Википедија

Crkva Svetog Nikole u Manastiru

објекат и непокретно културно добро у Нишавском управном округу, Србија
Ukoliko ste tražili nešto drugo, pogledajte članak Crkva Svetog Nikole.

Crkva Svetog Nikole u selu Manastir poznata i kao hram svetog Nikolaja Mirilikijskog jedna je od crkava Jelašničke parohije koja je u sastavu Pravoslavne Niške eparhije. Hram posvećen svetom proroku Nikoli, izgrađen je ili obnovljen 1838. godine, zahvaljujući prilozima meštana.[1] Posebno pažnju u porti ove crkve tj. na njenom starom groblje iz 19. veka, zaslužuju dobro očuvani kameni nadgobni spomenici, delo mesnih kamenorezaca, izuzetne zanatske veštine i mašte.

Crkve Svetog Nikole u selu Manastir
Crkva Svetog Nikolaja Mirilikijskog
Opšte informacije
Mestoselo Manastir
OpštinaGradska opština Niška Banja
Država Srbija
Vrsta spomenikacrkva
Vreme nastanka19. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
VlasnikEparhija niška
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Niš
www.zzsknis.rs

Zbog svog istorijskog, arhitektonskog i verskog značaja crkva je, 1982. godine, proglašena za „Kulturno dobro od velikog značaja“.

Status i kategorija zaštite uredi

Zbog svog istorijskog, arhitektonskog i verskog značaja crkva Svetog Nikole u selu Manastir proglašena je, 23. decembra 1982. godine, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i uvedena je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.

Nadležni zavod koji vodi mesni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.[2]

Položaj i stanje zaštite uredi

Crkva Svetog Nikole se nalazi selu Manastir, u opštini Niška Banja na oko 17 km, istočno od Niša prema Pirotu, u početnom delu Sićevačke klisure, ispod živopisne Kusače. Na nešto manje od tri kilometra jugoistočneo od magistralnog puta Niš—Sofija, kroz lepe predeone celine očuvane prirode, stiže se dobrim asfaltnim putem do centralnog dela sela Manastir, koje je danas zbog brojnih starih i novoizgrađenih vikendica više vikend naselje nego selo i porte Crkva Svetog Nikole, kome zbog zapuštenosti fasade preti urušenje.[3]

 
Položaj sela Manstir među naseljenim mestima unutar Sićevačke klisure

Istorija uredi

Istorija crkve nije poznata, pa se ona može nadoknaditi sagledavanjem istorijskih podataka o periodu u kome je on ponikao, najverovatnije oko 1838. godine, kada je ponovo izgrađen ili obnovljen. U svojoj knjizi, „Manastir Presvete Bogorodice“ u Sićevu njen autor Bratislav Petrovića, kaže, da se ovaj, nekadašnji, manastir pominje u Turskom popisu iz 1498. godine, kada je u njemu bio jedan monah. U popisu iz 1516. godine manastir se ne pominje, da bi 1564. godine bio ponovo upisan kao „živi manastir sa jednim monahom.[4]“

Nakon obnove Pećke patrijaršije 1557. godine niška mitropolija u istoriji srpske pravoslavne crkve imala je značajno mesto.[5] Najnovija istraživanja idu u prilog činjenici da je delatnost patrijarha Pajsija y oblasti Niša, kao i širom Pećke patrijaršije, doprinela oživljavanju kulturnog i crkvenog života, jer je on stvorio atmosferu y kojoj su crkve građene i oslikavane.[6][7] Pod njegovim blagoslovom u seoskom okruženju Niša grade se i obnavljaju hramovi, pišu i ukrašavaju knjige.

Verski život hrišćana sela Manastir posle oslobođenja od Osmanlija postepeno se normalizovao. Uspostavljena je redovna crkvena organizacija, a crkva svetog Nikole je obnavljena. Iz stanja stalne opasnosti po život, čast i imovinu, seljani su prešli u slobodu. Ekonomsko jačanje sela Manastir, promena svojinskih odnosa i priliv stanovništva značajno su uticali da se oslobođenje prihvati još intenzivnije odvija duhovni život.

