Specijalni rezervat prirode Karađorđevo
Specijalni rezervat prirode Karađorđevo predstavlja očuvani ritski kompleks, koji se većim delom nalazi u plavnoj zoni Dunava, na njegovom srednjem toku kroz Srbiju. Nalazi se u jugozapadnoj Bačkoj, u blizini sela Mladenovo, na teritoriji opština Bačka Palanka i Bač. Za prirodno dobro od velikog značaja proglašen je 1997. godine, kao specijalni rezervat prirode – rezervat za održavanje fonda visoke divljači. Godine 2004. uvršten u spisak zaštićenih područja zavisnih od vode i značajnih za basen Dunava (ICPDR), a 2007. uvršten je u Mrežu zaštićenih područja na Dunavu (Danube Network Protekted areas), kao jedno od pet zaštićenih područja na teritoriji Srbije. Godine 2009. deo Rezervata pod nazivom Bukinski rit proglašen je područjem od međunarodnog značaja za ptice (IBA).[1] Prema Pravilniku o kriterijumima vrednovanja i postupku kategorizacije zaštićenih područja[2] Specijalni rezervat prirode Karađorđevo svrstava se u I kategoriju – prirodno dobro od međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja.[3] Obuhvata ukupno 4184,24 ha. Režim zaštite I stepena uspostavlja se na 130,48 ha (3,12%), površine pod režimom zaštite II stepena zauzimaju 1649,52 ha (39,42%), dok se u režimu zaštite III stepena nalazi 2404,24 ha (57,46%).[4]
| Specijalni rezervat prirode Karađorđevo | |
|---|---|
IUCN kategorija IV (stanište) | |
 Karađorđevo | |
  | |
| Mjesto |  Srbija |
| Najbliži grad | Bačka Palanka |
| Koordinate | 45° 18′ 6″ N 19° 14′ 46″ E / 45.30167° S; 19.24611° I |
| Površina | 4.184 ha |
| Osnovano | 1997. godine |
| Upravljačko tijelo | Vojna ustanova Morović |
Lokacija uredi
Specijalni rezervat prirode Karađorđevo nalazi se u jugozapadnoj Bačkoj u blizini sela Mladenovo, na teritoriji opština Bačka Palanka i Bač. Mladenovo je od Bačke Palanke udaljeno 12 km, a Bačka Palanka od Novog Sada 46 km.[4] Rezervat obuhvata dve prirodne celine, koje kao ekološki koridor povezuje Rečica Mostonga:
- prva celina, Bukinski rit nalazi se uz levu obalu Dunava, od 1308. do 1315. kilometra toka i doseže do južnog ruba sela,
- druga celina, Mostonga je oko 2 km severozapadno od sela i pruža se ka putu Odžaci–Bačka Palanka.[3]
Bukinski rit uredi
Bukinski rit nalazi se uz levu obalu Dunava, severozapadno od Bačke Palanke, odnosno južno od ivice sela Mladenovo. Čini ga područje Bukinskog ili Mladenovskog rita, Mohovska i Šarengradska ada, Gornji rit, mali Kaloš, Šugavica i deo Mileka na jugoistoku. Pristup ovom delu prirodnog dobra je asfaltni put od naselja Mladenovo.[4] Nalazi se pod direktnim uticajem voda Dunava i egzistira kao tipični ritsko-šumski kompleks. Na ovom području evidentirane su zajednice bademaste vrbe, zajednice bele vrbe, zajednice bele vrbe i crne topole, zajednice topole i poljskog jasena. Bukinski rit predstavlja kompleks biotopa sa optimalnim uslovima opstanka raznovrsne faune, često retke i ugrožene. Područje je značajno kao prirodno mrestilište brojnih vrsta riba. Veliki broj evidentiranih vrsta riba ima status retkosti.[5]
Mostonga uredi
Drugu prirodnu celinu, Mosongu, čine lokaliteti Guvnište i Vranjak koji su odvojeni zabarenom rečicom Mostongom. Ovaj prostor nalazi se severozapadno od Bukinskog rita, na višoj morfološkoj celini. Do celine Mosonga moguć je pristup od sela Mladenova, udaljenog oko 2 km, a moguć je i pristup magistralnim putem Bačka Palanka-Sombor.[4] Na ovom području evidentirane su zajednica hrastova i žešlje, zajednica hrasta lužnjaka, poljskog jasena i bresta. Florističke karakteristike nisu kompleksno istražene. Postojanje različitih tipova vegetacije ukazuje na prisustvo ekosistemske i floristične raznovrsnosti. Zabeležene su i prirodne retkosti: beli lokvanj, dremovac, idirot i druge vrste.[5]
Zaštita područja uredi
Deo područja Karađorđevo je 1997. godine proglašeno za prirodno dobro od velikog značaja i svrstano je u II (drugu) kategoriju zaštite kao specijalni rezervat prirode. Uredbom o zaštiti Specijalnog rezervata prirode Karađorđevo pod zaštitu je stavljena površina od ukupno 2.955,3254 hektara i ustanovljeni su režimi zaštite II (drugog) i III (trećeg) stepena, kao specijalni rezervat prirode – rezervat za održavanje fonda visoke divljači.[1] Za upravljača je imenovana Vojna ustanova „Karađorđevo” iz Karađorđeva.[6] kada je, 1. aprila 2010. godine, Vojna ustanova „Karađorđevo” rasformirana, prava i obaveze proistekle iz njenog poslovanja, uključujući i upravljanje Rezervatom, preuzela je Vojna ustanova „Morovićˮ iz Morovića, koja i danas upravlja Rezervatom.
