Crkva Svetog prvomučenika Stefana u Kruševcu

Crkva Lazarica
Crkva Lazarica
	Pogled na crkvu Lazaricu
Opšte informacije
Mesto	Kruševac
Opština	Grad Kruševac
Država	Srbija
Vrsta spomenika	crkva
Vreme nastanka	XIV vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Vlasnik	Republika Srbija
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
	www.krusevac.org.rs

Crkva Svetog Prvomučenika Stefana, poznatija kao Lazarica, nalazi se u centru današnjeg Kruševca, a podigao ju je, najverovatnije između 1377/1378. i 1380. godine^[1], knez Lazar (1371 — 1389), kao pridvornu crkvu (ranije su postojala mišljenja da je reč o manastirskoj crkvi^[2]) svoje novosagrađene prestonice, Kruševačkog Grada. Ima osnovu trikonhosa, a njena spoljašnjost je urađena na vizantijski način, naizmeničnim ređanjem reda tesanika i tri reda crvene opeke. Crkva, zajedno sa Ravanicom, predstavlja svojevrstan početak Moravskog stila i pripada građevinama sažetog tipa. Crkva manastira Kozija podignuta je odmah potom i u izvesnom smislu je kopija ove crkve, po svemu sudeći delo istih majstora. Ona je prvi objekat u Srbiji koji je doživeo stručnu restauraciju i konzervaciju, što je obavljeno u periodu od 1904. do 1908. godine, pod rukovodstvom arhitekte Pere J. Popovića. Pre njega, crkva je, nakon oslobođenja grada od Turaka, tokom 19. veka doživela nekoliko amaterskih obnova.

Zaštitni radovi na arhitekturi crkve i konzervacija njenog ikonostasa, iz sredine 19. veka, obavljeni su 1989. godine, a čitav objekat nalazi se danas pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.^[3]^[1]

Arhitektura uredi

Crkva Lazarica ima osnovu trikonhosa sažetog tipa sa tri traveja i kubetom nad srednjim. Na zapadnoj strani se nalazi narteks koji je prvobitno imao tri ulaza, ali su bočni kasnije zazidani. Nad njim se uzdiže zvonik sa katihumenom, koji je na spratu imao kapelicu.

Spoljašnjost crkve karakteriše vizantijski način zidanja smenjivanjem reda žutog tesanika sa tri reda crvene opeke, a urađene su i široke spojnice maltera, koje izbijaju iz ravni koju stvara zid.

Bočne strane crkve su, kao i sve tri apside trikonhosa, podeljene u vertikalne delove, koji se završavaju arhivoltama, dok je horizontalna podela u tri dela izvedena pomoću dva kordonska venca. U najvišem delu su smeštene, međusobno različite, kamene rozete na crveno-žutoj šahovskoj podlozi, dok su u zoni ispod njih, smešteni prozori, oko kojih se nalazi ukrasna kamena plastika u obliku prepleta. Rozete, kao i neki kameni prepleti, spadaju među najbolje u Moravskom stilu^[4] i predstavljaju najefektnije dekorativne elemente koji, uklopljeni u dobro zamišljene i proporcionisane arhitektonske oblike, čine izuzetno skladnu celinu^[1].

Unutrašnjost uredi

Prema dosadašnjim istraživanjima, crkva nije bila živopisana sve do sredine XVIII veka. Tada je zograf Andra Andrejević sa svojim ljudima oslikao crkvu, između 1737. i 1740. godine^[1], ali su do danas opstali samo fragmenti njihovog rada. Crkveni ikonostas potiče iz 1844. godine i danas je sačuvan u potpunosti. Njegov autor je najverovatnije bio slikar Živko Pavlović^[1] (deda Milene Pavlović-Barili), a konzerviran je 1989. godine.

Galerija uredi

Lazarica, fotografija iz 1878.
Ulazna kapija
Detalj na fasadi
Ikonostas
Kopija Crkve lazarice

Vidi još uredi

Reference uredi

^ ^a ^b ^v ^g ^d „Crkva Sv. Stefana Lazarica sa Kruševačkim Gradom — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
^ Vasilije Marković u svom delu „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“ (štampano 1920) navodi mišljenje Adama Stefanovića da je možda u pitanju nekadašnji utvrđeni manastir, od koga su opstale manastirska crkva i glavni odbrambreni pirg, za koji se danas zna da je donžon-kula nekadašnje prestonice kneza Lazara.
^ „Spomenici kulture od izuzetnog značaja“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2008) (Ministarstvo kulture Republike Srbije) (jezik: srpski)
^ Deroko, Aleksandar (1985). Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji (treće dopunjeno izdanje). Beograd.

Literatura uredi

Marković, Vasilije (1920). Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji (I izd.). Sremski Karlovci.
Deroko, Aleksandar (1985). Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji (treće dopunjeno izdanje). Beograd.
„Crkva Sv. Stefana Lazarica sa Kruševačkim Gradom — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.

Spoljašnje veze uredi

[СК-1] v ^g ^d „Crkva Sv. Stefana Lazarica sa Kruševačkim Gradom — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.

[2] Vasilije Marković u svom delu „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“ (štampano 1920) navodi mišljenje Adama Stefanovića da je možda u pitanju nekadašnji utvrđeni manastir, od koga su opstale manastirska crkva i glavni odbrambreni pirg, za koji se danas zna da je donžon-kula nekadašnje prestonice kneza Lazara.

[3] „Spomenici kulture od izuzetnog značaja“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2008) (Ministarstvo kulture Republike Srbije) (jezik: srpski)

[АД-4] Deroko, Aleksandar (1985). Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji (treće dopunjeno izdanje). Beograd.

[1]

[2]

[3]

[4]