Manastir Prosečki je 1897. godine bio metoh sićevačkog manastira; oba manastira u eparhiji Niškoj su bila u kategoriji "III reda".[8]

Za ukupno funkcionisanje verskog života hrišćana u selu Manastir i ovom hramu od velikog značaja bio je rad Crkvene opštine. Članovi Crkvenog odbora — tutori bili su najviđeniji članovi sela i često najveći darodavci. Oni su se starali o crkvi i njenoj imovini (što i danas čine) i vodili računa o redu na bogosluženjima.[9]

Uslovi za nastanak uredi

Po predanju, selo Manastir je nastalo u 13. veku kada je (Sveti Sava 1234. na putu za Carigrad u Sićevačkoj klisuri „popio i blagosiljao“ seosko vino).

Pretpostavlja se da je staro selo vremenom raseljeno, a današnje selo Manstir nastalo je početkom 18. veka od „zbegova“.

Sićevačka klisura, probojnica reke Nišave, neprohodna sve do pred kraj 19. veka kada je ovaj prostor oslobođen od viševekovnog ropstva od Osmanskog carstva i kroz njene tesnace i krečnjačke gromade probijena pruga Niš—Sofija, u svojim živopisnim predelima i zabitima skrivala je vekovima, iako „skromnih razmera i nenametljivog izgleda“,[10] značajna materijalna i kulturna svedočanstva srednjovekovne prošlosti Niša, Nišavlja i Južne Srbije.[11] Na ovo je uticala činjenica da je još iz doba Rimskog carstva Sićevačka klisura predstavljala za graditelje puteva nesavladivu prepreku, pa su je svi magistralni putni pravci uključujući tu i čuveni Via Militaris zaobilazili sa njene južne strane, preko planine Kunovice.[12] Na ovoj planini 2. januara 1444. godine Srpska i Ugarska vojska predvođena Đurađ Brankovićem i Jankom Hunjadinom u svom poslednjem pokušaju da zaustavi osmanlijsku vojsku u njenom osvajačkom pohodu, uništi i u samom središtu Kunovice, zaustavi je i razbije.[13] I pored prvih uspeha Srpska i Ugarska vojska se povlače sa prostora nišavlja i njegovi stanovnici padaju pod viševekovno ropstvo Osmanlijskog carstva.

Takođe i za graditelje puteva iz vreme Osmanlijaskog carstva Sićevačka klisura je ostala nesavladiva prepreka pa je ostala po strani važnih puteva, ili Carigradskog druma, koji je preko Kunovice išao skoro potpuno istom trasom kao Via Militaris. To je stvaralo idealne uslove da se život u nepristupačnim gudurama Sićevačka klisura odvijao u znaku duhovnog mira oslobođen straha, posebno u ratnim vremenima i viševekovnom ropstvu Srbije pod Osmanlijskim carstvom.[14] Taj njen unutrašnji mir privlačio je mnoge duhovnike, sa raznih prostora Balkana. Tako je sredinom 15. veka, počelo naseljavanje Sićevačke klisure kaluđerima koji su bežeći sa Istoka prema Zapadu, pred naletom Osmanlija, povlačili ka Zapadu. Među njima su bili monasi Grci, Bugari, ali i Srbi sa Svete gore. Sve brojniji monasi su u skrovitim i gotovo mitskim predelima Sićevačke klisure gradili su brojne manastire, crkve i crkvišta, želeći da dostignu „duhovne visine“ (istovremeno štiteći sopstvene živote od terora Osmanlija).

Tako je prostor Sićevačke klisure postao crkveno središte, neka vrsta male „svete gore“, u kojoj su se knjige pisale i oslikavale, crkve i manastiri obnavljali ili iz osnove gradili i živopisali.[10] Ova duhovna, stecišta kod okolnog stanovništva osmislila su mnoge legende o tajnovitim i gotovo mitskim predelima Sićevačke klisure. Jedna od njih je ona o postanku manastira Svete Bogorodice u Sićevu, na gusto pošumljenim severnim padinama Kusače.[15]

Na sve veći značaj Sićevačke „svete gore“ uticala je i činjenica da je u vreme vladavine Osmanlijskog carstva Niš bio administrativni i verski centar carevine, koja je ograničavala sve nemuslimanske vere, tako da se verski i kulturni život Srba i drugih hrišćana, nije mogao da odvija u samom gradu, pa je veliki broj monaha, preneo duhovni život u mir bespuća Sićevačke klisure.[16] Takođe su imućniji Srbi iz Niša i okoline vodili brigu o crkvama i manastirima i nastojali da što dalje od Osmanlija u miru i bezbedno, obavljaju pravoslavne verske obrede.

 
Objekti materijalne kulture („svete gore“) u Sićevačkoj klisuri

Za sve vreme vladavine Osmanlija dizane su bune i ustanci, pa su se po bespućima Sićevačke klisure i u njenim manastirima krili i mnogi ustanici i hajduci, što je još više jačalo crkve i manastire., duž doline Nišave.[17]

Dokaz njihove rušilačke delatnosti, u ta nehumana vremena, su: Manastir Svete Bogorodice Sićevo, ostaci crkve Vavedenje Sv. Bogorodice na desnoj obali Nišave, Manastir Sv. Petka Iverica u Ostrovici, Sv. Nikola u Proseku, manastir Sv. Uspenja ispod brda Gradac,[18] kao i crkve: Sv. Nikola u selu Manastir, Sv. Petar i Pavle u Ostrovici, Sv. Nikola u Čukljeniku, te crkvišta: na Kulini, Sv. Arhanđela Gavrila ispod Ostrovice, Sv. Todora u Laništu, Sv. Ilije na čuki kod Gradišta, Sv. Nikole u selu Crnče, Sv. Petra i Pavla na Višegradu, ostaci hrama Sv. Petke u Proseku, ruševine crkve Sv. apostola Petra i Pavla u Sićevu, i hram Sv. Ilija u Sićevu.[19]

Arhitektura uredi

Crkva je skromna jednobrodna građevina pravougaone osnove, sa oltarom i polukružnom apsidom, na istočnoj strani. Crkva ne pripada ni jednom arhitektonskom stilu.

Svetlost u hram ulazi kroz tri prozorska otvora na južnoj strani i jedan na apsidi. Crkva je bez priprate, tako da se u naos direktno ulazi sa zapadne strane strane preko tri, a sa severne preko dva stepenika. Dekorativni detalji na fasadi crkve otkrivaju nameru graditelja da je i ukrasi. Tako je arhivolta zapadnih vrata ornamentisana u plitkom reljefu. Iznad su dve plitke niše nadvišene jednom manjom. Još više je rozeta sa krstom. Vrata na severnoj strani uokvirena su četvrtastim ramom sa urezanom dekoracijom. Iznad su dve niše. Uglovi crkve trakasto su profilisani.

Zasvedena je poluobličastim svodom koji je položen na bočne pilastre. Crkva je zidana od lomljenog i pritesanog kamena i cigle. Krov crkve izveden je na dve vode i pokriven crepom. ​Pod naosa pokriven je ciglom. Unutrašnji zidovi crkve nisu živopisani, već su samo prekrivene krečom.

Zidovi su ojačani upotrebom neke vrste roštilja sačinjenog od drvenih greda. Spoljne površine zidnih platana prekrivene su malterom i okrečeni belom bojom. Kamena plastika primenjana pri gradnji crkve bila je jako skromna i uglavnom svedena na obradu arhitektonskih detalja.

