Википедија

Albanska književnost

Albanska književnost je književnost pisana na albanskom jeziku. Ovaj pojam se takođe može odnositi i na literaturu koju su napisali Albanci ili koja je napisana u Albaniji. Iako je Albanija kao zvanična država formirana tek 1912. godine na svealbanskom kongresu u Valoni,[1] albanski jezik i kultura Albanaca sežu mnogo dublje u prošlost. Za albanski jezik je 1854. godine nemački filolog Franc Bop dokazao da pripada porodici indoevropskih jezika, mada većina naučnika tvrdi albanski jezik potiče od ilirskog,[2][3] dok neki[4] pak tvrde je izveden od dačko-trakijskog. Kada je reč o kulturi, ljudsko prisustvo na prostorima Albanije datira još od sredine paleolita,[5] u periodu antike su ovaj prostor naseljavala ilirska plemena,[6] a prva zvanična država formirana u ovoj oblasti bila je Kneževina Arber ili Kneževina Arbanon, kada počinje da se beleži zvanična kultura Albanaca.[7]

Naslovna strana Barletijevog dela Historia de vita et gestis Scanderbegi, Epirotarum principis

Prva dela na albanskom počela su da se pojavljuju u periodu renesanse, kada su Osmalije proterali Albance sa svoje teritorije i oterali ih u neke od evropskih zemalja, prvenstveno u Italiju, gde su se neki priključili tadašnjim umetničkim i književnim pravcima. Prvim delom na albanskom jeziku smatra se delo Meshari Ivana Buzuka iz 1555. godine, mada neki naučnici navode i da se albanskim jezikom pisalo još od ranog 14. veka. Dela koja su u početku nastajala bila su verskog karaktera. Ona su imala za cilj da uspostave i održe veru i kulturu Albanaca, a pisana su i dela istorijske tematike koja su svedočila o ranijim podvizima i starosti ovog naroda. Nakon sticanja nezavisnosti i formiranja države, albanska književnost se ubrzo priključila evropskoj književnosti i od tada išla u korak s njom. Tokom Drugog svetskog rata, kada je fašistička Italija okupirala Albaniju,[8] a i nakon tog perioda, tokom socijalnog realizma, bila je uvedena cenzura, tako da su jedina legalna dela bila pisana u tom pravcu, mada je bilo i onih pisaca koji su, boreći se protiv režima, stvarali dela izvan ovih granica.

Renesansa

uredi

Širenje Osmanskog carstva proteralo je mnoge Albance iz njihove domovine za vreme zapadnoevropske renesanse. Među albanskim emigrantima koji su postali poznati u humanističkom svetu su istoričar Martin Barleti (1460—1513), koji je 1510. godine u Rimu objavio istoriju Skenderbega, a ova knjiga je prevedena na skoro sve evropske jezike. Takođe, istaknuti humanisti bili su i Marin Bečić (1468—1526), Đon Gazuli (1400—1455), Leonikus Tomeus (1456—1531), Mišel Maruli (15. vek), Mišel Artioti (1480—1556) i mnogi drugi koji su se istakli u različitim oblastima nauke, umetnosti i filozofije.[9]

