Википедија

Filipini

држава у Југоисточној Азији

Filipini (tag. Pilipinas, engl. Philippines), zvanično Republika Filipini (tag. Repúblika ng Pilipinas, engl. Republic of the Philippines), ostrvska je država u jugoistočnoj Aziji. Obuhvata arhipelag sa 7.641[2] ostrva koji čine tri celine: Luzon, Visaja i Mindanao. Glavni grad je Manila, dok je najveći grad Kezon Siti; oba grada zajedno čine metropolitansko područje Manile.

Republika Filipini
Repúbliká ng̃ Pilipinas  (filipinski)
Republic of the Philippines  (engleski)
Krilatica: Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa
(Za Boga, za narod, za prirodu i za državu)
Himna: Lupang Hinirang
Izabrana zemlja
Položaj Filipina
Glavni gradManila
Službeni jezikfilipinski i engleski
Vladavina
Oblik državerepublika
 — PredsednikBongbong Markos
 — PotpredsednikSara Duterte
 — Predsednik SenataMigz Zubiri
 — Predsedavajući Predstavničkog domaMartin Romualdez
 — Predsednik Vrhovnog sudaAleksander Gesmundo
Istorija
‍
Geografija
Površina‍
 — ukupno298.170 km2 (72.)
 — voda (%)0,6
Stanovništvo‍
 — 2015.[1]102.098.100 (12.)
 — 2010.92.337.852
 — gustina342,42 st./km2
Ekonomija
Valutafilipinski pezo
 — kod valutePHP
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +8 (PST)
Internet domen‍.ph‍
Pozivni broj+63

Severno od Filipina preko Luzonskog moreuza nalazi se Tajvan; Vijetnam se nalazi sa zapadne strane Južnokineskog mora; prema jugozapadu Sulusko more odvaja Filipine od ostrva Borneo, a Celebesko more odvaja ga od drugih indonežanskih ostrva; prema istoku izlazi na Filipinsko more. S obzirom da se nalazi u Vatrenom pojasu Pacifika i blizine ekvatora Filipini su izloženi zemljotresima i tajfunima ali obiluju velikim prirodnim bogatstvima što ih svrstava među zemlje sa najraznovrsnijom florom i faunom. Sa površinom od oko 300.000 km², Filipini su 64. zemlja po veličini u svetu.

Filipini imaju 100 miliona stanovnika,[3] što ih svrstava na sedmo u Aziji i na dvanaesto mesto u svetu. Filipinska dijaspora je jedna od najbrojnijih a procenjuje se da oko 12 miliona Filipinaca živi van matice. Na filipinskom arhipelagu žive brojne etničke grupe. Prvi stanovnici su bili Negriti koji su se nastanili još u preistorijsko doba. Nakon njih, u talasima su pristizali austronezijski narodi. Tokom vekova ovde su se nastanili pripadnici raznih nacija čemu je doprinela i trgovina sa Kinezima, Malajcima, Indusima i islamskim državama.

Dolazak Fernanda Magelana 1521. označio je početak španske kolonizacije. Španski istraživač Ruj Lopez de Viljalobos nazvao je arhipelag Las Islas Filipinas u čast španskog kralja Filipa II od Španije. Dolaskom Migela Lopeza de Legazpija 1565. iz Meksiko Sitija osnovana je prva stalna španska naseobina na filipinskom arhipelagu. Filipini su više od trista godina bili deo Španske imperije. Tokom ovog razdoblja katolička religija postala je preovlađujuća, a Manila je služila kao glavno čvorište za špansku trgovačku flotu u Aziji.

Krajem 19. i početkom 20. veka na Filipinima su se odigrale Filipinska revolucija i Filipinsko-američki rat. SAD su, izuzev za vreme japanske okupacije, imale vlast nad arhipelagom sve do 1946. godine. Nakon Drugog svetskog rata Filipinima je priznata nezavisnost. Od tada ova zemlja ima prilično burna politička iskustva. Filipini su učestvovali u osnivanju Ujedinjenih nacija, Svetske trgovinske organizacije, ASEAN-a, i Samita Istočne Azije.

Poreklo imena uredi

Filipini su ime dobili po španskom kralju Filipu II. Španski istraživač Ruj Lopez de Viljalobos je 1542. ostrva Lejte i Samar nazvao Felipinas po ondašnjem Princu od Asturije, da bi kasnije izraz Las Islas Filipinas počeo da se koristi za celokupni arhipelag. Pre nego što je prihvaćen ovaj naziv arhipelag je nazivan i Islas del Poniente (Ostrva zapada) a takođe je korišćen i Magelanov naziv San Lázaro.[4][5][6][7][8]

Tokom istorije ovaj arhipelag je nekoliko puta menjao ime. Za vreme Filipinske revolucije Kongres u Malolosu proglasio je Filipinsku Republiku (šp. República Filipina). Američke kolonijalne vlasti su tokom prvih decenija 20. veka ovu zemlju zvale Filipinska ostrva (engl. Philippine Islands), što je prevod španskog naziva. Od završetka Drugog svetskog rata službeni naziv za ovu zemlju je Republika Filipini.[9]

Starosedeoci su Filipine nazivali Dajav (Dayaw), otuda je predloženo da se kolonijalni naziv zameni sa Republika Dajav (Repúblikang Dayaw),[10] pored ostalih predloga.