Revizijom granica i režima zaštite Specijalni rezervat prirode Karađorđevo ukupna površina je uvećana za 41,58% i iznosi 4.184,2415 ha. Prema strukturi površina katastarskih opština, oko 98,91% površina je u državnom, a ostatak je u privatnom vlasništvu. Na zaštićenom području utvrđeni su režimi zaštite I (prvog), II (drugog) i III (trećeg) stepena.
Prema Pravilniku o kriterijumima vrednovanja i postupku kategorizacije zaštićenih područja[2] Specijalni rezervat prirode Karađorđevo svrstava se u I kategoriju – prirodno dobro od međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja.[3]
Prema Uredbi o ekološkoj mreži, područje Specijalnog rezervat prirode Karađorđevo pripada delu ekološki značajnog područja, odnosno identifikovano je Emerald područje.[7].
Specijalni rezervat prirode Karađorđevo je 2004. godine uvršten u spisak zaštićenih područja zavisnih od vode i značajnih za basen Dunava (ICPDR). Godine 2007. ovaj prostor uvršten je u Mrežu zaštićenih područja na Dunavu (Danube Network Protekted areas), kao jedno od pet zaštićenih područja na teritoriji Srbije. 2009. godine je proglašen područjem od međunarodnog značaja za ptice (IBA) pod nazivom Bukinski rit.[1]
Karakteristike terena uredi
Na zaštićenom području dominiraju površine pod šumom, 77%. Pod obradivim zemljištem je 8,56%, a vodene površine, bare, trstici i kanali zauzimaju 3,74%. Prirodno dobro karakteriše blago zatalasan teren, sa dinamičnim mikroreljefom, što je karakteristika ritskih područja.[5] Karakteristiku Rezervata predstavlja očuvanost i raznovrsnost izvornih orografskih i hidrografskih oblika ritova kao što su: stari vodeni rukavci, tzv. Dunavci, meandri, pliće i dublje depresije i bare, od kojih su najznačajnije Grčka i Široka bara, kao i obalske grede nastali erozivnim i akumulativnim procesima.[4]
Flora i fauna uredi
Projektovani koncept zaštite i korišćenja rezervata zasniva se na mozaiku šumskih i barsko-močvarnih biljnih zajednica sa pojedinim retkim i ugroženim vrstama, koje su od posebnog značaja za očuvanje ukupnog biodiverziteta. Ekosistemski diverzitet čini 40 biljnih zajednica i 2 podzajednice u okviru 5 podsveza i 24 sveze, 18 redova i 14 vegetacijskih klasa. Ukupno su zabeležene 103 različite sintaksonomske jedinice, od kojih 8 šumskih i 32 vodene, močvarne i zeljaste zajednice. Ovde se nalaze i ostaci reliktnih polidominantnih šumskih zajednica hrasta lužnjaka.
Flora uredi
Na području Rezervata očuvana je ekosistemska raznovrsnost karakteristična za plavna područja velikih ravničarskih reka: ritske šume hrasta lužnjaka, jasena, bresta, crne i bele topole i bele vrbe, zatim vlažne livade, zajednice belog i žutog lokvanja, vodenog oraška i druge. U grupu biljnih vrsta karakterističnih za predeo Panonske nizije se ubraja i Crni glog (Crataegus nigra).[1] Mnoge od ovih vrsta rastu na usko ograničenom prostoru i zastupljene su sa malim brojem jedinki.[4]
U području vodotoka reke Mostonge od vodene vegetacije zabeleženi su predstavnici reliktne flore mediteranskog karaktera, od kojih je značajno prisustvo belog lokvanja (Nymphaea alba). Ova vrsta uvrštena je u Crvenu knjigu flore Srbije. Mediteranski karakter flore ovog područja naglašava prisustvo submediteranske vrste dremovca (Leucojum aestivum).
