Crkva Svetog Save u Gračacu
Crkva Svetog Save u Gračacu, naseljenom mestu na teritoriji opštine Vrnjačka Banja, pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
| Crkva Svetog Save | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Gračac |
| Opština | Vrnjačka Banja |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | crkva |
| Vreme nastanka | Obnovljena 1812. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Vlasnik | Srpska pravoslavna crkva |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo |
| www | |
Položaj uredi
Crkva Svetog Save nalazi na šumovitoj padini Goča ispod brda Ornice na levoj obali Gračačke reke koja se uliva u Zapadnu Moravu u veoma starom selu Gračac, u čijem ataru su nađeni materijalni ostaci koji ukazuju na to da su antičkom periodu Rimljani nasenjavali ovo područje. Sme Udaljena je oko 4 km, od sredine magistralnog puta Vrnjačka Banja — Kraljevo. Sa ovog puta crkvi se može prići sa njene istočne strane, pešice i vozilima iz dva pravca asfaltnim putem sa istočne i severne strane. Sa južne strane crkvena porta se graniči sa gustom mešovitom šumom.
U crkvenoj porti, od 2015. godine, nalazi se seoski Muzej, u renoviranoj zgradi nekadašnje škole, koja datira iz 1818. godine, prema spisima Vuka Stefanovića Karadžića.[1]
Istorija uredi
Crkva je kroz viševekovni istorijski period (za koji se pretpostavlja da je dug oko 800 godina) pretrpela brojna stradanja, zbog čega nema tačnih podatke o vremenu njenim ktitorima. Početkom 19. veka od ove crkve su ostali samo temelji na kojima je podignuta nova crkva 1812. godine.[2] Veruje se da su u crkvi zanoćile mošti Svetog save prilikom premeštanja iz Bugarske.[3] Arheološka istraživanja 2010. godine sprovedena su u organizaciji Zavoda u Kraljevu. Istraživanjima je potvrđeno postojanje starijeg objekta čija se osnova ne poklapa sa osnovom postojećeg. U nivou poda najstarije građevine pronađena su dva nadgrobnika in situ, koja se okvirno datuju u period 14−15. veka. Crkva je obnovljena u turskom periodu, najverovatnije početkom 17. veka, o čemu govore pokretni nalazi (agijazma i postolja za svećnjak), kao i plaštanica poklonjena hramu 1765. godine.[4]
Nakon 2010. godine Crkveni odbor je bez znanja Zavoda izvršio nivelaciju prostora ispred ulaza u crkvu i time devastirao postojeće kulturne slojeve.
Izgled uredi
Crkva koja je obnovljena 1812. godine predstavlja manju pravougaonu građevinu naglašeno izdužene osnove, sa polukružnom apsidom na istoku i malom kupolom. Zasvedena je poluobličastim svodom. Pored glavnog, zapadnog ulaza, postoji i uski bočni ulaz sa severa. Prvobitni pod bio je od mermernih spomenika studeničkog tipa, oblika pravougaone, odnosno trapezoidne ploče ili krsta sa dekoracijom, ili bez nje. Ovaj pod je, po crkvenom letopisu, zbog oronulosti, prekriven novim početkom 20. veka.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Bečki, Ratko. „Nekadašnja škola pretvorena u muzej”. RTS Beograd, 13.12.2019. Pristupljeno 17. 12. 2019.
- ^ „Crkva Svetog Save u Gračacu”. Vrnjačka Banja, Turistički Portal najlepše banje u Srbiji. Pristupljeno 17. 12. 2019.
- ^ Čavrljaković, Aleksić, Marija. „Crkva Sv. Save u Gračacu” (PDF). Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo, 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 12. 2019. g. Pristupljeno 17. 12. 2019.
- ^ „Crkve i manastiri Vrnjačke Banje”. Turistička Organizacija Vrnjačka Banja. Arhivirano iz originala 17. 12. 2019. g. Pristupljeno 17. 12. 2019.
Literatura uredi
- Grujović Brković, Katarina; Aleksić Čevrljaković, Marija (2016). Pogled kroz nasleđe. Kraljevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture. ISBN 978-86-84867-05-8.
Spoljašnje veze uredi
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- „Crkva Svetog Save u Gračacu”. Regionalna televizija Kraljevo. 10. 9. 2019. Pristupljeno 21. 5. 2020.