Rana moderna književnost

uredi
 
Isečak iz dela Meshari Ivana Buzuka

Kulturni otpor bio je prvi put izražen kroz elaboraciju albanskog jezika, uglavnom u katoličkim oblastima na severu, ali i pravoslavim na jugu. Protestantska reforma dala je nadu ovom narodu za razvoj lokalnog jezika i književne tradicije kada je sveštenik Ivan Buzuk uveo albanski jezik u katoličke liturgije, pokušavajući da za albanski jezik uradi ono što je Martin Luter uradio za nemački. Meshari, delo Ivana Buzuka iz 1555. godine, smatra se prvim književnim tekstom napisanim albanskim jezikom. Prefinjeni nivo jezika i stabilizovani pravopis ovog dela ukazuje na raniju tradiciju pisanja kod Albanaca, tradiciju koja nije poznata. Postoje neki delimični dokazi koji potiču pre Buzuka i koji navode da je albanskim jezikom pisano još od 14. veka, možda čak i ranije. Prvi poznati dokaz datira iz 1332. godine i bavi se Francuzem i Dominikancem Gijomom Adamom, nadbiskupom Antivarija, koji je u svom izveštaju na latinskom napisao da Albanci svoje knjige pišu latiničnim slovima, iako je njihov jezik znatno drugačiji od latinskog.[10] Od posebnog značaja za podržavanje su i: formula krštenja (Unte paghesont premenit Atit et Birit et spertit senit) iz 1642. godine, napisana na albanskom u latinskom tekstu od strane dračkog biskupa Pavla Anđela; glosar sa albanskim rečima iz 1497. godine Alnolda fon Harfa, Nemca koji je putovao Albanijom, kao i biblijski fragment iz 15. veka iz Jevanđelja po Mateju, takođe na albanskom, ali napisan grčkim alfabetom.

Albanski tekstovi koji potiču iz ovog perioda nisu samo verskog karaktera, već postoje i istorijski spisi. Njih pominje humanista Martin Barleti, koji, u svojoj knjizi Opsada Skadra (De Obsidione Scodrensi, 1504), koji potvrđuje da je prelistao takve hronike pisane na jeziku naroda. Uprkos preprekama koje je izazvala kontrareformacija, a koja se protivila upotrebi nacionalnih jezika u hrišćanskoj liturgiji, proces očuvanja jezika trajao je bez prekida. Tokom 16. i 17. veka, katihizis E mbësuame krishterë (Hrišćanska učenja, 1592) Luke Matrange, Doktrina e krishterë (Hrišćanska doktrina, 1618) i Rituale romanum (1621) Petera Budija - prvog originalnog pisca albanske proze i poezije, Izvinjenje za Đurđa Kastriota (1636) Franga Bardija, koji je objavio i rečnik folklornih tvorevina, teološko-filozofski traktat Cuneus Prophetarum (1685) Petra Bogdanija, najuniverzalnije ličnosti albanskog srednjeg veka, bila su samo neka od dela objavljena na albanskom jeziku.

Bogdanijev rad bio je teološko-filozofski traktat koji se smatra veoma originalnim, a nastao je spajanjem podataka iz različitih izvora, pa se tako bavi načelnim problemima teologije, celokupne biblijske istorije i komplikovanim pitanjima sholastike, kosmogonije, astronomije, pedagogije i sl. Bogdani je u albansku kulturu uveo duh humanizma i veličao je nauku i kulturu u životu čoveka. Svojim pisanim radovima na jeziku sa čistim stilom, označio je prekretnicu u istoriji albanske književnosti.

Još jedan značajan pisac iz doba rane albanske književnosti bio je Đulio Variboba.[11]

18. vek

uredi
 
Novi zavet preveden na albanski jezik korišćenjem grčkog alfabeta, 1827. godina

Tokom 18. veka, literatura pravoslavnih i muslimanskih verskih kulturnih krugova svedok je sve većeg razvoja albanske književnosti. Anonimni pisac iz Elbasana preveo je na albanski jezik brojne delove Biblije; T. H. Filipi, takođe iz Elbasana, preveo je Stari i Novi zavet. Ovi napori povećali su se u narednom veku izdavanjem celokupnog Novog zaveta Đirokastritija i velikim korpusom (hrišćanskih) verskih prevoda Konstandina Kristoforindija (1835—1895), na oba albanska dijalekta. Ovo su izdanja koja su potpomogla prosecu integracije dva dijalekta u jedinstven književni jezik postavljanju osnove za uspostavljanje nacionalne crkve Albanaca sa liturgijama na svom jeziku.[12]

Iako u suprotnosti sa ovom tendencijom, kultura Moskopolja takođe treba biti pomenuta, kultura koja je tokom 17. veka postala srce civilizacije i metropola Balkanskog poluostrva, sa sopstvenom akademijom i štamparijom i ličnostima poput Kavaljotija, Hadžijua i Voskopojarija, čiji su radovi o nauci, filozofiji i teologiji pomogli objektivnom razvoju pisane reči i priznanja albanske književnosti. Iako su dela nastala u Moskopolju uglavnom pisana na grčkom, potreba za podizanjem prepreke islamizaciji dovela je do neophodnog korišćenja nacionalnih jezika, podstičući razvoj nacionalnih kultura. Vlasi i Albanci su se takođe koristili grčkim jezikom kao glavnim jezikom u školama u Moskopolju, a knjige na vlaškom su takođe bile štampane u tim štamparijama. Radovi moskopoljskih pisaca i znalaca po nekim svojim karakteristikama mogu se povezati sa evropskim prosvetiteljstvom. Najistaknutiji od njih bio je Teodor Kavaljoti. Prema zapisima H. E. Tumana, rad Kavaljotija, koji je većim delom ostao neobjavljen, u većini slučajeva bavio se gotovo svim granama filozofije. U delima se vidi i uticaj Platona, Malbranša i Lajbnica.[13]

Jedan od uticaja islama i posebno sufizma, kao i kulture okupatora, bila je pojava škole poezije u 18. veku, ili književnosti pisane na albanskom jeziku, ali arapskim pismom. Njeni predstavnici, Nezim Frakula, Muhamet Kičiku, Sulejman Naibi, Hasan Ziko Kamberi, Dalip Frašeri, Šeh Mala i drugi, obrađivali su u svojim delima motive pozajmljene iz orijentalne književnosti, a pisali su i verske tekstove i poeziju na jeziku ugušenom od strane orijentalizma i razvijenom lirikom i epikom.

Nacionalna renesansa

uredi

19. vek, vek nacionalnih pokreta na Balkanu, Albanija je dočekala kao zemlja sa nedovoljno tradicije za razvoj unitarne države, jezika i kulture, ali, umesto toga, sa individualističkim i regionalističkim mentalitetom zbog dugog vrhovnog vođstva plemena i drugih rodnih saveza, pa su samim tim imali duh spontanog bunta. U ovoj kulturnoistorijskoj situaciji pojavio se i potpuno razvio ideološki, vojni i književni pokret nazvan nacionalni preporod ili nacionalna renesansa. Pokret je bio inspirisan idejama nacionalnih renesansi i prosvetiteljstva, koje su negovane među krugovima albanske inteligencije, uglavnom emigranata u starim naseljima u Italiji, kao i onim novijim u Istanbulu, Bukureštu, SAD, Sofiji i Kairu.

 
Jeronim de Rada

Negovanje albanskog jezika i kulture, organizacija nacionalnog obrazovanja i uspostavljanje nacionalne književnosti na kulturnom nivou, kao i stvaranje nezavisne države - samo su neki od ciljeva nacionalne renesanse uz pomoć koje su se otvorile mnoge škole albanskog romantizma. Renesansa je bila prožeta i duhom nacionalnog oslobođenja, sa nostalgijom emigranata i retoričkim patosom prošlih herojskih ratova. Književna škola razvijala je mahom poeziju. Što se tiče motiva i poetske forme, njihov heroj bio je etički čovek, borbeni Albanac, a u manjoj meri i tragična osoba, što je usko povezano i sa tradicijom. Težnja ove tradicije i izdavanje Rapsodi të një poeme arbëreshe (rapsodija iz 1886) Jeronima de Rada, Përmbledhje të këngëve popullore dhe rapsodi të poemave shqiptare (zbirka albanskih narodnih pesama, 1871) Zefa Jubanija, Bleta shqiptare (Albanska pčela, 1878) Timija Mitka, bila su neka od dela koja su bila deo kulturnog programa nacionalne renesanse koji se zalagao za uspostavljanje kompaktnog etničkog i kulturnog identiteta Albanaca.

Dva najveća predstavnika albanskog romantizma bili su Jeronim de Rada (1814—1903) i Naim Frašeri[14] (1846—1900), rođeni u Albaniji, a obrazovanje stekli u Zosimaja školi u Janjini,[15] ali emigrirali, živeli i preminuli u Istanbulu. Prvi je bio albanski romantičarski pesnik odrastao u atmosferi evropskog romantizma, a drugi je albanski romantičar i panteista koji u svojoj poeziji spaja uticaj istočne poezije, prvenstveno persijske, sa duhom poezije zapadnog romantizma.

