Crkva Hrista Spasitelja u Ubu

Crkva Hrista Spasitelja
Crkva Hrista Spasitelja
Osnovni podaci
Status	hrišćanska pravoslavna bogomolja
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Eparhija valjevska
Osnivanje	2011.
Osnivač	Srpska pravoslavna crkva
Posvećen	Vaznesenju Gospodnjem
Lokacija
Mesto	Ub
Država	Srbija

Crkva Hrista Spasitelja u Ubu, naseljenom mestu i sedištu istoimene opštine, osvećena je 2011. godine, kao četvrta crkva na istom mestu. Posvećena je Svetom Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdan), koju slavi i varošica Ub. Pripada Arhijerijskom namesništvu tamnavskom Eparhije valjevske Srpske pravoslavne crkve.

Temelji crkve su postavljeni u maju 1998. godine, a osvećenje završenog hrama izvršio je episkop valjevski Milutin, 18. septembra 2011. godine, od kada se u njemu redovno održavaju bogosluženja.^[1]

Među retkostima ove crkve nalaze se stare crkvene knjige iz Rusije, kao što su triod, oktoih, dvanaest mineja, dva stara okovana jevanđelja, jedan krst od srebra u filigranu, jedan srebrni putir sa filigranom, drugi putir i diskos koga je crkvi darovao Boža Popović, apotekar iz Beograda. Putir je rađen po nacrtu juvelira F. K. Isaijeva, a po uzoru na taj putir urađen je onaj za kraljevsku kapelu u Miločeru. Iako njena arhiva, po broju predmeta koje obuhvata, nije velika, za ubsku crkvu sa sigurnošću možemo reći da je, zahvaljujući podacima kojima raspolaže, čuvar ne samo starih knjiga, već i sećanja čitavog mesta.

Prošlost uredi

O prvoj crkvi u Ubu skoro da nema nikakvih podataka. U Letopisu crkve na Ubu koji je započeo prota Ljubomir Kostić, piše sledeće: „Stara crkva na Ubu bila je svakojako jedna od najstarijih u okrugu valjevskom. Ona je, po pričanju starih ljudi, koji su još pre jedne decenije pomrli, bila drvena i trošna crkvica, šindrom pokrivena”. Ovom prilikom, radi lakšeg snalaženja u hronologiji, treba napomenuti da je prota Ljubomir vodio Letopis crkve na Ubu dvadesetih godina 20. veka. Nema nikakvog značajnijeg putokaza koji bi ukazao kad je prva ubska crkva podignuta, niti ko ju je podigao. Ipak, neki spomenici u crkvenoj porti, kao i zapisi na bogoslužbenim knjigama iz Rusije, potvrđuju tezu o postojanju crkve-pletare u Ubu, tokom 18. i početkom 19. veka, pre i za vreme Prvog srpskog ustanka.^[2]

Značajno svedočanstvo o ubskoj crkvi ostavio je Joakim Vujić, koji je 1826. godine, po nalogu kneza Miloša Obrenovića, krenuo na putovanje po Srbiji, s ciljem da razgleda i opiše sve „drevnosti i retkosti”. Nakon ovog putovanja, u Budimu je, 1828. godine izdao svoj znameniti putopis Putešestvije po Serbiji, gde je zapisano da je u Ubu naišao na crkvu i školu. Potvrdu Vujićevog zapisa, skoro istovremeno, nalazimo kod Georgija Magaraševića, koji je 1827. godine stigao na Ub. Oba putopisca se slažu u tome da je 1826, odnosno 1827. godine, postojala velika, nova ubska crkva, dobro snabdevena, građena sigurno od čvrstog materijala.

S druge strane, na osnovu šematizma Šabačko-valjevske eparhije i svojih proučavanja, savremeni crkveni istoričar prota Marko Pavlović iz Šapca, uzima godinu 1865. kao godinu izgradnje ove, kako on kaže, treće po redu crkve u Ubu. Poznato je i da je, već 1870. godine, rađeno na njenoj popravci. U Letopisu crkve stoji: „ Crkva je podignuta 1865. godine, a osvećena je tek u avgustu 1912. godine”. Tačni razlozi za podizanje dve crkve (1822. i 1865.godine), u ovako kratkom vremenskom periodu, ostali su nepoznati.