Geografija uredi

Glavni članak: Spisak filipinskih ostrva

Položaj uredi

Filipini su arhipelag koji obuhvata 7.107 ostrva sa površinom od oko 300.000 km².[11] Jedanaest najvećih ostrva zauzima 94% površine Filipina. Dva najveća ostrva su Luzon, koji se prostire na 105.000 km², i Mindanao, površine od 95.000 km². Dužina obale je 36.289 km, što Filipine svrstava na peto mesto na svetu.[12] Filipinski arhipelag je smešten između 116° 40', i 126° 34' IGD i 4° 40' i 21° 10' SGŠ. Prema istoku se graniči sa Filipinskim, prema zapadu sa Južnokineskim a prema jugu sa Selebeskim morem. Ostrvo Borneo je smešteno nekoliko stotina kilometara jugozapadno, dok se Tajvan nalazi severno od filipinskog arhipelaga. Molučka i ostrva Sulavesi nalaze se južno i jugozapadno, dok se Palau nalazi istočno od Filipina.[13]

Geologija i reljef uredi

Ostrva filipinskog arhipelaga su vulkanskog porekla i uglavnom su brdovita. Na njima preovlađuju tropske kišne šume. Najviša planina je Maunt Apo, sa visinom od 2954 metra, na ostrvu Mindanao. Najduža reka je Kagajan, na severu ostrva Luzon, dok je najveće jezero Laguna de Baj, na istoimenom ostrvu. Veći zalivi na filipinskom arhipelagu su Subik, Davao, i Moro.

 
Kultivisano zemljište na strmim planinama na severu Filipina.

S obzirom da se nalaze u Vatrenom pojasu Pacifika na Filipinima je česta seizmička i vulkanska aktivnost. Plato Benam u Filipinskom moru je podvodni region zahvaćen procesom tektonske subdukcije.[14] Arhipelag dnevno pogodi oko dvadeset uglavnom slabijih zemljotresa. Poslednji ozbiljniji zemljotres pogodio je Filipine 1990. godine na ostrvu Luzon.[15] Na Filipinima postoji više aktivnih vulkana kao što su Majon, Maunt Pinatubo, i Tal. Erupcija Maunt Pinatuba u junu 1991. bila je druga najveća erupcija na svetu u 20. veku.[16]

Zahvaljujući svom vulkanskom poreklu ostrva obiluju rudama. Procenjuje se da su Filipini, posle Južnoafričke Republike, na drugom mestu po rezervama zlata i jedna od zemalja sa najvećim rezervama bakra na svetu.[17] Takođe, poseduju značajne rezerve nikla, hromita, i cinka. Međutim, zbog lošeg gazdovanja, velike gustine stanovništva, kao i brige za očuvanje životne sredine, ova rudna bogatstva su uglavnom neiskorišćena.[17] Pored ruda, zahvaljujući vulkanskom zemljištu, zemlja obiluje geotermalnom energijom. Filipini su, posle Sjedinjenih Država, drugi proizvođač geotermalne energije na svetu, pa tako pomoću nje obezbeđuju 18% električne energije.[18]

Vode uredi

Klima uredi

 
Tajfun Megi (poznat i kao Huan) nad Filipinima

Filipini imaju umereno tropsku klimu koju karakteriše velika vlažnost i vrućina. Na filipinskom arhipelagu prisutna su tri godišnja doba: tag-init ili tag-arav je suvo i veoma toplo godišnje doba koje traje od marta do maja; kišna sezona je od juna do novembra; a tag-lamig, hladno i suvo godišnje doba traje od decembra do februara. Od maja do oktobra jugozapad arhipelaga je izložen monsunu poznatom kao Habagat, dok je na severoistoku od novembra do aprila prisutan monsun Amihan.[19] Temperatura se kreće u rasponu od 21 do 32 °C mada može da bude i znatno viša ili niža u zavisnosti od godišnjeg doba. Najhladniji mesec je januar, dok je najtopliji maj.[20]

Prosečna godišnja temperatura je 26,6 °C.[19] Bez obzira na geografsku širinu i dužinu varijacije temperature na nivou mora su minimalne, dok sa promenom nadmorske visine to nije slučaj. Prosečna godišnja temperatura u Bagiju, na nadmorskoj visini od 1500 m, iznosi 18,3 °C.

