Википедија

Pravoslavlje u Mađarskoj

Pravoslavlje u Mađarskoj je zastupljeno u malom procentu prema popisu iz 2011. (0,1%). Ispovedaju ga prvenstveno predstavnici nacionalnih manjina, pretežno Srbi, kao i Rumuni, Ukrajinci i dr.

Teritorija Mađarske nalazi se u duhovnom smislu pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve preko Budimske eparhije sa sedištem u gradu Sentandreji. Takođe, u Mađarskoj postoje parohije Konstantinopoljske patrijaršije objedinjene u Mađarskom egzarhatu, Ruske pravoslavne crkve objedinjene u Budimpeštanskoj i Mađarskoj eparhiji, kao i Mađarska eparhija Rumunske pravoslavne crkve.

Istorija uredi

Srednji vek uredi

Područje današnje Mađarske dugo je vremena bilo podložno uticajima i sa Istoka i sa Zapada.

Godine 567. Avari su pokorili Gepide, a iduće godine primorali Langobarde da se sklone u Italiju. Prema Pavlu Đakonu, poslednji ostaci lokalne hrišćanske populacije napustili su Panoniju približno u to vreme. Međutim, veliki broj predmeta iz ranoavarskog perioda (568-650e) svedoči o ne malom vizantijskom uticaju zbog čega su grupisani u specifičnu Kestheljsku kulturu. Pronađeni su u jugozapadnim predelima Zadunavlja. Primera radi, u Nađharšanju je pronađena jedna kopča u obliku diska ukrašena portretom arhanđela. Tri primerka sa likom Isusa Hrista su otkrivena u Kesthelju i Pečuju. U drugoj polovini 6. veka u tvrđavi Fenekpusta kod Balatonskog jezera podignuta je čak trobrodna bazilika. Jedan od avarskih vođa, primio je krštenje u Ahenu 796. Istog leta je sinod franačkog sveštenstva doneo odluku da se hrišćani koji žive na teritorijima osvojenim od Avara ponovo krste. Najzad, poslednji ostaci Avara su potčinjeni Karolinškom carstvu. Godine 839. slovenski vladar Pribina je od Ludviga Nemačkog, kralja Istočne Franačke, dobio posede kod Balatonskog jezera. Na njegov zahtev, arhiepiskop salcburški Lijudepram osvetio je crkve u mnogim mestima, među kojima i u Pečuju. Pribininom sinu Kocelju je čak pošlo za rukom da nagovori papu Hadrijana da imenuje Metodija, jednog od dvojice slovenskih apostola, za mitropolita Panonije sa sedištem u Sremskoj Mitrovici (na području današnje Srbije). Međutim, Metodija su lišili slobode franački vojnici, tako da je salcburška episkopija mogla da sačuva crkvenu vlast nad Zadunavljem. Oko 900. godine teritorija današnje Mađarske potpala je pod vlast Ugara (Mađara) koji su uništili mnoge crkve tokom invazije.

Naselivši se u Panonsku niziju, i Mađari su potpali pod uticaje sa Istoka i Zapada. Tokom 10. veka dolazili su u dodir sa Carigradom. Vizantijski pisac Jovan Skilica u svojoj „Istoriji“ govori o dvojici ugarskih vojskovođa iz 10. veka koji su kršteni po grčkom obredu (Bulču i Đula). Njihovo preobraćanje u hrišćanstvo je verovatno imalo svoje političke razloge. Vizantijski car Konstantin VII Porfirogenit je na taj način hteo da ima pod svojom kontrolom Mađare čiji pljačkaški pohodi su dugo vremena ugrožavali Vizantiju. Međutim, nade polagane u Bulčua su se izjalovile. Izvori podvlače da je Bulču pritvorno primio krštenje. Nakon što se vratio u svoju zemlju, nekoliko puta je napadao Vizantiju. Nedugo posle toga, oko 952, jedan drugi mađarski oblasni gospodar (Đula) je posetio Konstantinov dvor. Tom prilikom je kao i Bulču primio krštenje i časti i poklone. Pri povratku u svoju zemlju poveo je za sobom monaha Jeroteja, koga je patrijarh Teofilakt rukopoložio za episkopa „Turske“, tj. Ugarske. Nije, međutim, savim jasno da li se ta zemlja nalazila u Transilvaniji ili istočno od Tise u Panonskoj ravnici. Iz istog izvora se saznaje da je Jerotej preveo mnoge u hrišćanstvo.

Uticaj istočne crkve u Ugarskoj je bio osetan ne samo za vreme kralja Stefana, nego tokom vladavine Arpadovića uopšte. U Ugarskoj su od samog početka uporedo postojale dve arhiepiskopije, što navodi na pomisao da se na njenom tlu istovremeno odvijao misionarski rad i Zapadne i Istočne crkve. Do tada nije zabeležen nijedan slučaj u istoriji da su dve arhipeiskopije osnovane na istom području u tako kratkom vremenskom periodu. Slučaj je utoliko neobičan, što je u to vreme reč „arhiepiskop“ shvatana kao sinonim za reč „primas“.[1]

Tokom 11. i 12. veka u Ugarskoj je postojala tzv. „Turska mitropolija“ koja je potpadala pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije. Usled nedostatka izvora ne može se sa sigurnošću reći kada je i kako nastala ova crkvena provincija, gde se nalazila i koji su bili njeni važni centri. Po svoj prilici je savezništvo ugarskog kralja Stefana i vizantijskog cara Vasilija II imalo odlučujuću ulogu u osnivanju ove mitropolije.

Postoji i mišljenje da su Turska mitropolija i Kaločka arhiepiskopija od samog početka bile jedno te isto. Godine 1050. kao kaločki arhiepiskop se pominje neki Georgije. Sudeći po imenu, reklo bi se da je bio Grk. Godine 1075. arhiepiskop je bio Deziderije. I prelati iz ranog 12. veka imali su latinska imena: Ugolin i Fulbert. Godine 1111. arhiepiskop je bio neki Pavle, koji je mogao biti i Grk i Latin. Stoga je hagiograf kralja Stefana, Hartvik, na prelazu iz 11. u 12. vek, mogao da pretpostavi da su Kaločku arhiepiskopiju uvek vodili Latini.“[2] Pretpostavlja se da je prvobitna grčka mitropolija, koja je u početku bila pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije, postepeno poprimila latinsko obeležje. Produbljivanjem raskola, polako je izmakla stvarnoj patrijarhovoj vlasti i do 12. veka postala latinska arhiepiskopija. Ova pretpostavka ne isključuje, međutim, dalje postojanje grčkog sveštenstva i parohija na tlu Ugarske. Iz vremena kralja Stefana poznata su dva grčka manastira u Ugarskoj: ženski manastir u Vespremskoj dolini (mađ. Veszpremvölgy) i manastir u Marošvaru (Oroslanoš - Majdan, na području današnje Srbije). Za prvi se zna na osnovu sačuvane osnivačke povelje na grčkom jeziku, koju je mađarski istoričar i akademik Đerđ Đerfi (mađ. Györffy György) datirao u 1018.[3] Drugi se pominje u „Žitiju svetog Gerharda iz Čanada“, a njegovo postojanje potvrđuju i arheološki nalazi. Iz kasnijeg vremena poznata su još tri grčka manastira: u Višegradu, u Penteliji (Dunaujvaroš) i Sremskoj Mitrovici (na području današnje Srbije). Među ktitorima grčkih manastira se nalazio i ugarski kralj Andraš I, čija žena je bila iz Kijeva.

Četvrti krstaški rat dodatno je poremetio versku ravnotežu u Ugarskoj. Osnivanjem Latinske patrijaršije u Carigradu oslabljene su veze između Vaseljenske patrijaršije i pravoslavne crkve u Ugarskoj. Pravoslavnom mitropolijom i njenim episkopijama postepeno je ovladala druga (katolička) arhiepiskopija u Ugarskoj sa sedištem u Kaloči. Grčki manastiri koji su tokom 11. veka nicali, tokom 13. veka su napuštani i predavani katoličkim monaškim redovima. Nastavak politike prozelitizma prema „šizmaticima“ i paganima manifestovan je i osnivanjem misionarske episkopije za kumanska plemena (1227) koja su tada gospodarila oblašću između Karpata i reke Don. Jedan od njenih zadataka bilo je i umanjivanje uticaja sveštenika grčkog obreda koji su živeli među Vlasima.[4]

Položaj pravoslavaca u Ugarskoj se pogoršao za vreme vladavine Anžujaca. Avinjonske pape su podsticale ugarske kraljeve da aktivnije vode prozelitsku politiku. Ludovik Anžujski je inicirao nasilno preobraćanje pravoslavnog stanovništva svog kraljevstva i novopokorenih balkanskih krajeva.

Novi vek uredi

U vreme osmanske uprave, područje današnje Mađarske je bilo pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne patrijaršije u Peći, čija su se episkopska središta nalazila u Budimu, Pečuju i Segedinu. Tokom habzburške uprave, ovde je delovala Karlovačka mitropolija, sa svojom Budimskom eparhijom.

