Crkvena riznica u Šidu

Crkvena riznica Srpskog pravoslavnog arhijerejskog namesništva šidskog, u Vladičanskom dvoru u Šidu, otvorena je 2016. godine, sa ciljem da prikuplja, čuva i prezentuje versku baštinu srpskog pravoslavnog naroda na prostorima ovog dela Srema.

Putir iz 1753. godine, dar kapetana i trgovca Trifuna Isakovića

Riznica ima muzejsko-istraživački karakter koji omogućava zainteresovanim pojedincima i ustanovama da upoznaju prošlost Srpske pravoslavne crkve u Šidu i okolini, i to kroz obilazak muzejske postavke i kroz istraživački rad sa arhivskim dokumentima.

Vladika sremski Vasilije svečano je otvorio stalnu postavku riznice, posle odsluženog akatista u crkvi Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja i svečanog programa u porti hrama.

Istorijat

Veliko bogatstvo duhovne baštine Srba u ovim krajevima rezultat je njihovog viševekovnog naseljavanja ovih prostora. Istorijski izvori srpsku pravoslavnu populaciju u Sremu pominju već u 13. i 14. veku, naročito u vreme kralja Dragutina. Jačanje srpskog elementa naročito je osetno u 15. veku, kada su srpski plemići držali velike posede u Sremu (despot Đurađ – Slankamen, Mitrovicu i Zemun; despot Vuk „Zmaj Ognjeni” – Kupinovo, Slankamen i Berkasovo; Đorđe i Jovan Branković – Kupinovo, Slankamen i Berkasovo, Irig i Jarak itd). Velikom seobom Srba koju je 1690. godine predvodio patrijarh Arsenije Čarnojević, dodatno je ojačan srpski elemenat u Panoniji.

Užasni zločini Prvog i naročito Drugog svetskog rata bili su posebno usmereni na Srbe i njihovu baštinu. U toku zločinačke NDH ustaše su opljačkale skoro sve crkve na području šidskog namesništva dok su neke, u povlačenju ustaških i nacističkih jedinica, srušene ili teško oštećene. Pokradeno bogatstvo nikad nije vraćeno. Verovatno najveći gubitak predstavlja ustaško paljenje ratnog barjaka cara Uroša Nemanjića koji se čuvao u hramu Rođenja presvete Bogorodice u Moroviću. Šta je sve uništeno i ukradeno danas može samo da se pretpostavlja.

Stalna postavka

Fotografija izložbenog prostora

Stalna postavka u riznici broji 170 predmeta. Muzejska postavka je koncipirana po crkvenim opštinama. Najveći broj muzealija čine ikone hronološkog raspona od oko 1750. godine do početka Drugog svetskog rata. Među ikonama se posebno ističu radovi naših poznatih umetnika poput Raspeća Hristovog, rad Aksentija Marodića iz 1860. godine, i Sv. Bogorodica Arapska sa Hristom, rad Ljubomira Arsenovića iz 1863. godine iz hrama Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja u Šidu. Po starosti, kvalitetu izrade i kontekstu nastanka, najznačajnija ikona je Sv. Đurđic (Prenos moštiju Sv. velikomučenika Georgija) naslikana oko 1750. godine za crkvu pletaru Sv. velikomučenika Georgija u Vašici.

Biblioteka

U Crkvenoj riznici šidskog namesništva čuva se bogata biblioteka koju čine bogoslužbene i administrativne knjige. Najstarije knjige potiču iz hrama Sv. apostola Petra i Pavla u Berkasovu a to su Oktoih iz 1683. godine, Antologion iz 1697. godine i Pentikostar iz 1704. godine. Sve tri knjige su štampane u Moskvi. Iz Hrama prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja u Šidu potiče jedno rukopisno Jevanđelje koje je prepisao jeromonah Jovan iz manastira Hopovo 1707. godine. Svojim estetskim osobinama, duhovnom i istorijskom vrednošću ističe se prestono Jevanđelje iz šidskog hrama, koje je štampano u Moskvi 1748. godine, a okovano u srebro sa ikonama na emajlu 1822. godine. Zanimljiv je i Pentikostar štampan u Beču 1855. godine koji sadrži zapise o obnovi hrama Sv. apostola Petra i Pavla u Berkasovu iz 1812, 1878. i 1896. godine. Od administrativnih knjiga treba pomenuti protokol krštenih, venčanih i umrlih šidske parohije vođen u periodu 1762–1777. godine. U riznici se čuvaju i svi ugovori o gradnji šidskog hrama iz druge polovine 18. i prve polovine 19. veka, zatim spiskovi darodavaca crkvi od 1806. godine, Imenik Srpskog crkvenog pevačkog društva Javor-gusle itd. Posebno su zanimljive arhive zadužbina znamenitih Šiđana osnovane pri crkvenoj opštini: Zadužbina Alekse i Katarine Đorđević, Zadužbina Isidora i Evice Regelac, Zadužbina Marije Orešković itd.