S obzirom da se Filipini nalaze u središtu tajfunskog pojasa najveći deo arhipelaga izložen je u periodu od jula do oktobra bujičnim kišama i pljuskovima praćenim grmljavinom.[19] Godišnje filipinski arhipelag pogodi oko devetnaest tajfuna a osam do devet pričini veću materijalnu štetu.[21] Godišnja količina padavina kreće se od 5000 mm u planinskim oblastima na istoku arhipelaga do manje od 1000 mm u nekim dolinama.[19] Najsnažniji zabeleženi tropski ciklon pogodio je filipinski arhipelag tokom jula 1911. kada je za 24 sata u Bagiju palo 1168 litara kiše.[22] Bagjo je lokalni izraz na Filipinima za izuzetno snažne tropske ciklone.[22]

Flora i fauna uredi

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Filipina

Preistorija uredi

Na osnovu analize ljudskih kostiju pronađenih u pećini Kaljao došlo se do zaključka da su prvi ljudi na Filipinima živeli pre 67.000 godina.[23] Prethodna teorija, zasnovana na fosilnim ostacima Tabonskog čoveka sa Palavana, ukazivala je da su ljudi na filipinskom arhipelagu bili prisutni 24.000 godina.[24][25] Negriti su jedan od najstarijih naroda na arhipelagu ali se ne zna pouzdano od kada tu žive.[26] O poreklu drevnih Filipinaca postoji nekoliko suprotstavljenih teorija. Najšire je prihvaćena pretpostavka da su austronezijski narodi počeli da dolaze na Filipine oko 4000 godina pre nove ere.[27][28]

Prvobitne države uredi

 
Jedan tagaloški par kaste Magino naslikan u Bokserovom kodeksu iz 16. veka.

Iako su neke plemenske zajednice ostale izolovane postoji veći broj onih koje su prerasle u prave države razvivši obimnu trgovinu sa narodima istočne i južne Azije, tj. sa Indijom, Kinom, Japanom i pojedinim austronezijskim ostrvima.[29] U prvom milenijumu u priobalnom području nastaju kneževine koje vremenom prerastaju u pomorske države

U njima su se nalazili barangaji, sela ili gradovi sa visokim stepenom autonomije. Ove pomorske države bile su ili nezavisne ili u savezništvu sa većim malajskim, kineskim ili indijskim državama.[30] Na primer, poglavica Puti vladao je Konfederacijom Mađa-as nakon što je od poglavice plemena Ati, Marikude, kupio njegove oblasti.[31] Mađa-as je osnovan na ostrvu Panaj. Pored ove države postojao je i Radžanat Butuan, koji je slavu stekao za vreme vladavine radže Sri Bata Šadža, kao i Kraljevina Tondo, pod upravom dinastije Lakandula,[32][33] i Radžanat Sebu,[34] predvođen Radžamudom Sri Lumajem. Treba spomenuti i kinesko kraljevstvo Maji, na čelu sa Gat Sa Li-hanom i Sultanat Sulu, koji je pre islamizacije, takođe bio pod upravom Indusa na čelu sa radžom Sipadom starijim.[35] U ovom razdoblju nastali su veliki filipinski epovi: Hinilavod, Darangan i Bjag Ni Lam-Ang.[36]

Početkom 14. veka dolazi do nagoveštaja o mogućem raskolu među muslimanima na filipinskom arhipelagu. Mahdum Karim i Hašim Sajed Ebu Bekr, arapski trgovac iz Džohora, došli su 1380. iz Malake na ostrvo Sulu i osnovali Sultanat Sulu tako što su preobratili tamošnjeg radžu.[37][38] Krajem 15. veka Muhamed Kabungsuvan iz Džohora proširio je islam na ostrvo Mindanao, zatim se oženio ilanunskom princezom Paramisuli i osnovao Sultanat Magindao. Docnije se islam proširio na sever sve do ostrva Luzon na severu arhipelaga. Manila je takođe islamizovana tokom vladavine sultana Bolkije od 1485. do 1521. godine. Sultanat Brunej je pokorio drevno kraljevstvo Tondo zahvaljujući preobraćenju radže Salalile u islam.[39][40] Međutim, zajednica Igorota, i države Mađa-as, Maji, i kraljevina Butuan očuvale su svoju kulturu. U nekim kraljevstvima bio je prisutan otpor islamizaciji, što je dovelo do međuetničkih sukoba koji su znatno olakšali buduću špansku kolonizaciju arhipelaga. Sve ove države su potpale pod vlast španske krune a stanovništvo je hispanizovano i pokršteno.[41]

Španska vladavina uredi

 
Tvrđavu Santijago u Manili izgradio je Migel Lopez de Legazpi 1590.

Portugalski istraživač Fernando Magelan je 1521. došao na filipinski arhipelag i proglasio ga španskim posedom. Međutim, Španci su počeli da kolonizuju ovo područje tek 1565. kada je Migel Lopez de Legazpi došao iz Meksika i osnovao prvu špansku naseobinu na ostrvu Sebu. Nakon što su se preselili na ostrvo Panaj, i učvrstili savez sa Visajcima, Španci su zauzeli Manilu. Tokom prvih godina španske vladavine Manila je postala glavni grad Španskih istočnih Indija, ugušena je pobuna u kraljevstvu Tondo i poražen je kineski vojskovođa Limahung.[42][43] Španska vladavina značajno je doprinela stvaranju političkog jedinstva između rascepkanih državica arhipelaga. Od 1565. do 1821. Filipini su bili u sastavu Vicekraljevstva Nova Španija. U tom razdoblju između Manile i Akapulka saobraćala je flota velikih brodova. Sa američkog kontinenta doneti su kukuruz, krompir, paradajz, biber, i ananas.[43] Katolički misionari preobratili su većinu stanovništva u hrišćane i osnovali škole, univerzitet, i bolnice.

