajem oktobra 1992. hrvatsko Vijeće za nacionalnu sigurnost zatražilo je izvještaj o gubitku Bosanske Posavine. Utvrđeno je da je front imao važnu stratešku ulogu u vezivanju jakih snaga VRS i spriječio njihovo odvajanje u druge dijelove zemlje. Sačinjena komisija je zaključila da je u Bosanskoj Posavini nije postojao jedinstven politički i vojni cilj i da je odbrana bila opterećena unutrašnjim sukobima i optužbama.[34] Utvrdila je da komandni lanac nije funkcionisao kako je predviđeno,[35] ponekad su komandanti na nižim nivoima dobijali uputstva bez znanja više komande. Kontraobavještajne službe su takođe kritikovane kao nedjelotvorne,[36] dok su glasine o izdaji negativno uticale na moral vojske, za što su optuživali „petu kolonu”.[35] Prema bivšem hrvatskoj premijeru Josipu Manoliću, izvještaj „jasno ukazuje na odgovornost Gojka Šuška i njegovih zasebnih vojnih i političkih linija komandovanja na terenu za pad Posavine.”[37][38]

 
Spomenik poginulim borcima 2. krajiške brigade VRS na Drakuliću.

Ishod bitke je šokirao hrvatskog komandanta i kasnije je doveo do nagađanja o njenom uzroku. Stipetić je za urušavanje mostobrana u Bosanskom Brodu i neuspjeh odbrane okrivio 108. pješadijsku brigadu. Tvrdio je da su civilne vlasti povukle brigadu sa ratišta i da je ishod bitke unaprijed određen Dogovorom u Gracu koji su sklopili predsjednik Srpske Radovan Karadžić i predsjednik Herceg-Bosne Mate Boban.[39] General Karl Gorinšek, komandant zadužen za odbranu Slavonije u vrijeme pada Posavine, rekao je da hrvatska administracija nije pokazala zanimanje za odbranu Posavine i da je stalno dobijao naređenje da ne preduzima nikakvu inicijativu u odbrane teritorije.[40] Stipetićev stav o Dogovoru u Gracu ponavljao i britanski istoričar Marko Atila Hoare, koji tvrdi da su Hrvati ustupili područje tokom operacije Koridor 92 radi zapadne Hercegovine.[41] S druge strane, hrvatsko-američki istoričar Džejms J. Sadković[42] to gledište opisuje kao teoriju zavjere.[41] Dok neki izvori ukazuju na to da je Posavina predata za Prevlaku koju je držala JNA, analiza američke Centralne obavještajne agencije zaključila je da nema neposrednih dokaza o takvih aranžmanima.[16]

Nasuprot tome, hrvatski istoričar Davor Marijan zaključuje da je bitka viša previše složena za HV, naročito za HVO. Ističe da su HV i HVO patile od nedjelotvornosti komandne strukture i loših obavještajnih podataka, napominjući da nisu na vrijeme otkrili prisustvo 16. motorizovane i 1. oklopne brigade VRS. Marijan takođe tvrdi da je HV neposredno prije bitke demobilisala deset pješadijskih brigada,[43] a njegov stav podržava general-pukovnik Novica Simić, komandant 16. motorizovane brigade raspoređena u Taktičku grupu 1, koju je osnovao štab 1. krajiškog korpusa radi izvršenja ofanzive.[44]

U periodu 2001—2003, sudski proces protiv trojice srpskih zvaničnika vođen je pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju zbog ratnih zločina počinjenih nakon zauzimanja Bosanskog Šamca. Optuženi Blagoje Simić, Miroslav Tadić i Simo Zarić optuženi su za protivpravno hapšenje, zatvaranje, premlaćivanje, mučenje, prinudni rad, deportaciju i prisilnom premještanje. Proglašeni su krivima, a presude su potvrđene u žalbenom postupku. Simić je osuđen na petnaest, Tadić na osam, a Zarić na šest godina zatvora.[45]

Azra Bašić je 2017. osuđena na četrnaest godina zatvora zbog ratnih zločina nad srpskim ratnim zarobljenicima u Derventi prije početka operacije.[46]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Ramet 2006, str. 382.
  2. ^ Ramet 2006, str. 427.
  3. ^ The Independent & 10 October 1992.
  4. ^ CIA 2002, str. 143–144.
  5. ^ CIA 2002, str. 137.
  6. ^ Burns 12 May 1992.
  7. ^ Mrduljaš 2009, str. 85–86.
  8. ^ Mrduljaš 2009, str. 89.
  9. ^ Tomas & Nazor 2013, str. 278–279.
  10. ^ Tomas & Nazor 2013, str. 280–281.
  11. ^ Tuđman & Bilić 2005, str. 39.
  12. ^ Lučić 2008, str. 134.
  13. ^ Tomas & Nazor 2013, str. 281.
  14. ^ CIA 2002, str. 145.
  15. ^ CIA 2002, str. 145–146.
  16. ^ a b v g d đ e ž CIA 2002, str. 146.
  17. ^ Večernje novosti & 16 June 2011.
  18. ^ Zovak 2009, str. 675.
  19. ^ Tomas & Nazor 2013, str. 295.
  20. ^ a b Tomas & Nazor 2013, str. 288.
  21. ^ Ramet 2006, str. 433.
  22. ^ Rupić 2008, str. 408–410.
  23. ^ a b Tomas & Nazor 2013, str. 285.
  24. ^ Nacional & 10. 4. 2007.
  25. ^ Zovak 2009, str. 219.
  26. ^ Bethlehem & Weller 1997, str. 7.
  27. ^ Marijan 2004, str. 267-268.
  28. ^ Tomas & Nazor 2013, str. 296.
  29. ^ Tomas & Nazor 2013, str. 296-297.
  30. ^ a b Zovak 2009, str. 520.
  31. ^ Večernje novosti & 16. 6. 2011.
  32. ^ Zovak 2009, str. 516.
  33. ^ Zovak 2009, str. 515.
  34. ^ Zovak 2009, str. 639.
  35. ^ a b Zovak 2009, str. 640.
  36. ^ Zovak 2009, str. 633.
  37. ^ Magaš 2007.
  38. ^ Šoštarić, Cvitić & 30. 1. 2007.
  39. ^ Nacional & 10 April 2007.
  40. ^ Šoštarić, Cvitić & 30 januar 2007.
  41. ^ a b Sadkovich 2007, str. 212.
  42. ^ Marijan 2010, str. 907.
  43. ^ Marijan 2000, str. 164–165.
  44. ^ Slobodna Dalmacija & 24. 4. 2013.
  45. ^ ICTY & Simić et al., str. 1–3.
  46. ^ „Bosnia war crimes: Former female fighter Azra Bašić gets 14 years”. BBC News. 27. 12. 2017. Pristupljeno 28. 10. 2022. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Коридор_92&oldid=27724161”