Hronologija radničkog pokreta i KPJ 1930.
◄ 1920—1929. | |
1940—1949. ► |
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Radnički pokret Jugoslavije i Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ), kao i opšta politička dešavanja koja su se dogodila u Kraljevini Jugoslaviji tokom 1930. godine.
Januar uredi
početak januara uredi
- Povodom godišnjice uvođenja „šestojanuarske diktature” u Jugoslaviji, Centralni komitet KPJ izdao Proglas pod nazivom Radnicima, seljacima, vojnicima i ugnjetenim narodnima Jugoslavije u kome je izneta teška situacija u zemlji i dat detaljan pregled o progonu komunista i njihovim mučenjima u policijskim i sudskim zatvorima, kao i zatvorima gde su izdržavali zatvorske kazne. Istim povodom, Centralni komitet SKOJ je izdao Proglas pod nazivom Radnom narodu varoši i sela svih nacija Jugoslavije.[1]
9. januar uredi
- Održano savetovanje predstavnika Komunističke partije Jugoslavije i Komunističke partije Italije. Delegaciju KP Jugoslavije sačinjavali su — Đuro Salaj, Milan Gorkić i Filip Filipović, članovi CK KPJ i Vilim Horvaj, predstavnik CK SKOJ, dok su delegaciju KP Italije sačinjavali Luiđi Longo i Miha Radolovič.[1]
21. januar uredi
- U Beogradu Državni sud za zaštitu države osudio na višegodišnje zatvorske kazne 14 od ukupno 20 optuženih članova KPJ i SKOJ iz Niša, Zaječara, Leskovca i Pirota, koji su bili uhapšeni maja 1929, nakon akcije rasturanja Prvomajskog letka CK KPJ. Među osuđenima su bili — Stanko Paunović na 16 godina, Milan Marinković na 15 godina, Savka Tasić na 10 godina, Rista Kolicić na 8 godina, Dimitrije Stojiljković i Ilija Milovanović na 6 godina i dr.[1][2]
25. januar uredi
- U Beogradu Državni sud za zaštitu države, nakon rasprave koja je vođena od 21. do 25. januara, osudio na višegodišnje zatvorske sedmoro komunista iz Maribora. Prvooptuženi Milan Barl, koji je obavljao dužnost glavnog kurira KPJ između Zagreba i Beča, osuđen je na deset godina zatvora, dok je Albin Breznik, sekretar mariborskog partijskog okruga, koji je bio organizator ilegalnog kanala preko Šentilja i Selnice pored Mure osuđen na šest godina. Breznikova supruga Marija bila je osuđena na tri godine, dok su Franja Toplak, Jakob Kebrić i Ivan Roškar, osuđeni na dve godine, a Rudolf Štraus na jednu godinu zatvora.[1][3]
Februar uredi
14. februar uredi
- Na osnovu odluke Ministarstva pravde, od 11. februara grupa političkih zatvorenika-komunista, u kojoj su bili — Moša Pijade, Lajoš Čaki, Petar Grubor i Kosta Čipčić, prebačena iz zatvora u Sremskoj Mitrovici u zatvor u Lepoglavi. Ovim premeštanjem bio je osujećen štrajk glađu koji su oni pripremali u sremskomitrovačkom zatvoru. U toku jula meseca iz sremskomitrovačkog zatvora u Lepoglavu su prebačene još dve grupe političkih zatvorenika-komunista.[4]
17. februar uredi
- U Ljubljani, organi beogradske policije uhapsili grupu komunista u kojoj su bili Edvard Kardelj, Alojz Mihelčič, Anton Hafner i Martin Kovič. Kardelj je u to vreme bio sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Sloveniju i nalazio se na neposrednoj vezi sa delom Biroa CK KPJ. Ovoj grupi suđeno je pred Državnim sudom za zaštitu države u Beogradu 18. septembra 1930. godine.[5]
u toku februar uredi
- U Jugoslaviju iz Moskve ilegalno došao Josip Kolumbo, novi sekretar Centralnog komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), koji je odmah po dolasku u Zagrebu pristupio obnavljanju skojevskih organizacija i oživljavanju njihovog rada. Na ovom radu je i poginuo, 14. avgusta kada je zajedno sa Perom Popovićem Agom, upao u policijsku zasedu u Zagrebu.[5]
Mart uredi
6. mart uredi