 
Hose Rizal, Marselo I. del Pilar, i Marijano Ponse, vođe pokreta Propaganda.

Tokom svoje vladavine Španci su ugušili više ustanaka domorodačkog stanovništva i sprečili nekoliko upada kineskih pirata, Holanđana, i Portugalaca. Britanci su nakratko zauzeli Manilu, u razdoblju od 1762. do 1764. ali su nakon potpisivanja Sporazuma u Parizu 1763. morali da se povuku. [44][45] U 19. veku filipinske luke su postale dostupne brodovima iz drugih zemalja a u filipinskom društvu došlo je do značajnih promena. Mnogi Španci rođeni na Filipinima, tzv. kreoli, i oni iz mešovitih brakova su se obogatili. Pored toga priliv doseljenika iz Latinske Amerike doveo je do preuzimanja rukovodećih pozicija koje su tradicionalno imali Španci rođeni na Iberijskom poluostrvu. Revolucionarne ideje su se takođe širile arhipelagom. Nezadovoljstvo kreola dovelo je 1872. do pobune u Kaviteu, što je bio uvod u Filipinsku revoluciju.[46][47][48]

Revolucionarna osećanja su podstaknuta 1872. nakon što su kolonijalne vlasti pogubile tri sveštenika – Marijana Gomeza, Hose Burgosa, i Hasinta Zamoru – optuživši ih da su podstrekivali narod na pobunu.[46][47] Ovi događaji su doprineli stvaranju propagandističkog pokreta u Španiji, pod vođstvom Marsela I. del Pilara, Hose Rizala, i Marijana Ponsea, s ciljem sprovođenja političkih reformi na Filipinima. Pošto su pokušaji da dođe do promena naišli na otpor, Andres Bonifasio je 1892. osnovao tajno udruženje Katipunan, koje se zalagalo za nezavisnost od Španije oružanim putem.[48] Bonifasio i Katipunan su 1896. započeli Filipinsku revoluciju. Frakcija Katipunana, Magdalo iz provincije Kavite, svrgnula je Bonifasija sa mesta vođe revolucije i postavila Emilija Aginalda. Godine 1898, Špansko-američki rat koji je počeo na Kubi proširio se i na Filipine. Aginaldo je proglasio nezavisnost Filipina od Španije u Kavitu 12. juna 1898. godine. Prva filipinska republika proglašena je naredne godine.

Američka vladavina uredi

 
Predsednik Manuel L. Kezon, novembra 1942.

Sporazumom u Parizu iz 1898. Filipinska ostrva je Španija ustupila Sjedinjenim Državama za dvadeset miliona dolara.[49] Kada je postalo jasno da SAD neće priznati Prvu Filipinsku Republiku izbio je Filipinsko-američki rat. Filipinci su poraženi a arhipelagom je počela da upravlja Ostrvska vlada Filipinskih ostrva (engl. Insular Government of the Philippine Islands).[50] Nakon završetka rata Amerikanci su se obračunali sa državama nastalim raspadom Prve Filipinske Republike: Sultanatom Sulu, Tagaloškom Republikom, Republikom Negros, i Republikom Zamboanga.[51][52] U ovom razdoblju filipinska kultura je procvetala, posebno kinematografija i književnost.[53][54] Danijel Bernam je napravio urbanistički plan Manile čime je omogućena njena kasnija transformacija u moderan grad.[55]

Filipini su 1935. dobili status komonvelta na čelu sa Manuelom Kezonom kao predsednikom. Kezon je zaslužan za uvođenje filipinskog kao nacionalnog jezika, davanje prava glasa ženama, i agrarnu reformu.[56][57] Planove za nezavisnost je tokom naredne decenije prekinuo Drugi svetski rat i japanska okupacija arhipelaga. Japanci su podržali marionetsku Drugu Filipinsku Republiku na čijem čelu je bio Hose P. Laurel. Tokom japanske okupacije počinjeni su brojni zločini, među kojima se ističu Batanski marš smrti i masakr u Manili. Filipini su oslobođeni nakon bitke za Manilu 1945. godine.[58] Manuel Kezon je umro 1944. u egzilu u Sjedinjenim Državama a nasledio ga je Serhio Osmenja. Procenjuje se da je tokom Drugog svetskog rata poginulo više od milion Filipinaca.[59][60][61]

Hladnoratovsko razdoblje uredi

 
Ferdinand i Imelda Markos.

