Slovenci u Mađarskoj

Slovenci u Mađarskoj (sloven. Madžarski Slovenci, mađ. Magyarországi szlovének) su autohtona etnička i jezička slovenska manjina koja živi u Mađarskoj. Najveće grupe su Rabski Slovenci (sloven. porabski Slovenci, dijalektički: vogrski Slovenci, bákerski Slovenci, porábski Slovenci) u dolini Rabe u Mađarskoj između grada Sentgotarda i granice sa Slovenijom i Austrijom. Govore prekmurskim slovenskim dijalektom. Izvan doline Rabe, Slovenci uglavnom žive u regionu Sombathelju i u Budimpešti.

Istorija

Spomenik slovenačkoj kulturi u Mađarskoj, napravljen od stene sa planine Triglav, u selu Orfalu (Andovci), županija Vaš

Preci savremenih Slovenaca živeli su u zapadnom delu Karpatskog basena najmanje od 6. veka nove ere; njihovo prisustvo dakle datira još pre nego što su Mađari došli u region. Oni su formirali slovensku Balatonsku kneževinu i kasnije su uključeni u Arnulfovu Kraljevinu Karantaniju koja se prostirala na veći deo moderne jugoistočne Austrije, južne Mađarske i severne Hrvatske. Posle ugarske invazije krajem 9. veka, većina lokalnih Slovena je mađarizovana. Između 11. i 12. veka uspostavljena je današnja jezička i etnička granica između mađarskog i slovenačkog naroda.

U 10. veku zapadna granica Kraljevine Ugarske bila je fiksirana na reci Muri, pa je oblast između reka Mure i Rabe, poznata u slovenačkom kao Slovenska krajina i na mađarskom kao Vendvidék, naseljena Slovencima, ostala u Ugarskoj. Posle Prvog svetskog rata, došlo je do neuspelog pokušaja male grupe mađarskih Slovenaca da steknu nezavisnost (vidi Republika Prekmurje). Veći deo regiona je 1919. godine pripojen Kraljevini SHS (kasnije preimenovanoj u Jugoslavija) i postao poznat pod imenom Prekmurje. Samo mali deo u županiji Vaš, u trouglu između severne granice Slovenije, reke Rabe i Austrije, ostao je u Mađarskoj.

Godine 1920. broj Slovenaca koji su ostali u Mađarskoj procenjen je na oko 7.000, ali su u narednim decenijama mnogi od njih emigrirali u druge mađarske gradove, uglavnom u Budimpeštu. Godine 2001. u Mađarskoj je bilo oko 5.000 Slovenaca, od kojih je samo oko 3.000 ostalo u svojoj prvobitnoj zoni naselja u zapadnoj županiji Vaš, dok su ostali živeli uglavnom u većim urbanim sredinama.

Jezik i terminologija

Mađarski Slovenci govore specifičnim dijalektom slovenačkog (prekomurski jezik), koji je skoro identičan dijalektu koji se govori u Prekmurskoj oblasti Slovenije. Tradicionalni mađarski naziv za Slovence je bio Vendek ili Vendi; zbog toga su mnogi Slovenci u Mađarskoj prihvatili ovaj naziv kao zajedničku denominaciju, iako su se u svom dijalektu uvek nazivali Slovencima. Poslednjih decenija 19. veka, a posebno za vreme Hortijevog režima, denominacija „Vendi” je korišćena kako bi se istakla razlika između mađarskih Slovenaca i ostalih Slovenaca, uključujući i pokušaje stvaranja posebnog identiteta.

Religija

Za razliku od svojih kolega u Prekmurju, gde postoji značajna luteranska manjina, skoro svi Slovenci Raba su rimokatolici, pri čemu religija igra važnu ulogu u njihovim lokalnim tradicijama i zajedničkom životu.

Slovenci u Šomođu

U 17. i 18. veku u Šomođskoj županiji naseljavaju se brojne slovenačke porodice iz Vašske županije. Prema istraživanjima, bilo je 16 slovenačkih naselja u tri seoska okruga (Čurgo, Nađatad, Marcali). Slovenci su u Šomođsku županiju došli iz današnjeg Prekomurja u dva talasa: prvi je bio izazvan napadima Osmanlija oko 1600. godine, a drugi se dogodio u 18. veku, kada su izbegli progon svoje protestantske vere. U većini slučajeva, Slovenci koji su se doselili u Šomođ postepeno su se asimilirali u lokalno mađarsko okruženje. Danas postoji samo nekoliko indicija koje dočaravaju istorijsko prisustvo Slovenaca u županiji Šomođ. Među njima je najizraženija domaća kuhinja.

Druga najrelevantnija reminiscencija slovenačkog prisustva je svadbeni običaj u Taranima, gde se zadržao lik uzvanika na svadbama, još uvek prisutan u lokalnim tradicijama Slovenaca iz doline Rabe i onih iz Prekmurja u Sloveniji. I u Taranu i u dolini Rabe, gost koji poziva je obučen u ogrtač ukrašen pletivom. Osim toga, nosi štap sa ježevim krznom omotanim oko njegovog dna. Slični su i običaji na samrtnoj postelji, bdenju i sahrani. Štaviše, potomci Slovenaca u Šomođi ne poštuju tipičan mađarski običaj uskršnjeg ponedeljka, po kome muškarci i dečaci polivaju žene i devojke kolonjskom vodom, inače tipičnim u regionu.

Dok Slovenci iz doline Rabe i dalje čuvaju svoj jezik i kulturu, svest Taranjčana o svojim precima je u stalnom padu. Na mađarskom popisu stanovništva iz 2001. godine, samo 44 osobe su se izjasnile kao Slovenci u okrugu Šomođ.

Česta slovenska prezimena u Mađarskoj

• Bajzek (Bajzek)
• Doncsecz (Dončec)
• Gyécsek (Geček)
• Korpics (Korpič)
• Pavlics (Pavlič)
• Sulics (Šulič)
• Szvétecz (Svetec)

Ugledni Slovenci u Mađarskoj

• Mihael Bakoš (oko 1742 – 1803)
• Karel Dončec (1918–2002)
• Jožef Košič (1788–1867)
• Štefan Kizmič (oko 1723 – 1779)

Vidi još

• Odnosi Mađarske i Slovenije
• Demografija Mađarske
• Spisak slovenačkih pisaca i pesnika u Mađarskoj
• Republika Prekmurje
• Slovenačke zemlje
• Prekmurje

Bibliografija

• Mária Mukics: Változó Világ - A magyarországi szlovének

Spoljašnje veze

• Mediji vezani za članak Slovenci u Mađarskoj na Vikimedijinoj ostavi