De Rada je napisao ciklus epsko-lirske poezije u stilu albanskih rapsodija: Këngët e Milosaos (1836), Serafina Topia (1839), Skënderbeu i pafat(1872—1874) i druga, sva sa tendencijom stvaranja nacionalnih epova za vreme u kome je živeo Skenderbeg. Prateći postupke Herdera, De Rada je podigao ljubav prema narodnim pesmama u svojoj poeziji i obojio je etnografskim bojama. Njegova dela prikazuju i život Albanaca sa njihovim karakterističnim običajima i mentalitetom, a bavi se i albanskom dramom iz 15. veka, koja je nastala nakon dolaska Osmanlija. Sukob između sreće pojedinca i tragedije nacije, scene na obalama reke, žena koja bere pšenicu na polju, čovek koji ide u rat i žena koja mu veze pojas, slike su koje su prikazane u njegovoj poeziji ispresecane delikatnim lirskim osećanjima.[16]

 
Panteista i romantičar Naim Frašeri

Naim Frašeri napisao je pastoralnu pesmu Bagëti e bujqësia (1886), zbirku filozofske, patriotske i ljubavne lirike Lulet e verës (1890), epsku poemu Histori e Skënderbeut (Istorija Skenderbega, 1898), religioznu epsku poemu Qerbelaja (1898), dve pesme na grčkom O Eros (O ljubavi) i O alithis pothos ton skipetaron (Istinska želja Albanaca), tekst na persijskom Tehajylat (San) i mnoge eruditne radove na albanskom. Priznat je za najvećeg nacionalnog pesnika Albanaca. Naim Frašeri postavio je temelje moderne albanske poezije. U duhu Vergilijevih dela Bukolike i Georgike, on je u svom delu Bagëti e bujqësia pevao o oraču zemlje i pastiru, pišući tako himnu lepotama njegove otadžbine i izražavajući nostalgiju pesnika emigranta i ponos albanskog porekla. Čežnja za otadžbinom, planinama i poljima u Albaniji i sećanje na detinjstvo hranili su njegovu inspiraciju lirskom snagom i impulsom.

 
Dora d'Istra

Unutrašnje iskustvo pojedinca oslobođenog okova srednjovekovnog, orijentalnog mentaliteta s jedne strane, i filozofskog panteizma prožetog panteizmon evropskog romantizma s druge strane, daju lirskim razmišljanjima Frašerija univerzalnu ljudsku i filozofsku dimenziju. Najlepše pesme Lulet e verës (Letnji cvetovi) zbirka su filozofskih tekstova o životu i smrti, o vremenu koje prolazi i nikada se ne vraća, ostavljajući iza sebe mučne uspomene u srcu čoveka. Naim Frašeri je osnivač nacionalne književnosti Albanaca i nacionalnog književnog jezika. On je podigao albanski jezik u moderan jezik kulture, razvijajući ga u model narodnog govora.

Svet romantičnog heroja sa svojim žestokim osećanjima uneo je u albansku književnost Zef Serembe. Poezija Ndre Mede i Andona Zako Čajupija, koji su živeli i stvarali krajem renesansnog perioda, nosi elemente raspada umetničkog sistema romantizma u albanskoj književnosti.

Čajupi je bio rustični poeta, tip narodnog barda, često nazivan mistralom Albanije. On je u albansku književnost uveo komediju običaja i tragediju sa istorijskim temama. Diplomirao na francuskom koledžu u Aleksandriji i na Ženevskom Univerzitetu, samim tim i dobar poznavalac francuske književnosti, Čajupi je među prvima preveo Lafontenove bajke na albanski jezik, čime je otvoren put za prevođenje i usvajanje dela svetske književnosti na albanski, koji je bio i ostao jedan od glavnih načina komunikacije sa svetkom kulturom.

