Pećnica

Pećnica je zatvoreni prostor čija unutrašnjost se može zagrevati do visokih temperatura i služi za zagrevanje, pečenje ili sušenje. Njena prednost je to što se predmet unutar pećnice zagreva podjednako sa svih strana.^[1]^[2] Sam naziv pećnica ukazuje na to da služi za pečenje.^[3] Najčešće se koristi za kuvanje hrane kao i za grnčarstvo. Pećnice koje se koriste u grnčarstvu su takođe poznate kao grnčarske peći. Industrijske peći zovu se topionice ili industrijske peći. U modernim vremenima pećnice (rerne) koriste se za zagrevanje hrane u brojnim domaćinstvima širom planete. Drugi naziv koji se koristi u našim krajevima za pećnicu je rerna. Pećnica ili rerna deo je modernih šporeta ili štednjaka. Dok ringle služe za kuvanje i prženje hrane, hrana u pećnici termički se obrađuje pečenjem (najčešće se peče: pecivo, kolači ili meso).

U upotrebi od antike, korišćeni su za obavljanje širokog spektra zadataka koji zahtevaju kontrolisano grejanje.^[4] Istoričari povezuju Grke sa počecima umetnosti pečenja hleba.Pećnice za hleb razvijene su u drevnoj Grčkoj, gde su pravljene brojne vrste i oblici testa, a i uvedeni mnogi načini serviranja hleba sa drugom hranom. Priprema hrane kao delatnost razvila se kada je počela priprema hleba van porodičnih kuća, gde su specijalno obučeni radnici prodavali hleb narodu. Ovo je jedna od najstarijih formi profesionalne pripreme hrane.

Istorija

Peć za toplotnu obradu na 980 °C.

Moderni otvoreni kamin.

Kaljeva peć koja se koristi za centralno grejanje, sagrađena oko 1959.

Električna grijalica snage 30 kW.

Željezna peć na ogrevno drvo koristila se nekad i za kuvanje.

Plinska peć na utečnjeni naftni plin (LPG ili UNP) iz 1970-tih.

Uljna peć.

Visoka peć u mestu Sestao, Španija.

Simens-Martinova peć iz 1895.

Elektroindukcijska peć je peć koja ostvaruje toplotu električnim induktivitetom.

Najstariji oblik grejanja drvima jeste otvoreno ložište, smešteno na prikladnoj podlozi u sredini prostorije s otvorom u tavanici. Tu se toplota preosi pretežno toplotnim zračenjem od plamena i žara. Nedostatak je tog loženja zadimljenost cele prostorije. Taj način zagrejavanja prostorija usavršava se prelaženjem na grejanje pomoću drvenog uglja smeštenog u posebne metalne zdele. Drveni ugalj, koji se izvan prostorije užario, naslaže se u tankom sloju na zdele (pladnjeve), gde izgara polako pri neznatnom dovodu vazduha s niskom temperaturom izgaranja. Već su stari Grci upotrebljavali grejanje drvenim ugljom, koje se proširilo u šumovitim krajevima u većini južnih naroda sve do Azije. Te zdele za grejanje imaju različite nazive, tako na primer u Španiji brazero, u Italiji skaldino, u srednjoj Aziji mangal.

Nedostatak grejanja s otvorenim ložištem ublažio se najpre smeštajem ložišta pored zida, te njegovim obziđivanjem u obliku kamina i zidanjem dimnjaka za odvod dima. Tokom vremena taj se način grejanja sve više usavršava gradnjom posebnih zidanih peći s kamenim, odnosno keramičkim pločicama, koje su još i danas u upotrebi (kaljeva peć). Već u 17. veku upotrebljavaju se za grejanje prostorije željezne peći ložene ugljom. Peći se stalno dalje razvijaju i usavršavaju korisnijim oblikovanjem, boljim odavanjem toplote i regulacijom temperature.

Znatne prednosti pružaju usavršene peći za loženje uljem (uljna peć) i plinom (plinska peć), te se njihova upotreba u novije vreme veoma proširila.

Centralno grejanje

Kao prvo centralno grejanje može se smatrati hipokaust, antički uređaj za grejanje. Ispod prostorija, koje su se trebale grejati, bio je posebni podrum, takozvani hipokaust sa stubovima (lat. pilae) visokim 740 mm od opeke ili glinenih cevi. Na stubovima su bile postavljene ploče od opeke koje su nosile od 150 do 200 mm debelu tavanicu. Ložište je bilo postavljeno pored zgrade. Gorivo je bilo drvo ili drveni ugalj. Vrući dimni plinovi strujali su između stubova hipokausta i odvodili se kroz otvore u zidovima. Kad su stubovi, a delomično i tavanica bili dovoljno zagrejani, obustavilo se loženje, zatvarali su se otvori za odvod dima, a otvarali otvori u podu ili u zidovima prostorije. Tada se dovodio u prostoriju sveži spoljni vazduh, koji se zagrejao pri prolazu pored usijanih stubova hipokausta.