Filipini su jedan od osnivača Ujedinjenih nacija.[62] Potpunu nezavisnost su stekli 4. jula 1946. kada su ih priznale Sjedinjene Države, tokom predsedavanja Manuela Rohasa. Do polovine pedesetih godina 20. veka, filipinske vlasti su se obračunavale sa pripadnicima komunističke organizacije Hukbalahap.[63] Njihova pobuna ugušena je tokom vladavine Ramona Magsajsaja, naslednika Elpidija Kirina.[64][65] Nakon Magsajsaja na vlast je došao Karlos P. Garsija. On je započeo sprovođenje ekonomskih mera pod imenom Filipino First Policy, koje je nastavio Diosdado Makapagal. Makapagal je vodio spor sa Malezijom oko teritorije na severnom Borneu.[66][67]

Na predsedničkim izborima 1965. Makapagal je poražen od Ferdinanda Markosa. Markos je na početku svog mandata započeo brojne javne radove ali je i optužen za masovnu korupciju.[68] Velika društvena previranja, do kojih je došlo krajem njegovog predsedničkog mandata, Markos je iskoristio za uvođenje vanrednog stanja. Ovaj period njegove vladavine obeležila je politička represija, cenzura, i kršenje ljudskih prava. Između ostalog, njegov režim ostao je upamćen i po ekstravagantnom životu vladajuće klike dok je većina Filipinaca živela u siromaštvu.[69] Njegov najveći protivnik, i vođa opozicije, Benigno Akino mlađi, ubijen je 21. avgusta 1983. na Međunarodnom aerodromu u Manili. Pod pritiskom je 1986. pristao da raspiše izbore na kojima je opoziciju predvodila Korazon Akino, udovica Benigna Akina mlađeg.[70] Markos je proglašen pobednikom ali je zbog lažiranja glasanja došlo do Revolucije narodne snage. To je imalo za posledicu beg Markosa i njegovih saradnika iz zemlje i postavljanje Korazon Akino na mesto predsednika države.[70][71]

Postmarkosova era uredi

 
Predsednik Fidel V. Ramos pozdravlja počasnu stražu prilikom posete ministra odbrane SAD, Vilijama Koena, 1998. godine.

Nakon svrgavanja Markosa započeo je povratak demokratiji i reforma društva. To je otežavao visok spoljni dug, korupcija na najvišem nivou, više pokušaja puča, prirodne nepogode, stalna pretnja od komunističkih gerilaca,[72] i oružani sukob sa separatistima.[73] Američke trupe su 1992. okončale prisustvo na Filipinima. Tokom vladavine Fidela V. Ramosa, izabranog 1992. godine, filipinska ekonomija se svrstala među tzv. azijske tigrove, sa prosečnom godišnjom stopom rasta BDP-a od 6%.[74] Međutim, pomake u ekonomiji i na polju politike, kao što je mirovni sporazum sa Nacionalnim oslobodilačkim frontom Moro,[75] poništila je finansijska kriza u istočnoj Aziji 1997. godine.[76]

Ramosov naslednik, Džozef Estrada, preuzeo je dužnost u junu 1998. godine. Privreda je već tokom prve godine njegovog mandata ostvarila rast.[77] Vlada je u martu 2000. objavila rat protiv Islamskog oslobodilačkog pokreta Moro.[78][79] Zbog optužbi za korupciju Džozef Estrada je svrgnut nakon protesta od 17. do 20. januara 2001. a mesto predsednika preuzela je dotadašnja potpredsednica Glorija Arojo.[80]

Tokom devetogodišnje vladavine Glorije Arojo, filipinska privreda je ostvarila rast i uspela da izbegne recesiju.[81] Na izborima 2010. pobedio je Benigno Akino III i postao petnaesti filipinski predsednik. Njegova administracija radi na stvaranju autonomnog političkog entiteta Bangsamora, koji će zameniti Autonomni region u Muslimanskom Mindanau.[82] Pored toga, suočava se sa nesuglasicama oko teritorije na severnom Borneu i u Južnokineskom moru.[83][84][85] Privreda Filipina poslednjih godina beleži visoke stope rasta, koji je 2013. iznosio 7,2%.[86]

Politika uredi

Filipini su demokratska republika sa predsedničkim sistemom vlasti.[87] Unitarna su država sa izuzetkom Autonomnog regiona Muslimanski Mindanao koji je u uglavnom izuzet od nadležnosti republičke vlade. Od Ramosove vladavine postoje pokušaji da se promeni organizacija vlasti tako što bi država postala federalizovala.[88][89]

Predsednik Filipina obavlja funkcije šefa države i predsednika vlade kao i glavnokomandujućeg oružanih snaga. Bira ga narod na izborima koji se održavaju svakih šest godina. Funkciju predsednika jedna osoba može da obavlja samo u jednom mandatu.[13] Filipinski kongres ima dva doma; senat ili gornji dom, čiji članovi imaju šestogodišnji mandat, i predstavnički ili donji dom, sa članovima koji imaju trogodišnji mandat. Senatori se biraju po većinskom sistemu dok se članovi predstavničkog doma biraju po kombinovanim sistemu, većinski i proporcionalno.[13] Sudsku vlast ima vrhovni sud, koji čini petnaest sudija. Sudije vrhovnog suda imenuje predsednik na osnovu predloga Veća sudija i advokatske komore.[13]