Na području Bukinskog rita, iz grupe značajnih vrsta močvarne vegetacije, evidentirane su populacije lekovite vrste iđirota (Acorus calamus). Ova vrsta je stavljena pod zaštitu kao prirodna retkost zbog opasnosti da iščezne, te je isključen svaki oblik njenog korišćenja, sem u naučne i obrazovne svrhe.[1]
Fauna uredi
Fauna Rezervata je veoma bogata. Vodena i močvarna staništa predstavljaju pogodna mesta za razvoj i opstanak vilinih konjica (red Odonata), kao i izuzetno plodište i stanište riba.[4]
Ribe uredi
Raznovrsnost faune riba se ogleda u 16 vrsta. Među najvažnije vrste spadaju štuka (Esox lucius), deverika (Abramis brama), kesega ili špicer (Abramis ballerus), uklija ili keder (Alburnus alburnus), bucov (Aspius aspius), srebrni karaš ili šaran (Cyprinus carpio), jaz (Leuciscus idus), bradavičarka ili amurski čebačok (Pseudorasbora parva), gavčica ili pucavac (Rhodeus sericeus amarus). Na ovom lokalitetu zabeleženo je 12 vrsta vodozemaca (Amphibia) i 8 vrsta gmizavaca (Reptilia) od kojih su sve vrste zaštićene.[4]
Ptice uredi
Opšte bogatstvo rezervata čini i 190 vrsta ptica. Osnovna odlike ornitofaune ovog područja daju vitalne lokalne populacije gnezdarica kompleksa očuvanih plavnih šuma i bara: orao belorepan (Haliaeetus albicilla), crna roda (Ciconia nigra) i crna lunja (Milvus migrans). Zbog svog značaja, Specijalni rezervat prirode Karađorđevo je proglašen 2009. godine područjem od međunarodnog značaja za ptice (IBA) pod nazivom Bukinski rit.[4] Na ovom području boravi 11, a gnezdi se 13 vrsta ptica, koje se nalaze na Listi ugroženih ili potencijalno ugroženih vrsta ptica u Evropi. Posebnu vrednost Rezervatu daje gnežđenjeorla belorepana, (Haliaetus albicilla) koji se na ovom području gnezdi već duži niz godina i kao retka i ugrožena vrsta upisan je u Crvenu knjigu ptica sveta.[1] Osim orla belorepana posebnu vrednost predstavljaju sivi soko, bela roda, riđa lunja, prdavac, dok 67 ptičijih vrsta ima status prirodne retkosti.[5]
Sisari uredi
Fauna sisara je zahvaljujući raznovrsnosti staništa, a uprkos sve većem antropogenom pritisku, još uvek bogata i raznovrsna. Zastupljeni su glodari, bubojeda, ljiljaka, zečeva, voluharica i različiti zveri.[5] Bogatstvo i vrednost ogleda se u većem broju retkih i ugroženih vrsta, kao što su: vodena rovčica (Neomys fodiens), vidra (Lutra lutra), divlja mačka (Felis silvestris), kuna belica (Martes foina) i hermelin (Mustela erminea).[4] Tipično obeležje i temeljni fenomen Specijalnog rezervata prirode Karađorđevo jeste lovna divljač, a naročito: jelen, divlja svinja, jelen lopatar, muflon, virdžinijski belorepi jelen, srna i veći broj vrsta sitne divljači, kakve su divlja mačka, kuna zlatica, lisica, jazavac, tvor, divlji zec i druge.
Prirodna celina Bukinski rit predstavlja kompleks biotopa sa optimalnim uslovima opstanka visoke divljači, pre svega evropskog jelena (Cervus elaphus) i divlje svinje (Sus scrofa), za koje ovaj prostor predstavlja centar za očuvanje genetskog fonda.[1]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e „» SRP "KARAĐORĐEVO"”. Zvanični veb-sajt. Vojna ustanova Morović. Pristupljeno 1. 7. 2020.
- ^ a b „Kategorizacija zaštićenih područja”. Službeni glasnik RS. 97/15. 2015.
- ^ a b v „OBAVEŠTENjE O POSTUPKU POKRETANjA ZAŠTITE SPECIJALNOG REZERVATA PRIRODE „KARAĐORĐEVO””. Zvanični veb-sajt. Ministarstvo zaštite životne sredine republike Srbije. Arhivirano iz originala 02. 07. 2020. g. Pristupljeno 2. 7. 2020.
- ^ a b v g d đ e ž z i „Specijalni rezervat prirode "Karađorđevo"”. Virtuelni muzej Dunava. Arhivirano iz originala 03. 07. 2020. g. Pristupljeno 3. 7. 2020.
- ^ a b v g d „SPECIJALNI REZERVAT PRIRODE “KARAĐORĐEVO””. Vojvodina travel. Turistička organizacija Vojvodine. Pristupljeno 3. 7. 2020.
- ^ „Uredba o zaštiti Specijalnog rezervata prirode Karađorđevo”. Službeni glasnik RS. 37/97. 1997.
- ^ „Uredba o ekološkoj mreži”. Službeni glasnik RS. 102/10. 2010.
Literatura uredi
- Stojanović, Vladimir; Dragin, Aleksandra (2019). LOKALNI AKCIONI PLAN ZA SPECIJALNI REZERVAT PRIRODE„KARAĐORĐEVO“ (PDF). Novi Sad. Pristupljeno 2. 7. 2020.
Spoljašnje veze uredi
- „Specijalni rezervat prirode "Karađorđevo"”. Zvanični veb-sajt. Pokrajinski zavod za zaštitu prirode. Arhivirano iz originala 04. 07. 2020. g. Pristupljeno 2. 7. 2020.