 
 
Ikonostas crkve svetog Nikole u selu Manastir

Prema nekim uklesanim podacima na crkvi pominju se sledeća imena: pop Panajot, Risto majstor, Jovan, Stojan majstor, Popa Mita, Andreović, Stojan i Todor. Prota Petar Gagulić pa se prema nekim navodima iz litearture ovi ljudi verovatno smatraju i ktitori manastira.

Pored crkve se nalazi više dobro očuvanih kamenih nadgrobnih spomenika, delo mesnih kamenorezaca, što ukazuje na to da je tu nekada bilo i crkveno groblje.

 
 
Na crkvenog groblju sačuvano je više kamenih nadgobnih spomenika, koji su remek delo veštih mesnih kamenorezaca.

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Janićijević J, Kulturna riznica Srbije, Idea, Beograd, 2001.
  2. ^ Mirčetić D. Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
  3. ^ Parohija Sićevo, Crkva svetog Nikole u selu Manastir, na stranici:Eparhije Niške Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. novembar 2015) Pristupljeno 3.9.2015.
  4. ^ Petrović B, . Manastir Svete Bogorodice u Sićevu, Atlantis, Niš. 2010. ISBN 978-86-910361-4-0.
  5. ^ R. Samardžić, Srpska pravoslavna crkva y XVI u XVII veku, Istorija srpskog naroda III—2, Beograd (1993). str. 20.
  6. ^ P. Slijepčević, Pajsije, arhiepiskop pećki i patrijarh srpski kao jerarh i književni radnik, Bogoslovlje VIII (Beograd 1933) pp. 266-283
  7. ^ S. Petković, Srpski patrijarsi XVI i XVII veka kao ktitori, Zbornik y čast Vojislava Đurića, Beograd (1992). str. 132—133.
  8. ^ "Državni kalendar Kraljevine Srbije za 1898. godinu", Beograd 1. januar 1898.
  9. ^ Petar V. Gagulić, Niška Pravoslavna crkvena opština, Niš, 1978, 14
  10. ^ a b Miša Rakocija, Manastir Sv. Bogorodice u Sićevačkoj klisuri, Niš (2007). str. 11—14.
  11. ^ Janković T, Istorija razvitka Nišavski doline, Beograd, 1909, 55.
  12. ^ Zirojević O, Carigradski drum od Beograda do Sofije (1459-1683), Zbornik istorijskog muzeja Srbije 7, (Beograd 1970). str. 35.
  13. ^ Stojanović K, Stari srpski hrisovulji, akti, biografije, letopisi, tipici, zapisi i dr, Spomenik SKA 3, Beograd (1890). str. 141,152.
  14. ^ Kostić, M., O ulozi i značaju Sićevačke klisure za saobraćaj, naseobine i ljudska kretanja, ZRPMF 2, Beograd 195.
  15. ^ Kanic F, Srbija, zemlja i stanovništvo II, Beograd (1985). str. 555.
  16. ^ Marković V, Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji, Sremski Karlovci (1920). str. 125-7,
  17. ^ Bojanić, D. (1995). Niš do velikog rata 1683, Istorija Niša, knj. I. Niš: Gradina i Prosveta.
  18. ^ M.Đ. Milićević, Kraljevina Srbija, Beograd (1884). str. 17.
  19. ^ P. V. Gagulić, U Sićevačkoj klisuri crkve i manastiri, 1 i 2, Niš 1979;

Literatura uredi

  • Andrejević B. 2001. Spomenici Niša — zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja, II izdanje, Niš 2001.
  • Kalić-Mijušković J., 1983. Niš u srednjem veku, Istorija Niša I, Niš, 1983.

Spoljašnje veze uredi

  Mediji vezani za članak Crkva Svetog Nikole u Manastiru na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_Светог_Николе_у_Манастиру&oldid=27775350”