Crkva podignuta 1865. godine nalazila se u nekadašnjem gornjem delu ubske čaršije, na istom mestu gde se nalazila prethodna crkva i gde će se nalaziti potonja, nova crkva, čija gradnja je započeta krajem 20. veka. Crkva je bila u baroknom stilu, sa tornjem na čijem vrhu se nalazio lepo urađen metalni krst. Građena je od tvrdog materijala, kakav je korišćen u to doba. Na unutrašnjim zidovima nije bilo nikakvih fresaka, osim nekih dekoracija u više boja. Ikonostas je bio barokni, a ikone na njemu radio je istaknuti predstavnik srpskog klasicizma, ruski đak, Lazar Krdžalić, kome je ovo jedan od prvih radova od povratka sa školovanja u Srbiju. Oslikavanje je započeo 1885. godine, a završeni ikonostas se sastojao od 34 ikone, koje su, nakon razgradnje barokne crkve, demontirane i postavljene na novi ikonostas crkve-brvnare.

Ova crkva je obnavljana više puta. Zabeleženo je da je to rađeno u dva maha posle Prvog svetskog rata, tokom koga je pretrpela velika oštećenja. Deleći sudbinu svoga porobljenog naroda, ona je, u tom ratu, bila pretvorena u austrougarsku konjušnicu, a nakon toga u bolnicu. Tada su, verovatno, sa njenog tornja skinuta zvona i odneta u Austriju kako bi bila pretopljena u topovsku đulad, kao što je to činjeno i po drugim mestima okupirane Srbije. O tome nemamo bližih podataka, ali je sigurno crkva posedovala zvona. Posle toga, prvo zvono nabavljeno je tek 1923. godine, a na Tucindan 1932. godine, nabavljeno je i drugo zvono. Mada nevelika, zbog svoje lepote i harmoničnosti zvuka, ova zvona bila su posebno prepoznatljiva. Ona su svojevremeno poslužila i pozajmila svoj milozvučni glas za snimanje filma „Darovi sirote Marije”.

U Drugom svetskom ratu, usledilo je novo stradanje ubske svetinje. Jedno vreme, služila je kao zatvor za taoce koje su Nemci zarobili, pa ih oslobodili na Svetu Petku koju, od tada, mnogi Ubljani slave kao svoju zavetnu slavu. Tokom borbi došlo je i do oštećenja na crkvenom tornju, pa su tragovi kuršuma bili vidljivi sve do razgradnje crkve.

U novije vreme, ubska crkva je više puta popravljana, učvršćivana betonskim prstenom oko temelja i u visini prozora, krečena, dekorisana. Potpuna rekonstrukcija hrama nije bila moguća, pa je on, i pored manjih popravki, postepeno propadao, što je dostiglo kulminaciju krajem 20. veka. Dodatna oštećenja prouzrokovao je teretni saobraćaj na putu udaljenom samo desetak metara od crkve. Uzdrmani temelji i vidljive pukotine po zidovima, posebno izražene na severozapadnom delu hrama, nisu mogle biti lako sanirane, pa je sve to doprinelo njegovoj konačnoj sudbini.

Podizanje današnje crkve uredi

Crkveni odbor angažovao je najbolje stručnjake za crkvenu arhitekturu, sa namerom da se pristupi generalnoj rekonstrukciji crkve. U tu svrhu, urađen je projekat sanacije, koji je zahtevao ogromna sredstva, a nije garantovao puni uspeh i sigurnost čitavog poduhvata. Počelo se tada ozbiljno razmišljati o gradnji nove crkve Vaznesenja Gospodnjeg. Odluka o gradnji novog hrama doneta je 1997. godine, dok je temelj za njega postavljen u maju 1998. godine. Građevinski radovi uspešno su privedeni kraju 2002. godine. Izgradnja hrama počela je zahvaljujući dobrovoljnim prilozima naroda Uba i Tamnave, sredstvima lokalne samouprave, ali je značajan deo sredstava obezbeđen zahvaljujući nesebičnoj pomoći Stanka Subotića iz Uba.

Arhitektura crkve uredi

Ovaj predivni hram, ponos srpskog sakralnog graditeljstva, posebno zadivih se i zablagodarih Gospodu i njegovom arhitekti.

Patrijarh srpski Irinej, prilikom posete ubskom hramu, 28. avgusta 2014. godine, u knjizi utisaka.

Izgrađena je po projektu arhitekte dr Predraga Ristića, jednog od najboljih poznavalaca srpske crkvene arhitekture. Građena u srpsko-vizantijskom stilu, po uzoru na crkve Svetih arhangela i Bogorodice Ljeviške u Prizrenu.