Kako je osnovno školstvo sve do prve polovine 20. veka bilo organizovano pod okriljem Srpske pravoslavne crkve, u crkvenoj arhivi se čuva i izuzetno vredna dokumentacija vezana za istoriju školstva u Šidu. Srpska pravoslavna crkvena opština u Šidu sagradila je nekoliko objekata za potrebe osnovne škole: početkom 19. veka „staru” školu, 1889. godine novi objekat muške osnovne škole (danas Srpski dom, crkvena sala), 1910. godine je sazidan, a 1928. godine proširen objekat mešovite osnovne škole (danas Vladičanski dvor), a 1922. godine sagrađena je Građanska škola (na mestu današnjeg DDOR). Nemerljiv doprinos Srpske pravoslavne crkvene opštine za razvoj školstva u Šidu zabeležen je, između ostalog, u zapisnicima sednica šidskog Školskog odbora 1840–1930. godine koji se čuva u riznici.

Pokloni

Velik broj predmeta u crkve je dospeo kao poklon vernika i sveštenstva. Od tih darova iz riznice možemo pomenuti krune za venčanje koje su šidskom hramu da pokoj duše svog sina Milana, 1867. godine poklonili Ljubomir i Sofija Momirović, zatim iz istog hrama – plaštanica rad i dar Dafine Stanković iz 1805. godine, putir dar Petra i Aleksandre Mauković iz 1867. godine i nešto stariji krst koji je darovao Marko Mauković 1845. godine. Veoma zanimljivo je bure za osveštavanje bogojavljenske vodice koje je Marija Orešković, supruga čuvenog tamburaša Mite Oreškovića, poklonila šidskom hramu 1868. godine. Iz hrama Sv. proroka Ilije u Ilincima potiče putir dar Teodora-Teše Stanivukovića iz 1916. godine, krst dar Milivoja i Natalije Marković 1926. godine i Jevanđenje dar zadruge Uroša i Vladimira Trumića iz 1917. godine. U hramu Sv. Velikomučenika Dimitrija u Ljubi čuvao se putir koji je 1881. godine darovao Sava iguman manastira Kuveždina. Tu su dalje ikone iz Molovina koje su darovali Mladen i Draginja Grujić (1898), Sava Miškovića (1902) i Sima i Mileva Milutinović (1910); iz Berkasova od Jelisavete Vukičević (1867) i Sime Mihailovića (1885) itd. Značajni su predmeti iz Bačinaca (darohranilnica, Antologion itd) koje je parohiji svog rodnog sela poklonio iguman manastira Privine Glave Teofan Kosovac.

Posebno mesto u riznici kao svojevrsni biser, zauzima putir iz 1753. godine koji je dar čuvenog kapetana i trgovca Trifuna Isakovića, rođenog brata još čuvenijeg kapetana Vuka Isakovića. Putir je čuvan u hramu Sv. oca Nikolaja u Adaševcima.

Vidi još

• Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole u Šidu

Spoljašnje veze

• „Muzejska riznica otvorena u Vladičanskom dvoru u Šidu”. SPC. Arhivirano iz originala 12. 06. 2018. g. Pristupljeno 8. 6. 2018. 
• Radovan Sremac: Biblioteka i arhiv Crkvene riznice u Šidu (Poreklo, 10. januar 2022)

Napomene

• Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://www.radovansremac.rs/ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. jun 2018). Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom.