Википедија

Crkva Svetog Save u Gračacu

објекат и непокретно културно добро у Рашком управном округу, Србија

Crkva Svetog Save u Gračacu, naseljenom mestu na teritoriji opštine Vrnjačka Banja, pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Crkva Svetog Save
Opšte informacije
MestoGračac
OpštinaVrnjačka Banja
Država Srbija
Vrsta spomenikacrkva
Vreme nastankaObnovljena 1812.
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
VlasnikSrpska pravoslavna crkva
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
www.zavodkraljevo.rs

Položaj uredi

Crkva Svetog Save nalazi na šumovitoj padini Goča ispod brda Ornice na levoj obali Gračačke reke koja se uliva u Zapadnu Moravu u veoma starom selu Gračac, u čijem ataru su nađeni materijalni ostaci koji ukazuju na to da su antičkom periodu Rimljani nasenjavali ovo područje. Udaljena je oko 4 km, od sredine magistralnog puta Vrnjačka Banja — Kraljevo. Sa ovog puta crkvi se može prići sa njene istočne strane, pešice i vozilima iz dva pravca asfaltnim putem sa istočne i severne strane. Sa južne strane crkvena porta se graniči sa gustom mešovitom šumom.[1]

U crkvenoj porti, od 2015. godine, nalazi se seoski Muzej, u renoviranoj zgradi nekadašnje škole, koja datira iz 1818. godine, prema spisima Vuka Stefanovića Karadžića.[2]

Istorija uredi

Crkva je kroz viševekovni istorijski period (za koji se pretpostavlja da je dug oko 800 godina) pretrpela brojna stradanja, zbog čega nema tačnih podatke o vremenu njenim ktitorima. Početkom 19. veka od ove crkve su ostali samo temelji na kojima je podignuta nova crkva 1812. godine.[3] Po seoskom predanju crkva je zidana u isto vreme kada i Manastir Žiča, a kasnije je pripadala manastirskom imanju Žiče (metohu). Veruje se da su u crkvi zanoćile mošti Svetog Save prilikom premeštanja iz Bugarske.[4] Arheološka istraživanja 2010. godine sprovedena su u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu. Istraživanjima je potvrđeno postojanje starijeg objekta čija se osnova ne poklapa sa osnovom postojećeg. U jugozapadnom delu naosa otkrivena su dva ukopa. U nivou poda najstarije građevine pronađena su dva nadgrobnika in situ, koja se okvirno datuju u period od kraja 13. do 15. veka.[5] Crkva je obnovljena u turskom periodu, najverovatnije početkom 17. veka, o čemu svedoče pokretni nalazi (agijazma i postolja za svećnjak), kao i plaštanica poklonjena hramu 1765. godine.[6] Razmere obnove crkve iz 1812. godine nije moguće pouzdano utvrditi. Osnova crkve iz 1812. godine podseća na arhitekturu iz vremena obnove Patrijaršije, ali i na neke crkve izgrađene u ustaničkom periodu. Promena u odnosu na prvobitno rešenje je izmeštanje oltarske pregrade dublje u naos kako bi se dobio veći prostor unutar apside. Takođe, u jednom trenutku je izvrešno podizanje visine zidova crkve.[7] Ovim istraživanjima je potvređno postojanje starijeg objekta iz srednjeg veka, o kom je sećanje sačuvano kroz narodno predanje. Ipak, ko su bili ktitori i kako je najstariji objekat izgledao za sad nije moguće utvrditi.[8]

Nakon 2010. godine Crkveni odbor je bez znanja Zavoda izvršio nivelaciju prostora ispred ulaza u crkvu i time devastirao postojeće kulturne slojeve.

Izgled uredi

Crkva koja je obnovljena 1812. godine predstavlja manju pravougaonu građevinu naglašeno izdužene osnove, sa polukružnom apsidom na istoku i malom kupolom iznad istočnog traveja. Unutrašnjost crkve je izdeljena travejima, s tim što je zapadni travej nešto veći, tako da je prvobitno imao ulogu priprate. Zasvedena je poluobličastim svodom. Pored glavnog, zapadnog ulaza, postoji i uski bočni ulaz sa severa. Pedesetih godina prošlog veka dograđena je priprata sa zapadne strane, koja se tokom prve decenije 21. veka sama urušila. Prvobitni pod bio je od mermernih spomenika studeničkog tipa, oblika pravougaone, odnosno trapezoidne ploče ili krsta sa dekoracijom, ili bez nje. Ovaj pod je, po crkvenom letopisu, zbog oronulosti, prekriven novim početkom 20. veka.[9]

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Aleksić Čevrljaković, Marija (2012). „Crkva Sv. Save u Gračacu: arheologija i istorija”. Naša prošlost. 13: 129. 
  2. ^ Bečki, Ratko. „Nekadašnja škola pretvorena u muzej”. RTS Beograd, 13.12.2019. Pristupljeno 17. 12. 2019. 
  3. ^ „Crkva Svetog Save u Gračacu”. Vrnjačka Banja, Turistički Portal najlepše banje u Srbiji. Pristupljeno 17. 12. 2019. 
  4. ^ Aleksić Čevrljaković, Marija (2012). „Crkva Sv. Save u Gračacu: arheologija i istorija”. Naša prošlost. 13: 130—131. 
  5. ^ Aleksić Čevrljaković, Marija (2012). „Crkva Sv. Save u Gračacu: arheologija i istorija”. Naša prošlost. 13: 131—133; 136. 
  6. ^ „Crkve i manastiri Vrnjačke Banje”. Turistička Organizacija Vrnjačka Banja. Arhivirano iz originala 17. 12. 2019. g. Pristupljeno 17. 12. 2019. 
  7. ^ Aleksić Čevrljaković, Marija (2012). „Crkva Sv. Save u Gračacu: arheologija i istorija”. Naša prošlost. 13: 133—135. 
  8. ^ Aleksić Čevrljaković, Marija (2012). „Crkva Sv. Save u Gračacu: arheologija i istorija”. Naša prošlost. 13: 139; 142. 
  9. ^ Aleksić Čevrljaković, Marija (2012). „Crkva Sv. Save u Gračacu: arheologija i istorija”. Naša prošlost. 13: 131—132. 

Literatura uredi

  • Grujović Brković, Katarina; Aleksić Čevrljaković, Marija (2016). Pogled kroz nasleđe. Kraljevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture. ISBN 978-86-84867-05-8. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_Светог_Саве_у_Грачацу&oldid=27384307”