Stanovništvo uredi

 
Gustina naseljenosti po provincijama u 2009. godini

Prvi popis stanovništva na Filipinima je sproveden 1877. godine kada je evidentirano 5.567.685 stanovnika.[90] Filipini su 2014. postali dvanaesta zemlja na svetu sa više od sto miliona stanovnika. Procene su da polovina stanovništva živi na ostrvu Luzon. U razdoblju između 1990. i 2000. broj stanovnika je rastao po godišnjoj stopi od 2,34%, dok je između 2000. i 2010. taj porast iznosio 1,9%.[90] Muškarci čine 50,4% a žene 49,6% stanovništva.[91] Očekivani životni vek je 71,7 godina; za žene je 73,9 dok je za muškarce 69,5 godina.[92] Prosečna starost stanovništva je 23,4 godine;[91] osobe starije od 18 godina čine 60,3% stanovništva.[91] Oko deset miliona Filipinaca živi u inostranstvu.[93]

Gradovi uredi

Šire područje grada Manile je najnaseljenija oblast na Filipinima, dok je u svetskim okvirima ovaj grad na jedanaestom mestu. Prema podacima iz 2007. Manila je imala 11.553.427 stanovnika, ili 13% ukupnog stanovništva države.[94] Zajedno sa predgrađima i okolnim provincijama (Bulakan, Kavite, Laguna, i Rizal) Manila ima dvadeset jedan milion stanovnika.[94]

Društveni proizvod šireg područja Manile 2009. godine je iznosio 468,4 milijarde filipinskih pezosa što predstavlja 33% BDP Filipina.[95] Prajsvoterhauskupers (engl. PricewaterhouseCoopers) svrstao je 2011. godine Manilu i njenu okolinu na 28. u svetu i 2. mesto u jugoistočnoj Aziji po bogatstvu.[96]

Administrativna podela uredi

Privreda uredi

Privreda Filipina je jedna od najrazvijenijih u ASEAN zemljama, ali se na svetskom nivou smatra zemljom u razvoju. Veliki je procenat radno sposobnog stanovništva, koje radi u tekstilnoj industriji i u proizvodnji odeće i patika. Od poljoprivrednih proizvoda najviše se izvoze pirinač, čaj, rum, kafa, drvo banane, kakao, ananas, guma od kaučuka, plastika, igračke, meso, riba, naročito tuna, čili i paprike, sladak krompir ili batat, kasava, kokos itd. Zemlja ima znatne količine ruda i nafte .

Reference uredi

  1. ^ „Nacionalna agencija za statistiku”. Arhivirano iz originala 03. 04. 2019. g. Pristupljeno 28. 05. 2014. 
  2. ^ „More islands, more fun in PH” (na jeziku: engleski). 20. 2. 2016. Arhivirano iz originala 20. 06. 2018. g. Pristupljeno 20. 6. 2018. 
  3. ^ Philippines joyous as baby Chonalyn's arrival means population hits 100m | World news | The Guardian
  4. ^ Scott 1994, str. 6.
  5. ^ Spate 1979, str. 97.
  6. ^ Friis 1967, str. 369.
  7. ^ Galang 1957, str. 46.
  8. ^ Tarling 1999, str. 12.
  9. ^ „The Philippines are or is?”. Manuel Quezon III. Pristupljeno 7. 9. 2014. 
  10. ^ Dayaw festival celebrates indigenous people’s cultures | Inquirer Lifestyle
  11. ^ „General Profile of the Philippines : Geography”. Philippine Information Agency. Arhivirano iz originala 21. 09. 2015. g. Pristupljeno 05. 11. 2014. 
  12. ^ Central Intelligence Agency. (2009). „"Field Listing :: Coastline"”. Pristupljeno 7. 11. 2009.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jul 2017). Washington, D.C.: Author
  13. ^ a b v g „The Official Government Portal of the Republic of the Philippines”. Arhivirano iz originala 01. 01. 2012. g. Pristupljeno 24. 07. 2009. 
  14. ^ „Submissions, through the Secretary-General of the United Nations, to the Commission on the Limits of the Continental Shelf, pursuant to article 76, paragraph 8, of the United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982”. United Nations Commission on the Limits of the Continental Shelf. 28. 5. 2009. Pristupljeno 5. 11. 2014. 
  15. ^ La Putt, Juny P. [c. 2003]. „The 1990 Baguio City Earthquake”. Pristupljeno 20. 12. 2009.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. februar 2015) from The City of Baguio Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. septembar 2017) Website.
  16. ^ „The Cataclysmic 1991 Eruption of Mount Pinatubo, Philippines, Fact Sheet 113-97”. pubs.usgs.gov. Pristupljeno 2022-03-21. 
  17. ^ a b Greenlees, Donald (2008-05-14). „Miners shun mineral wealth of the Philippines”. The New York Times (na jeziku: engleski). ISSN 0362-4331. Pristupljeno 2022-03-21. 
  18. ^ Davies, Ed; Lema, Karen (29. 6. 2008). „Pricey oil makes geothermal projects more attractive for Indonesia and the Philippines”. The New York Times. Pristupljeno 5. 11. 2014. 
  19. ^ a b v g „Climate”. Philippines: A Country Study. U.S. Library of Congress. Pristupljeno 17. 12. 2014. 
  20. ^ „Weather”. lonelyplanet.com. Arhivirano iz originala 10. 09. 2017. g. Pristupljeno 17. 12. 2014. 
  21. ^ Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA). (januar 2009). „Member Report to the ESCAP/WMO Typhoon Committee, 41st Session” (PDF). Pristupljeno 17. 12. 2014. 
  22. ^ a b „Glossary of Meteorology”. American Meteorogical Society. Arhivirano iz originala 6. 8. 2011. g. Pristupljeno 17. 12. 2014. 
  23. ^ Henderson, Barney (4. 8. 2010). „Archaeologists unearth 67000-year-old human bone in Philippines”. The Daily Telegraph. London. Pristupljeno 4. 8. 2010. 
  24. ^ Fox 1970, str. 44.
  25. ^ Scott 1984, str. 15.
  26. ^ Scott 1984, str. 138.
  27. ^ Solheim, Wilhelm G., II. (januar 2006). Origins of the Filipinos and Their Languages (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 3. 8. 2008. g. Pristupljeno 27. 8. 2009. 
  28. ^ Mijares, Armand Salvador B. (2006). „The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites”. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 26: 72—78. Arhivirano iz originala 07. 07. 2014. g. Pristupljeno 20. 09. 2014. .
  29. ^ „Timeline of history”. Arhivirano iz originala 23. 11. 2009. g. Pristupljeno 9. 10. 2009. 
  30. ^ Legarda, Benito, Jr. (2001). „Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines”. Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines. 23: 40. 
  31. ^ Scott 1984, str. 74.
  32. ^ Ring 1996, str. 565-569.
  33. ^ Zaide 1957, str. 42.
  34. ^ 趙汝适; 赵汝适; 周达观; 汪大渊 (1618). 諸蕃志: 外十三種. 上海古籍出版社. ISBN 978-7-5325-1593-6. 
  35. ^ Ibrahim 1985, str. 51.
  36. ^ „Filipino epic comes to life”. 
  37. ^ 100 Events That Shaped The Philippines (Adarna Book Services Inc. 1999 Published by National Centennial Commission) Page 72 "The Founding of the Sulu Sultanate"
  38. ^ Bascar, C.M. (n.d.). „Sultanate of Sulu, "The Unconquered Kingdom"”. Pristupljeno 19. 12. 2009.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. decembar 2008) from The Royal Hashemite Sultanate of Sulu & Sabah Official Website.
  39. ^ McAmis 2002, str. 18–24, 53–61.
  40. ^ Munoz 2006, str. 171.
  41. ^ Agoncillo 1990, str. 22.
  42. ^ Kurlansky 1999, str. 64.
  43. ^ a b Joaquin 1988
  44. ^ Halili 2004, str. 119-120.
  45. ^ De Borja 2005, str. 81-83.
  46. ^ a b Nuguid, Nati. (1972). „"The Cavite Mutiny"”. Pristupljeno 20. 12. 2009. . in Mary R. Tagle. 12 Events that Have Influenced Philippine History. [Manila]: National Media Production Center from StuartXchange Website.
  47. ^ a b Nick Joaquin. A Question of Heroes.
  48. ^ a b Richardson, Jim (januar 2006). „Andrés Bonifacio Letter to Julio Nakpil, April 24, 1897”. kasaysayan-kkk.info. Arhivirano iz originala 15. 1. 2013. g. Pristupljeno 19. 12. 2009. 
  49. ^ Feuer 2002.
  50. ^ „The Pacification of the Philippines” (PDF). Gates, John M. U.S. Air Force Academy. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 10. 2013. g. Pristupljeno 19. 9. 2014. 
  51. ^ Kho, Madge. „The Bates Treaty”. PhilippineUpdate.com. Pristupljeno 19. 9. 2014. 
  52. ^ „History of The Republic of Zamboanga (May 1899 – March 1903)”. Zamboanga. 18. 7. 2009. Arhivirano iz originala 2. 8. 2010. g. Pristupljeno 19. 9. 2014. 
  53. ^ Armes 1987, str. 152.
  54. ^ „The Role of José Nepomuceno in the Philippine Society: What language did his silent film speak?” (PDF). Stockholm University Publications. Pristupljeno 19. 9. 2014. 
  55. ^ Moore 1921, str. 162.
  56. ^ Molina, Antonio. The Philippines: Through the centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print.
  57. ^ Manapat, Carlos, et al. Economics, Taxation, and Agrarian Reform. Quezon City: C&E Pub., 2010.Print.
  58. ^ „Manila "Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century"”. White, Matthew. Pristupljeno 19. 9. 2014. 
  59. ^ Rottman 2002, str. 318.
  60. ^ „Cebu”. encyclopedia.com, citing The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. Pristupljeno 4. 7. 2010. 
  61. ^ Zaide 1994, str. 54.
  62. ^ „Founding Member States”. United Nations. 
  63. ^ Goodwin 2001, str. 119.
  64. ^ Molina, Antonio. The Philippines: Through the centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print.
  65. ^ Carlos P. Romulo and Marvin M. Gray, The Magsaysay Story (1956), is a full-length biography
  66. ^ „Reviving Malay Connections in Southeast Asia” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 15. 4. 2012. g. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  67. ^ Weatherbee 2005, str. 68-69.
  68. ^ „What happened to the Marcos fortune?”. BBC News. 24. 1. 2013. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  69. ^ Tarling 2000, str. 293.
  70. ^ a b Chandler 1987, str. 431-442.
  71. ^ Osborne 2004, str. 235-241.
  72. ^ „Gov't drafts new framework to guide peace talks with leftist rebels”. Philippine Star. 6. 5. 2013. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  73. ^ Alipala, Julie (2. 10. 2010). „RP terror campaign cost lives of 11 US, 572 RP soldiers—military”. Philippine Daily Inquirer. Arhivirano iz originala 22. 2. 2015. g. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  74. ^ Pempel 1999, str. 163.
  75. ^ Gargan, Edward A. (11. 12. 1997). „Last Laugh for the Philippines; Onetime Joke Economy Avoids Much of Asia's Turmoil”. New York Times. Pristupljeno 25. 1. 2008. 
  76. ^ Yenilmez. „Analyzing Systemic Risk with Financial Networks During a Financial Crash” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 8. 3. 2014. g. Pristupljeno 8. 3. 2014. 
  77. ^ „THE PHILIPPINES: CONSOLIDATING ECONOMIC GROWTH”. Bangko Sentral ng Pilipinas. 13. 3. 2000. Arhivirano iz originala 18. 01. 2015. g. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  78. ^ „Speech of Former President Estrada on the GRP-MORO Conflict”. Philippine Human Development Network. 18. 9. 2008. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  79. ^ „Philippine Military Takes Moro Headquarters”. People's Daily. 10. 7. 2000. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  80. ^ Barreveld 2001, str. 476.
  81. ^ Canlas 2011, str. 107.
  82. ^ gov.ph (2012). „Speech of President Benigno Aquino III during the signing of the Framework Agreement on the Bangsamoro”. Gov.ph. Arhivirano iz originala 28. 12. 2013. g. Pristupljeno 3. 3. 2014. 
  83. ^ „The Republic of the Philippines v. The People's Republic of China”. Pca-cpa.org. Arhivirano iz originala 27. 6. 2015. g. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  84. ^ Del Cappar, Michaela (25. 4. 2013). „ITLOS completes five-man tribunal that will hear PHL case vs. China”. GMA News One. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  85. ^ Frialde, Mike (23. 2. 2013). „Sultanate of Sulu wants Sabah returned to Phl”. The Philippine Star. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  86. ^ „Philippine economy expands 7,2% in 2013”. Philippine Star. 30. 1. 2014. Arhivirano iz originala 22. 10. 2014. g. Pristupljeno 20. 9. 2014. 
  87. ^ „Country description”. US State Department Website. januar 2012. Arhivirano iz originala 3. 1. 2012. g. Pristupljeno 24. 1. 2012. 
  88. ^ Robles, Alan C. (avgust 2008). „Civil service reform: Whose service?”. D+C. Internationale Weiterbildung und Entwicklung [InWEnt]. 49: 285—289. Arhivirano iz originala 2. 12. 2008. g. Pristupljeno 26. 11. 2014. 
  89. ^ Bigornia, Amante. (17. 9. 1997). „The 'consultations' on Charter change”. The Manila Standard. Pristupljeno 26. 11. 2014. 
  90. ^ a b „Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007”. Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. Arhivirano iz originala 4. 7. 2012. g. Pristupljeno 6. 11. 2014. 
  91. ^ a b v „Population, families and household statistics”. National Statistics Office. 13. 5. 2014. Arhivirano iz originala 7. 11. 2014. g. Pristupljeno 6. 11. 2014. 
  92. ^ „Life Expectancy at Birth of Women”. National Statistics Office. 8. 6. 2011. Arhivirano iz originala 7. 11. 2014. g. Pristupljeno 6. 11. 2014. 
  93. ^ „Stock Estimate of Overseas Filipinos” (PDF). Commission on Filipinos Overseas. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 07. 2016. g. Pristupljeno 6. 11. 2014. 
  94. ^ a b Republic of the Philippines. National Statistics Office (april 2008). „Total Population and Annual Population Growth Rates by Region: Population Censuses 1995, 2000, and 2007”. Arhivirano iz originala 16. 7. 2012. g. Pristupljeno 6. 11. 2014. 
  95. ^ „Gross Regional Domestic Products”. National Statistical Coordination Board. jul 2009. Arhivirano iz originala 14. 11. 2011. g. Pristupljeno 6. 11. 2014. 
  96. ^ Hawksworth, John, Thomas Hoehn; Tiwari, Anmol. „Global City GDP Rankings 2008–2025”. UK Economic Outlook November 2009. PricewaterhouseCoopers. str. 20. Arhivirano iz originala 31. 5. 2013. g. Pristupljeno 20. 11. 2009. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Филипини&oldid=27721353”