Srpska arhiepiskopija
Srpska arhiepiskopija, odnosno Žička arhiepiskopija, a potom Pećka arhiepiskopija, naziv je za prvu autokefalnu (samostalnu) arhiepiskopiju u srednjovekovnim srpskim zemljama, koja je postojala u razdoblju od 1219. do 1346. godine. Stvaranjem ove arhiepiskopije, koja je ustanovljena zaslugom prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save, označena je prekretnica u istorijskom razvoju Srpske pravoslavne crkve, koja je sticanjem autokefalnosti postala ravnopravna sa ostalim pomesnim crkvama. Prvo arhiepiskopsko sedište bilo je u Žičkom manastiru (odatle dolazi naziv Žička arhiepiskopija), a potom je preneto u Pećki manastir (odatle dolazi naziv Pećka arhiepiskopija). Srpska arhiepiskopija je 1346. godine uzdignuta na stepen patrijaršije, čime je označen početak novog razdoblja u istoriji Srpske pravoslavne crkve.[1]
| Srpska arhiepiskopija | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 1219. |
| Autokefalnost | 1219—1346. |
| Kanonsko priznanje | kanonski priznata |
| Predstojatelj | arhiepiskop srpskih i pomorskih zemalja |
| Sjedište | Žiča/Peć |
| Kanonska jurisdikcija | srednjovekovna Srbija |
| Kalendar | Julijanski kalendar |
| Statistika | |
Istorija
urediAutokefalnu arhiepiskopiju u srednjovekovnoj Srbiji osnovao je 1219. godine prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava sa sjedištem u manastiru Žiči.[2] Kasnije tokom 13. veka, upravno sjedište je premešteno u Pećki manastir u staroj oblasti Hvosno (severna Metohija). Srpski car Stefan Dušan je 1346. godine uzdigao Pećku arhiepiskopiju na stepen Pećke patrijaršije. Danas je spomen na Pećku arhiepiskopiju očuvan u tituli srpskog patrijarha, koji je na prvom mestu „arhiepiskop pećki”.
Srpski arhiepiskopi
uredi| Arhiepiskop | Razdoblje | Napomene | Slika |
|---|---|---|---|
| Sveti Sava | 1219. – 1233. | Sin Stefana Nemanje. Prvi srpski arhiepiskop. Osnovao je deset episkopija, napisao Nomokanon, stekao međunarodno priznanje srpske autokefalne crkve. Umro je u bugarskoj prestonici Trnovu 1236. godine. | 
|
| Arsenije I Sremac | 1233. – 1263. | Učenik arhiepiskopa Save. Podigao crkvu Svetih apostola u Rugovskoj klisuri, kasnije poznata kao crkva Vaznesenja Gospodnjeg. Povukao se sa arhiepiskopske stolice zbog paralize. | 
|
| Sveti Sava II | 1263. – 1271. | Sin Stefana Prvovenčanog. Svetovno ime bilo mu je Predislav. Pre 1263. godine bio je humski episkop. Gonio je jeretike. Sahranjen u crkvi Svetih Apostola u Peći. | 
|
| Danilo I | 1271. — 1272. | Vršio funkciju arhiepiskopa samo godinu dana. Smenjen je iz nepoznatih razloga. | |
| Joanikije I | 1272. – 1276. | Do 1272. godine bio iguman manastira Studenice. Povukao se u znak protesta zbog Dragutinovog zbacivanja Uroša sa vlasti. Sahranjen je zajedno sa njim u manastiru Sopoćani. | |
| Jevstatije I | 1279. – 1286. | Bio je iguman manastira Hilandar i zetski episkop. Sahranjen je najpre u Žiči, ali su njegove mošti nakon razaranja (1291) prenesene u Peć. | |
| Jakov | 1286. – 1292. | Tokom njegovog stolovanja Žiča je razorena od strane Bugara te se središte arhiepiskopije premešta u Peć. | |
| Sveti Jevstatije II | 1292. – 1309. | Širenjem srpske države pod Milutinom širi se i područje jurisdikcije srpskog arhiepiskopa. U ovom periodu osnovane episkopije Gračanička, Končanska, Limska, Mačvanska, Braničevska, Beogradska i Skopska | |
| Sveti Sava III | 1309. – 1316. | Arhiepiskop svih srpskih i pomorskih zemalja. Tokom njegovog pontifikata otpočela izgradnja manastira Banjska. | |
| Nikodim I Pećki | 1316. – 1321. | Pre dolaska na arhiepiskopsku stolicu bio iguman manastira Hilandar. Preveo je Jerusalimski tipik Svetog Save Osvećenog na srpski jezik. Krunisao Stefana Dečanskog za kralja i time odredio stav srpske crkve u građanskom ratu 1321. godine. | 
|
| Danilo II | 1324. – 1337. | Od 1307. do 1310. godine iguman manastira Hilandar. Obavljao je i funkcije banjskog igumana i humskog episkopa. Nagovorio Milutina da dozvoli Dečanskom da se vrati iz Vizantije. Pisac čuvenih "Žitija kraljeva i arhiepiskopa srpskih". Krunisao Dušana za kralja septembra 1331. godine u Svrčinu. Nadgledao izgradnju Visokih Dečana. Podigao manastir posvećen Bogorodici Odigitriji. | 
|
| Sveti Joanikije II | 1337. – 1346. | Ukrasio crkvu u Peći. Obavljao je funkciju logoteta. Postao je 1346. godine prvi srpski patrijarh. | 
|
Eparhije
urediEparhije iz doba Svetog Save:[3]
- Žička arhiepiskopska eparhija,
- Raška eparhija,
- Prizrenska eparhija,[4]
- Lipljanska eparhija,[5]
- Humska eparhija, takođe poznata i kao Limska,
- Hvostanska eparhija,[6]
- Zetska eparhija,[7]
- Toplička eparhija,
- Budimljanska eparhija,
- Dabarska eparhija,[8]
- Moravička eparhija, takođe poznata i kao Ariljska.