Novi Saborni hram je impozantnih dimenzija. Visok je 36 metara, a na bogosluženju, odjednom, može da primi oko hiljadu vernika. Spoljašnjost hrama urađena je prepletom valjevske sige (meki kamen boje slonove kosti, sa nijansama koje vuku na braonkasto i žućkasto) i kamena, dok je između redova ubacivana je crvena cigla. Kosovska simbolika je prisutna u hramu i ogleda se, osim u činjenici da je građen po uzoru na crkvu Svetih arhangela, i u podatku da je polijelej, koji dominira hramom, težak tačno 1389 kilograma, što simbolično označava godinu u kojoj se odigrala Kosovska bitka. Pored arhitekture, u crkvi je rekonstruisan i podni mozaik iz crkve Svetih arhangela u Prizrenu.

Tri zvona za novi Saborni hram izlivena su u najpoznatijoj evropskoj zvonolivnici „Gras Majer”, u austrijskom gradu Inzbruku. Prvo i najveće zvono, koje je u to vreme bilo jedno od najvećih u Eparhiji šabačko-valjevskoj, teško je 1536 kilograma, srednje 1076, a treće 638 kilograma. Zvona su rađena prema posebnim tablicama za tonalitet zvona pravoslavnih crkava i njihov zvuk prostire se desetak kilometara u prečniku. Stručnu ekipu za izlivanje zvona okupio je dr Predrag Ristić, arhitekta ubske crkve. Čin osvećenja zvona za novu crkvu obavio je, 24. septembra 2001. godine, izaslanik Episkopa šabačko-valjevskog arhimandrit Milutin Knežević, starešina manastira Kaone, sadašnji Episkop valjevski.

Živopis i ikonostas uredi

U izgradnji i freskopisanju crkve angažovani su najbolji poznavaoci stare srpsko-vizantijske arhitekture i umetnosti, u velikoj želji da to bude najlepša srpska, pravoslavna crkva na ovom prostoru. Freskopisanje cele površine hrama od 2480 kvadratnih metara radilo je desetak najpoznatijih ruskih freskopisaca, na čelu sa znamenitim Nikolajem Muhinom. On je, 1996. godine, učestvovao na oslikavanju hrama Hrista Spasitelja u Moskvi, najveće pravoslavne crkve na svetu, za šta mu je dodeljen orden Ruske pravoslavne crkve ‒ Sveti Sergije Radonješki III reda. Program rasporeda živopisa u ubskoj crkvi izradila je istoričar umetnosti dr Irina Leonidovna Buseva, viši naučni saradnik Naučno-istraživačkog instituta teorije i istorije likovne umetnosti Ruske akademije umetnosti, u saradnji sa našim profesorom Sretenom Petkovićem.

Poseban raritet u pravoslavnim hramovima je freska Milice Kostić (1956—1974), tj. Milice Kruševačke, mučenički postradale osamnaestogodišnje devojke iz okoline Kruševca, koja je žrtvovala svoj život u želji da, pred napadom silovatelja, sačuva svoju devstvenost, predstavlja jednu od znamenitosti hrama u Ubu. O njenom podvigu pisali su mnogi – patrijarh Pavle, kao i arhimandrit Tihon u svojoj knjizi Borba za dostojanstvo. Treba napomenuti da je njen lik prvi put živopisan na fresci upravo u ubskom hramu. Ova freska se nalazi u naosu hrama, sa leve strane, ispod freske njene znamenite imenjakinje carice Milice, odnosno Svete Evgenije Srpske.^[3]

Ikonostas se sastoji od 25 ikona, a oslikala ga je Biljana Živanović iz Uba, koja je, 2006. godine, uradila ikone za ikonostas crkve posvećene Svetoj mati Angelini u selu Tulari, nadomak Uba.

Lepotom se ističu i podni mozaik u hramu, kao i prekrasni tronovi Hrista i Bogorodice.

Kompleks uredi

U portu se može ući kroz dve kapije: severnu i zapadnu. Severna kapija predstavlja dugu, sa kamenom kuglom od 300 kilograma i osvetljenom krunom na vrhu. Na kapiji glavnog, zapadnog ulaza u Saborni hram nalaze se četiri kupole sa četiri pozlaćena krsta. Posmatrano spolja, sa leve i desne strane nalaze se dva arhangela čuvara − Mihailo i Gavrilo. Po ulasku, na desnoj strani, nalazi se prostor za paljenje sveća.