Uvaženi pisci iz ovog perioda bili su i: Naum Većilardzi, Sami Frašeri, Paško Vasa, Jeronim de Rada, Gabrijel Dara, Zef Serembe, Naim Frašeri, Dora d'Istra, Andon Zako Čajupi, Ndre Meda, Luiđ Gurakući, Filip Široka, Mihail Grameno, Risto Silići, Aleksandar Stavre Drenova i drugi.[17]

Moderna književnost

uredi

Nezavisnost

uredi

Glavni pravac albanske književnosti u međuratnom periodu bio je realizam, ali je bilo i ostataka romantizma.

Đerđ Fišta (1871—1940) napisao je pesmu epske širine Lahuta e malësisë u 17.000 stihova, u duhu albanskih istorijskih i legendarnih epova, koji prikazuje borbe brđana na severu protiv upada Slovena.[18] Ovim delom ostao je najveći epski pesnik Albanaca. Franjevački sveštenik, erudita i član Italijanske akademije, Đerđ Fišta bio je svestrana ličnost albanske kulture: epski i lirski pesnik, publicista i satiričar, dramaturg i prevodilac, kao i aktivni učesnik albanskog kulturnog i političkog života u periodu između dva rata. Njegovo glavno delo, Lahuta e malësisë, odraz je albanskog života i mentaliteta, poetski mozaik istorijskih i legendarnih podviga, prikaz tradicije i običaja planinskih krajeva, živa freska o istoriji starih ljudi, koji u svoje središte stavlja Albanca urezanog u mukama njegovog života. Fiština pesma, odlikujući se ogromnim jezičkim bogatstvom, čuvar je bogatog narodnog govora planinskih krajeva, žive i beskonačne frazeologije i diverziteta jasnih sintaksnih konstrukcija, koje daju vitalnost i snagu poetskom izrazu. Poetska zbirka Mrizi i Zanave sa patriotskim stihovima i Vallja e Parrizit, sa stihovima religioznog karaktera, predstavljaju Fištu kao prefinjenog lirskog pesnika, dok ga dela Anzat e Parnasit i Gomari i Babatasit predstavljaju kao neponovljivog satiričnog pesnika. U oblasti drame, Juda Makabe Ifigjenia n’ Aulli mogu se pomenuti među njegovim tragedijama sa biblijskim i mitološkim motivima.

Tipičan predstavnik realizma bio je Miloš Đerđ Nikola,[19] Miđeni (1913—1938). Njegova poezija Vargjet e lira (1936) i proza prožeti su teškim socijalnim realizmom bede i tragičnog položaja pojedinca u društvu tog vremena. Likovi iz njegovih dela su ljudi iz najnižih slojeva albanskog društva. Neka od Miđenijevih dela su romani i minijature; njihove teme predstavljaju sukob pojedinca sa institucijama i patrijarhalnim i konzervativnim moralom. Buntovne prirode, Miđenijev talenat razbio tradicionalizam u albanskoj poeziji i prozi uvodeći novi stil i forme u poeziji i naraciji. Jedan je od najvećih reformatora albanske književnosti, prvi veliki moderni albanski pisac.

Lasguš Poradeci (1899—1987), poetski talenat drugačije prirode, sjajan lirski pesnik, pisao je meku i toplu poeziju, ali sa temama za duboko razmišljanje i šarmantnom muzikalnošću; Vallja e yjeve (1933) i Ylli i zemrës (1937) neka su od njegovih najpoznatijih delova.