Grejanje parom

Grejanje parom potiče iz Engleske (1745). Prvo se upotrebljavala odušna vodena para s pritiskom oko 2 bara. Grejači su bili u obliku cevnih okvira ili rebrastih cevi. Kasnije se posebno proizvodila niskopritisna para od 1,1 do 1,3 bara u posebnim kotlovima od livenog željeza (1870), a grejači su sastavljeni od članaka iz livenog željeza, takozvani radijatori.

Grejanje toplom vodom

Grejanje toplom vodom izumeo je Francuz Bonemain već 1777, ali dalji razvoj i proširenje upotrebe ovog sistema sledi tek posle 1850. Grejanje vrelom vodom iznad 100 °C izumeo je Englez Loftus Perkins. To je bio zatvoreni cevni sistem posebne izvedbe za visoki pritisak do 200 bara. Upotrebljavao se uglavnom u industriji. U novije vreme upotrebljava se vrela voda pod pritiskom za daljinsko grejanje gradskih četvrti s temperaturama vode najviše oko 150 do 180 °C i s pritiscima oko 10 bara.

Električne peći

Prve eksperimentne električne peći pojavile su se s prvim primenama električne struje. Grejni otpornik prvi je patentirao Amerikanac G. B. Simson 1861, ali tek izum dinama osigurao je dovoljno električne energije za električne peći. Svojom su konstrukcijom električne peći krajem 19. veka bile jako slične današnjim žarnim pećima. U početku se za izradu grejača upotrebljavala željezna žica, a tek kasnije su željezo zamenile različite otpornije legure, na primer hrom-nikal. Radna temperatura prvih peći bila je prilično niska, oko 200 °C. Među prve objekte koji su se grejali potpuno električni idu električni vozovi. Do Drugog svetskog rata smatralo se da je električno grejanje prostorija prikladno samo kao dodatno, mada je već dvadesetih godina 20. veka, kad se elektrifikacija raširila, bilo pokušaja s termoakumulacijskim pećima, pa čak i s električnim otpornim, lučnim i induktivnim grejanjem vode centralnog grejanja koristeći jeftiniju noćnu tarifu električne energije. Tek posle Drugog svetskog rata počelo se ponegde upotrebljavati električno grejanje kao glavno i jedino.

Peći za grejanje

Kamini

Kamini su najstarije peći za grejanje s otvorenim ložištem. Zagrejavanje prostorije nastaje pretežno zračenjem toplote. Stupanj iskoristivosti ovog grejanja jeste svega od 10 do 15%, jer se najveći deo toplote odvodi s dimnim plinovima kroz dimnjak. Grejanjem kaminom postiže se dobro provetravanje, ali nedovoljno zagrejavanje prostorije. Kamini se danas retko upotrebljavaju, i to samo kao dodatno grejanje, a ponekad radi ukrasa (dekoracije).

Peći s velikom akumulacijom toplote ili kaljeve peći

Kaljeve peći se grade od posebnih keramičkih pločica i šamotnih opeka (odnosno ploča) u oblicima koji su prilagođeni različitim uslovima i zahtevima. Značajna osobina je ovih peći da su stvaranje toplote i odavanje toplote vremenski pomaknuti. Dnevno se jedanput ili dva puta naloži ložište gorivom, koje u srazmerno kratkom vremenu izgori. Pri tome se oslobođena toplota izgaranja upija (akumulira) u zidovima peći. S povišenjem površinske temperature peći počinje postepeno odavanje toplote vazduhu prostorije. Trajanja odavanja toplote zavisi od debljine akumulacijske mase i veličine spoljašnje površine peći. Zbog velike mase koja učestvuje pri izmjeni toplote nije moguće s ovim pećima brzo ugrejati prostoriju, a niti su podesne za brzu regulaciju odavanja toplote.

Peći s malom akumulacijom toplote

Željezna peć je peć s plaštem od livenog željeza ili čeličnog lima koja je s unutrašnje strane obložena šamotom kako bi se zaštitila od prekomernog zagrejavanja. Regulacija emisije toplote u željeznim pećima postiže se regulisanjem dovoda vazduha u ložište, čime se pospešuje ili usporava izgaranje goriva. Željezne su peći prikladne kako za kratkotrajni tako i za trajni pogon. Željezne se peći stalno usavršavaju. Nova nastojanja teže za što višim iskorištenjem toplote dimnih plinova, i to različitim načinom njihovog vođenja.