Bogoslužbeni objekti uredi

Pored hrama Hrista Spasitelja, od bogoslužbenih građevina u porti se nalaze:

Crkva-brvnara, posvećena Svetom Makariju Egipatskom, sagrađena je 1999. godine, za vreme NATO bombardovanja Srbije, kako bi se do završetka Sabornog hrama imalo gde služiti. Površina crkve je 140 m², a izgrađena je za 100 dana. U nju su preneti ikonostas i stasidije iz stare crkve i do osvećenja novog Sabornog hrama, u njoj su vršena sva bogosluženja. Izgrađena je po ugledu na brvnaru u Zablaću, a projekat je uradio dr Predrag Ristić. Osvećenje je izvršio Episkop šabačko-valjevski Lavrentije, na praznik Svetog Makarija, 1. februara 2001. godine. Pravoslavna narodna hrišćanska zajednica „Sveti Makarije”, koja deluje pri hramu Hrista Spasitelja, svakog 1. februara po novom kalendaru, liturgijom u ovoj crkvi-brvnari proslavlja svoju bratstvenu slavu.

Crkva-krstionica – hagijazma, posvećena praznovanju Ikone Presvete Bogorodice Trojeručice, nalazi se na severnoj strani, posmatrano od Sabornog hrama, preko puta česme. Izgrađena je u čast i spomen na četvorodnevni boravak Čudotvorne ikone Bogorodice Trojeručice, u Ubu, od 13. do 16. marta 1999. godine. Slava krstionice, kao i slava ubskog crkvenog hora, je Ikona Bogorodice Trojeručice koju Srpska pravoslavna crkva praznuje 25. jula, po novom kalendaru. Krstionica je namenjena za svečane prilike krštenja dece i odraslih. Ona je takođe projektantsko delo dr Predraga Ristića. Stil gradnje je srpsko-vizantijski, od kamena, sige i opeke. Na hramu dominira prekrasni časni krst sa posebno izraženim reljefnim linijama i ukrasima, sačinjen u umetničkoj radionici Reklića iz Beograda, a po idejnom rešenju studenata Akademije za umetnost i konzervaciju Srpske pravoslavne crkve. U sredini hrama nalazi se vaptizarijum (krstionica) u bordo kamenu, sačuvan i prenet iz stare ubske crkve, do koga, posebnim cevima, dolazi i odlazi voda za krštenje. Ikonostas na malom oltaru je u rezbarenom drvetu. Sa leve i desne strane od ulaza, nalaze se kamene posude za paljenje sveća. Zanimljivo je da je ovaj Bogorodičin hram freskopisan početkom 2000. godine, pre velikog Sabornog hrama. Freskopisao ga je Nikolaj Muhin, ali u nešto svetlijim bojama nego što će biti freske u Sabornom hramu, kako bi bile prilagođene veličini prostora.

Crkva Svetog velikomučenika Georgija nalazi se u priprati Sabornog hrama, kao u drevnim hramovima iz perioda Nemanjića. To je paraklis (mali hram), crkva-ispovedaonica posvećena Svetom Georgiju, ranohrišćanskom mučeniku iz 4. veka. Na svim freskama, u ovoj crkvi unutar crkve, prikazane su scene iz života Svetog Georgija. To je, istovremeno, četvrta crkva koja se nalazi u ubskoj porti.

Prateće građevine uredi

Od objekata koji nemaju bogoslužbenu namenu, u porti se nalaze na severoistočnoj strani − novi crkveni dom gde se nalazi kancelarija Načelnika za veronauku Pravoslavne eparhije valjevske i Zavičajni muzej, do njega je stari crkveno-parohijski dom u čijem prizemlju se nalaze velika narodna sala i kancelarije sveštenika i Arhijerejskog namesnika tamnavskog, sledi crkvena prodavnica − suvenirnica. Između crkve-brvnare i novog hrama nalazi se sobrašica, na južnoj strani porte je kamena fontana, dok se na samom ulazu u portu, sa desne strane, nalazi česma ukrašena mozaikom Hrista sa Samarjankom. Na jugoistoku porte nalazi se Pamjanik usopših − groblje sveštenoslužitelja i dobrotvora hrama.

Porta crkve u Ubu, iako je menjala namene − od učionice, za vreme Drugog svetskog rata, do mesta kulturnih dešavanja početkom 21. veka − oduvek je slovila za izuzetno lepu i uređenu. Ograđena i uređena sa dosta smisla za lepotu, puna cveća, privlači pažnju ne samo Ubljana, već i putnika-namernika, kao i slučajnih prolaznika. Počev od 1923. godine, posebno je bio ukrašen njen gornji, istočni deo. Čak postoji podatak da je posebna komisija Eparhije šabačke, koja je ocenjivala lepotu ubske crkve, tridesetih godina 20. veka, dodelila njenoj porti prvu nagradu.