- U Beogradu Državni sud za zaštitu države, nakon suđenja koje je trajalo od 20. do 28. februara, na višegodišnje zatvorske kazne zbog komunističke delatnosti osudio funkcionere i članove KPJ i SKOJ, uhapšene u avgustovskoj provali 1929. u Beogradu. Na procesu je optuženo 29 lica, dok je na vremenske kazne osuđeno njih 13, među kojima su bili — Momčilo Đorđević na 12 godina; Antun Festini na 10 godina (umro tokom izdražavanja kazne 21. septembra 1931); Branko Solarić, Vukola Dabić i Ivan Milutinović na 6 godina; Marko Orešković na 5 godina; Anton Klemenčić na 4 godine; Dragutin Petrović na 2 godine; Radoslav Ljumović, Dragutin Kostić i Danilo Raušević na 1 godinu i Sreten Žujović na šest meseci. Takođe, na ovom procesu je na 10 godina zatvora u odsustvu osuđen Gojko Samardžić, koji je 21. januara pobegao iz pritvora, dok su se među oslobođenima od optužbe nalazili — Rajko Jovanović, Labud Kusovac, Veselin Masleša i dr.[6][7]
10. mart uredi
- U Beču, od 10. do 13. marta, održana proširena sednica Politbiroa Centralnog komiteta KP Jugoslavije i predstavnika Izvršnog komiteta Kominterne. Na sednici su podneti sledeći izveštaji — o radu Politbiroa u zemlji, o radu inostranog biroa, o radu Balkanske komunističke federacije, o ekonomskoj i političkoj situaciji u Jugoslaviji, o pripremama za Prvi maj, o sindikalnim pitanjima i pripremama za Kongres Crvene sindikalne internacionale, o omladinskom pitanju i Crvenoj pomoći.[5]
21. mart uredi
- U Beogradu Državni sud za zaštitu države, nakon suđenja koje je trajalo od 3. do 13. marta, na višegodišnje zatvorske kazne zbog komunističke delatnosti osudio petnaestoro komunista iz Sarajeva, među kojima su bili — Ognjen Prica na 7 godina, Branko Bujić i Kata Govorušić na 5 godina, Vladimir Božović na 4 godine, Vasilije Tošić i Petar Pešut na 3 godine i dr.[5][8]
April uredi
14. april uredi
- U Beogradu Državni sud za zaštitu države, na zatvorske kazne, zbog komunističke delatnosti, osudio grupu komunista iz Ljubljane, među kojima se nalazio Boris Kidrič, koji je kao maloletnik osuđen na godinu dana strogog zatvora.[5]
19. april uredi
- U Cetinju, u zgradi Sreskog načelstva, ubijen Marko Mašanović (1894—1930), član Politbiroa Centralnog komiteta KP Jugoslavije i jedan od organizatora KPJ u Crnoj Gori. Mašanović je priveden u rodnom Ceklinu i sproveden u Sresko načelstvo, gde je u kancelariji Sreskog načelstva prilikom pokušaja hapšenja teško ranio pisara Radu Boškovića, žandarmerijskog narednika Vicka Kovačevića i jednog žandarma. Ranjeni Bošković uspeo je da usmrti Mašanovića, a ranjeni žandarmerijski narednik je istog dana preminuo.[9][10]
Maj uredi
16. maj uredi
- Politički sekreterijat Izvršnog komiteta Kominterne usvojio je pismo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), u kome je data analiza delatnosti KPJ u uslovima monarhističke diktature, ističu pozitivne i negativne strane rada i na osnovu toga postavljaju zadaci. Politički sekretarijat Izvršnog komiteta Kominterne je na osnovu pisma ocenio da je politička linija CK KPJ, u uslovima diktatorskog režima bila pasivna, a ovakva ocena doneta je zbog opasnosti koja KPJ pretila od desne frakcije, predvođene Simom Markovićem, a takođe su bile prisutne i razne negativne tendencije od strane leve frakcije.[9]
Jun uredi
5. jun uredi
- U Beogradu, u periodu od 5. do 7. juna, policija uhapsila veći broj članova i simpatizera KPJ, među kojima su bili — Anatol Minderović, Ivan Grbić, Čedomir Minderović, Branislav Đurđev, Jovan Gnjatović i dr, kao i bivši narodni poslanik KPJ Ljuba Radovanović. Oni su optuženi za rasturanje brošure Istina o fašističkom prevratu u Jugoslaviji i letka Radničkoj klasi Jugoslavije.[9]
Jul uredi
13. jul uredi
- U Montevideu, u Urugvaju, od 13. do 30. jula, održano prvo Svetsko prvenstvo u fudbalu, na kome je Reprezentacija Jugoslavije osvojila treće mesto (najbolji plasman reprezentacije na nekom svetskom prvenstvu). Jedan od igrača reprezentacije bio je dr Milutin Ivković Milutinac, član Komunističke partije.