Eparhije iz kasnijeg doba:
- Banjska eparhija,[9] takođe poznata i kao Ibarska ili Zvečanska,[10]
- Beogradska eparhija, takođe poznata i kao Mačvanska,
- Braničevska eparhija,
- Debarska eparhija,
- Morozvizdska eparhija,
- Niška eparhija,[11]
- Skopska eparhija,
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ Slijepčević 1962.
- ^ Bogdanović 1981, str. 315–327.
- ^ Popović 2002, str. 171–184.
- ^ Janjić 2013, str. 157–170.
- ^ Janković 1983, str. 27–37.
- ^ Janjić 2009a, str. 138–194.
- ^ Janković 1984, str. 199–204.
- ^ Janjić 2011, str. 133–148.
- ^ Janjić 2009b, str. 103–114.
- ^ Janjić 2014, str. 147–162.
- ^ Kalić 1984, str. 5–40.
Literatura
uredi- Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168—1371. Beograd: Vajat.
- Blagojević, Miloš (2006). Posedi manastira Hilandara na Kosovu i Metohiji (XII-XV vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Živković, Tibor; Bojanin, Stanoje; Petrović, Vladeta, ur. (2000). Selected Charters of Serbian Rulers (XII-XV Century): Relating to the Territory of Kosovo and Metohia. Athens: Center for Studies of Byzantine Civilisation.
- Zirojević, Olga (1984). Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine. Beograd: Istorijski institut, Narodna knjiga.
- Ivanović, Radomir (1960). „Srednjovekovni baštinski posedi Humskog eparhijskog vlastelinstva”. Istorijski časopis. 9-10 (1959): 79—95.
- Ivanović, Radomir (1961). „Zemljišni posedi gračaničkog vlastelinstva”. Istorijski časopis. 11 (1960): 253—264.
- Janković, Marija (1983). „Lipljanska episkopija i Gračanička mitropolija”. Istorijski časopis. 29-30 (1982-1983): 27—37.
- Janković, Marija (1984). „Saborne crkve Zetske episkopije i mitropolije u srednjem veku”. Istorijski časopis. 31: 199—204.
- Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU.
- Janjić, Dragana (2009a). „Podaci za istoriju Hvostanske eparhije” (PDF). Baština. 26: 183—194.
- Janjić, Dragana (2009b). „Banjska episkopija i razlozi njenog osnivanja” (PDF). Baština. 27: 103—114.
- Janjić, Dragana (2011). „Beleške o Dabarskoj episkopiji” (PDF). Baština. 31: 133—148.
- Janjić, Dragana (2013). „Prizrenska episkopija: Istorijsko-kanonski aspekti” (PDF). Baština. 34: 157—170.
- Janjić, Dragana (2014). „Razlozi ustanovljenja Zvečanske episkopije” (PDF). Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini. 44 (2): 147—162.
- Kalić, Jovanka (1967). Beograd u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Kalić, Jovanka (1984). „Niš u srednjem veku”. Istorijski časopis. 31: 5—40.
- Kalić, Jovanka (2009). „Država i crkva u Srbiji XIII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 46: 129—137.
- Kalić, Jovanka (2013). „Episkopski gradovi Srbije u srednjem veku” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 50 (1): 433—447.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Marjanović, Dragoljub (2018). Vizantijski svet i Srpska crkva u 13. i 14. veku. Novi Sad: Mediterran Publishing. ISBN 978-86-6391-098-0.
- Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century”. Starinar. 51 (2001): 171—184.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 1. Minhen: Iskra.
- Tarnanidis, Joanis (2005). „Autokefalija srpske u bugarske crkve u planovima cara Mihajla VIII Paleologa i unionistički sabor u Lionu”. 950 godina od Velikog raskola (1054) i 800 godina od pada Carigrada u ruke krstaša (1204): Međunarodni naučni simposion. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 101—111.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Pećka patrijaršija (www.rastko.rs)