Međuratni period uredi

Veliki deo pravoslavnog stanovništva u Mađarskoj između dva svetska rata činili su Srbi, koji su u duhovnom smislu bili organizovani u Budimsku eparhiju Srpske pravoslavne crkve. U sastav eparhije bile su uključene pored Srba šest grčko-mađarskih parohija koje su imale neki vid autonomije. Posle Prvog svetskog rata u Mađarskoj je ponovo postala aktuelna ideja o osnivanju nacionalne pravoslavne crkve. Godine 1926. Mađarska unijatska crkva je pokušala da privuče sveštenstvo i vernike podložne budimskom episkopu Georgiju Zubkoviću na svoju stranu, ali u tome nije uspela. Slučaj srpskog pravoslavnog paroha u Sentandreji Vasilija Hužvika, koji je sa jednog deteta skinuo mađarsku kokardu, podstakao je „Peštanski vesnik“ da oktobra 1929. piše kako je nužno zaštititi pravoslavne mađarske državljane od stranih uticaja osnivanjem nacionalne pravoslavne crkve. Sve do Drugog svetskog rata episkop budimski Georgije je dobijao ponude od mađarske vlade da prihvati položaj poglavara ove „crkve“, ali ih je odbio u čemu je naišao na podršku i Svetog arhijerejskog sinoda SPC.

Drugi svetski rat uredi

Okupacijom i aneksijom Prikarpatske Rutenije (Zakarpatja), Bačke i Baranje veliki deo pravoslavne Mukačevskoprjaševske eparhije i cela Bačka eparhija su se našli pod upravom Mađarske. Ponovo je pokrenuta akcija za osnivanje Mađarske pravoslavne crkve. Episkop mukačevskoprjaševski Vladimir Rajić je u tom cilju proteran iz svoje dijeceze pod izgovorom da zbog srpskog državljanstva ne može da obavlja svoju funkciju. Za administratora ove eparhije regent Mikloš Horti je imenovao raščinjenog ruskog sveštenika Mihaila Popova.

Osnivač mađarske pravoslavne crkve bio je dr Ruško Janoš (Ruszko Janos) koji je umro 20. jula 1943. godine u svojoj 54toj godini života.[5]

Reference uredi

  1. ^ Baán 1997, str. 67.
  2. ^ Baán 1997, str. 70-71.
  3. ^ Baán 1996, str. 47.
  4. ^

    U Kumanskoj episkopiji, kako sam obavešten, postoji neki narod koji se zove Vlasi. Iako se nazivaju Hristovim imenom [tj. smatraju sebe hrišćanima], imajući, međutim, u okviru jedne vere različite obrede i običaje, rade stvari koje su strane ovom [tj. Hristovom] imenu... Naime, ne haju za Rimskom crkvom, a opštecrkvene sakramente [tj. svete tajne] ne primaju od prečasnog nam brata... episkopa kumanskog, koji je mesni dijecezan, nego od nekakvih pseudoepiskopa, koji se drže grčkog obreda [tj. pravoslavnih sveštenika]. A neki ljudi iz Kraljevine Ugarske, kako Ugri, tako i Nemci i drugi pravoverni [narodi], (napomena: Ovde je reč „pravoveran“ (lat. orthodoxus) upotrebljena u značenju „katolik“.) boraveći sa njima [na istom prostoru] prelaze na njihovu stranu. I tako, udruženi sa istim Vlasima kao jedan narod, prezrevši onog [episkopa kumanskog], primaju sa njima napred pomenute sakramente.“
    Original glasi:

    In Cumanorum episcopatu, sicut accepimus, quidam populi, qui Walati vocantur, existunt, qui etsi censeantur nomine christiano, sub una tamen fide varios ritos habentes et mores, illa committunt, que huic sunt nomini inimica... Nam Romanam ecclesiam contempnentes, non a venerabili fratre nostro... episcopo Cumanorum, qui loci diocesanus existit, sed a quibusdam pseudoepiscopis, Grecorum ritum tenentibus, universa recipiunt ecclesiastica sacramenta, et nonnulli de regno Ungarie, tam Ungari, quam Theutonici et alii orthodoxi, morandi causa cum ipsis transeunt ad eosdem, et sic cum eis, quia populus unus facti cum eisdem Walathis eo contempto, premissa recipiunt sacramenta, in grave orthodoxorum scandalum et derogationem non modicam fidei christiane. Ne igitur ex diversitate rituum pericula proveniant animarum, nos volentes huiusmodi periculum obviare, ne prefati Walathi materiam habeant pro defectu sacramentorum ad scismathicos episcopos accedendi, eidem episcopo nostris damus litteris in mandatis, ut catholicum eis episcopum illi natione conformem provida deliberatione constituat sibi iuxta generalis statuta concilii vicarium in predictis, qui ei per omnia sit obediens et subiectus.
  5. ^ http://www.biblioso.org.rs/ci/digitalna_arhiva/nase-novine

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Православље_у_Мађарској&oldid=27614374”