Avgust uredi
14. avgust uredi
- U Zagrebu u sukobu sa policijom stradali Josip Kolumbo (1905—1930), politički i Pero Popović Aga (1905—1930), organizacioni sekretar Centralnog komiteta SKOJ. Oni su u parku Zelengaj upali u policijsku zasedu, nakon čega su pružili otpor policiji. Kolumbo je bio teško ranjen, nakon čega je izvršio samoubistvo, dok je Popović prenet u Bolnicu milosrdnih sestara, gde je preminuo istog dana.[11][12][13]
15. avgust uredi
- U Moskvi, od 15. avgusta do 1. septembra, održan Peti kongres Crvene sindikalne internacionale, na kome su podneta dva referata — Svetska ekonomska borba i zadaci revolucionarnog sindikalnog pokreta i Organizaciona pitanja revolucionarnog sindikalnog pokreta. Zbog političke situacije u Kraljevini Jugoslaviji, Kongresu nije prisustvovao nijedan delegat revolucionarnih sindikata, pošto nisu postojali sigurni kanali za ilegalno prebacivanje preko granice. Predstavnik KP Jugoslavije na Kongresu bio je Đuro Salaj, kao i Laza Stefanović, koji je bio član Izvršnog komiteta Profinterne (do Petog kongresa).[14]
U toku avgusta uredi
- Iz štampe izašla knjiga Diktatura u Jugoslaviji (nem. Diktatur in Jugoslawien), koju je izdao Savez „Slobodni Balkan”, a predgovor napisao Anri Barbis, književnik i predsednik Saveza. Knjiga je sadržala zbirku dokumenata i činjenica o terorističkim metodama jugoslovenske diktature nad političkim protivnicima i to za godinu i po dana od njenog uvođenja. Ilustrovana je fotografijama na kojima se vide tela poslanika HSS ubijenih u Narodnoj skupštini, juna 1928. godine; fotografijama Đure Đakovića i Nikole Hećimovića, ubijenih aprila 1929. godine; fotografijama Mije Oreškog i Janka Mišića ubijenih u Samoboru, jula 1929; kao i fotografijama Pavla Marganovića, ubijenog jula 1929; Vladimira Nešića, ubijenog avgusta 1929. i Bracana Bracanovića, ubijenog septembra 1929. godine.[15]
Septembar uredi
15. septembar uredi
- U Mariborskom zatvoru grupa političkih zatvorenika-komunista, predvođena Rodoljubom Čolakovićem i Radetom Vujovićem, stupila u štrajk glađu. Politički zatvorenici zahtevali su poboljšanje položaja u vidu — premeštanja u zajedničke ćelije, mogućnosti kupovine stvari za svoj novac, bolje hrane i mogućnosti primanja hrane od kuće, osvetljenja i grejanja ćelija, kao i mogućnosti prijema knjiga. Štrajk je trajao deset dana i donekle je poboljšao položaj političkih zatvorenika, koji su bili premešteni u zajedničke ćelije, dobili nešto više knjiga, kao i električno osvetljenje do 20 časova.[16]
Oktobar uredi
15. oktobar uredi
- U Zagrebačkoj policiji, posle višednevne policijske torture, umro Rista Samardžić (1895—1930), član Politbiroa Centralnog komiteta KP Jugoslavije, koji se u Jugoslaviju iz Beča vratio u maju, a bio uhapšen 10. avgusta u Zagrebu.[16]
Reference uredi
- ^ a b v g Hronologija 1 1980, str. 186.
- ^ „Presuda komunistima iz Niša”. digitalna.nb.rs. „Politika”. 22. 1. 1930.
- ^ „Presuda Državnog suda za zaštitu države”. digitalna.nb.rs. „Politika”. 26. 1. 1930.
- ^ Sabrana djela 2 1982, str. 296.
- ^ a b v g d Hronologija 1 1980, str. 187.
- ^ Očak & Popović 1976, str. 101—107.
- ^ „Presuda Antonu Klemenčiću i drugovima”. digitalna.nb.rs. „Politika”. 7. 3. 1930.
- ^ „Presuda sarajevskim komunistima”. digitalna.nb.rs. „Politika”. 22. 3. 1930.
- ^ a b v Hronologija 1 1980, str. 188.
- ^ „Zločin komunističkog agitatora u kancelariji načelstva na Cetinju”. digitalna.nb.rs. „Politika”. 23. 4. 1930.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 189.
- ^ Petrović 1979, str. 347–389.
- ^ Petrović 1979, str. 399–455.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 190.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 190.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 191.
Literatura uredi
- Pregled istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. COBISS.SR 54157575
- Očak, Ivan; Popović, Jovo (1976). Autobiografija — Marko Orešković Krntija. Zagreb: Alfa. COBISS.SR 57986316
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Petrović, Slobodan (1979). Sedam sekretara SKOJ-a. Beograd: Rad. COBISS.SR 21847559
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom I 1919—1941. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 1539739342
- Josip Broz Tito — sabrana djela tom II. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1982. COBISS.SR 34496263
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”; Narodna knjiga; Rad. 1985. COBISS.SR 68649479