Peći za loženje plinom

Plinska peć ima prednosti grejanja prostorija plinom, prema grejanju s čvrstim gorivima, a one su sledeće: posluživanje je jednostavno, brzo zagrejavanje i čisti pogon, otpada doprema goriva i odstranjivanje pepela, regulacija temperature može biti automatska prema spoljnoj temperaturi, te mogućnost tačnog određivanja potrošnje gasa pomoću gasomera. Nedostaci su takvog grejanja: visoki pogonski troškovi, opasnost trovanja kad su naprave neispravne i ponekad poteškoće pri gradnji odvodnih kanala za plinove izgaranja.^[5]^[6]

Peći na loživo ulje

Uljna peć se loži lakim loživim uljem (mazut). Iz spremnika (rezervoara) teče ulje slobodnim padom do nivoa posude s plovkom, gde se održava stalni (konstantni) nivo ulja. Odatle ulje struji kroz regulacijski ventil u komoru za izgaranje. Nakon paljenja, zbog delovanja toplote plamena, ulje ispari, meša se sa vazduhom, koji se dovodi kroz otvore u posudu gorionika, te izgara. Nastali plinovi izgaranja prolaze kroz komoru gorionika oko izmjenjivača toplote ili direktno uz spoljašnji plašt peći u odvodni vod plina i u dimnjak. Ugrejane površine predaju toplotu vazduhu prostorije pretežno konvekcijom (strujanjem), a samo delomično toplotnim zračenjem.

Električni uređaji za grejanje

Električna peć ili električna grejalica je uređaj i industrijsko elektrotoplotno postrojenje u kojem se električna energija pretvara u toplotnu energiju, a toplota se iskorištava za dobivanje metala, njihovu toplotnu i termohemijsku obradu te generalno za pečenje, zagrejavanje ili sušenje, i to u industriji, ugostiteljstvu i domaćinstvu.

Industrijske peći

Industrijske peći se razlikuju na temelju više pokazatelja:

prema industrijskoj grani u kojoj se koriste (na primer metalurške peći, peći za keramiku, za topljenje stakla);
prema industrijskom postupku (peći za zagrejavanje, topljenje, žarenje, prženje, sinteriranje, sušenje);
prema odvijanju procesa (s isprekidanim ili nekontinuiranim radom, kao što su komorne peći, ili s kontinuiranim radom, kao što su rotacijske peći);
s obzirom na izvor energije za zagrejavanje razlikuju se peći koje koriste goriva (čvrsta, tečna ili plinovita) ili električnu energiju. Među električnim pećima važne su otporne, elektrolučne i elektroindukcijske peći (električna peć), a zagrejavanje je moguće i elektronskim snopom, plazmom i laserskim zracima;
u pećima koje koriste goriva zagrejavanje može biti neposredno, kada je materijal za obradu u peći (sirovine ili međuproizvodi) u direktnom dodiru s gorivom, odnosno s gasovima izgaranja, ili indirektno, posredstvom dodirnog zida. Indirektan način omogućava da se zagrejavanje po potrebi provodi i u inertnoj atmosferi ili uz smanjeni pritisak.
industrijske se peći mogu podeliti zavisno od toga kreće li se materijal tokom zagrijavanja kroz njih (protočne peći) ili u njima miruje, a posebna su vrsta peći one za hemijske reakcije u fluidiziranom sloju.

Vidi još

Reference

^ „Definition of Oven”.
^ „Ovens in History”.
^ peći, [1] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2018.
^ „Ovens in Prehistory” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 09. 2021. g. Pristupljeno 23. 05. 2021.
^ The American Gas Light Journal'. Volume 99. 1913. p. 42.
^ "Tehnička enciklopedija" (Grijanje), glavni urednik Hrvoje Požar, Grafički zavod Hrvatske, 1987.

Literatura

Roper, Frances. "Chilean Baking-Oven." Antiquity Publications. Great Britain: 1937. 355–356.
Sopoliga, Miroslav. "Oven and Hearth in Ukrainian Dwellings of Eastern Slovakia." Acta Ethnografica Academiae Scientiarium Hungaricae. Budapest: 1982. 315–355
Silltoe, Paul. "The Earth Oven: An Alternative to the Barbecue from the Highlands of Papua New Guinea." The Anthropologists'Cook Book: 1997. 224–231.
Roger Curtis. "Peruvian or Polynesian: The Stone-Lined Earth Oven of Easter Island." New Zealand Archaeological Association Newsletter. 22, no.3: 1979. 92–96.
Bauhoff, Gunter. "History of Cast-Iron Oven Plate." Offa Bd. 40: 1983. 191–197.
Bellis, Mary. "History of the Oven from Cast Iron to Electric." Arhivirano 2012-07-11 na sajtu Archive.today
National Academy of Engineers. "Household Appliances-Cooking."
Gallawa, Carlton J. "How do Microwaves Cook." Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. novembar 2010)

Spoljašnje veze

Pećnica na sajtu Enciklopedija Britanika
How Self Cleaning Ovens Work Article by HowStuffWorks.com

[1] „Definition of Oven”.

[2] „Ovens in History”.

[3] peći, [1] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2018.

[4] „Ovens in Prehistory” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 09. 2021. g. Pristupljeno 23. 05. 2021.

[TAGLJ_1913-5] The American Gas Light Journal'. Volume 99. 1913. p. 42.

[6] "Tehnička enciklopedija" (Grijanje), glavni urednik Hrvoje Požar, Grafički zavod Hrvatske, 1987.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]