Fan S. Noli (1882—1965) bio je jedna od najsvestranijih ličnosti - ugledni pesnik, istoričar, dramaturg, esteta, muzikolog, publicista, prevodilac i magistar albanskog jezika.[20] Napisao je delo Buđenje Izraelaca i Filistejaca, objavljivao članke i prevodio na grčki dela Samija Frašerija. Objavio je 1947. godine studiju na engleskom Betoven i francuska revolucija. Preveo je na albanski jezik mnoge liturgijske knjige i dela velikih pisaca poput Omara Hajma, Vilijema Šekspira, Henrika Ibsena, Migela de Servantesa i drugih. Svojom poezijom, naučnom i religioznom prozom, kao i svojim prevodima, Noli je odigrao ključnu ulogu u razvoju modernog albanskog jezika. Svojim uvodima i predgovorima prevodu svetske književnosti, bio je najistaknutiji književni kritičar Albanaca u međuratnom periodu. Fan Noli je takođe predvodio i demokratsku revoluciju koja je svrgla s vlasti kralja Zoga 1920-ih, iako je njegova mirnodopska vladavina bila kratkog veka.

Albanska književnost između dva rata bila je ispunjena sentimentalnošću (Foćion Postoli, Mihail Grameno) i zakasnelim klasicizmom, posebno u drami (Etem Hadžiademi). Manifestacija modernih trendova, impresionizma, simbolizma i sličnih bila je izolovana pojava u delima pojedinih pisaca (Miđenija, Poradecija, Asdrenija) koji nisu uspeli da zvanično oforme školu. Duboke promene viđene su u sistemu žanrova; proza (Miđenija, F. S. Noli, Faik Konica, Ernest Kolići, Mitruš Kuteli), drama i satira (Đerđ Fišta, Kristo Floći) razvijale su se paralelno sa poezijom. Ernest Kolići pisao je suptilnu prozu, punu kolorita iz svog rodnog Skadra (Tregtar flamujsh, 1935).[21] Mitruš Kuteli bio je mađioničar na albanskom jeziku, pisac koji je gajio narodni stil pripovedanja u šarmantnoj prozi (Net shqiptare, 1938; Ago Jakupi, 1943; Kapllan aga i Shaban Shpatës, 1944).

Faik Konica bio je pisac koji je dao albanskoj prozi moderan stil. Rođen je u Konici, malom gradu u Epiru, koji je odlukom Londonske konferencije iz 1913., kada su formirane današnje granice Albanije, pripao Grčkoj. Potekavši iz renomirane porodice, stekavši tako titulu bega i svest o pripadnosti eliti, on je svoj status ispoljio u životu i radu, odbacivši orijentalni mentalitet, koji se održao od otomanske okupacije, šaljivim osmehom preveden u sarkazam u njegovim delima. Pohađao je godinu dana jezuitski koledž u Skadru, nakon toga Imperijalni Licej u Istanbulu, studirao književnost i filozofiju na Univerzitetu Dižon u Francuskoj, a završio više studije na Univerzitetu Harvard, gde je 1912. godine dobio zvanje magistra umetnosti. Erudita, poznavalac svih većih evropskih jezika i nekih istočnjačkih, prijatelj Gijoma Apolinera, često nazivan od strane stranaca “hodajućom enciklopedijom”. Konica je postao model zapadnog intelektualca u albanskoj kulturi. Od mladosti je bio posvećen nacionalnom pokretu, ali, za razliku od mitskih, idealizovanih i romantičnih osećanja renesanse, on je prodro u duh kriticizma i iskusio večiti bol idealiste koji pati za svojim mislima. Osnovao je časopis “Albanija” (Brisel 1897-1900, London 1902-1909), koji je postao najvažnije oruđe albanske štampe renesanse. Publicista, esejista, pesnik, prozni pisac, prevodilac i književni kritičar, on je, između ostalog, autor studija na francuskom jeziku L’Albanie et les Turcs (Albanija i Turci; Pariz, 1895) i Memoire sur le mouvement national Albanais (Memoari albanskog nacionalnog pokreta; Brisel, 1899), romana Një ambasadë e zulluve në Paris (1922), Doktor Gjilpëra (1924), kao i istorijsko-kulturnog rada “Albanija—stenovita bašta jugoistočne Evrope”, objavljenog posthumno u Masačusetsu 1957. godine.[22]

Književnost Albanaca u Italiji u periodu između dva rata nastavila je tradiciju romantičarske škole 19. veka. Zef Skiro (1865—1927), kroz svoja dela Kthimi (Povratak, 1913), Te dheu i huaj (Na stranom tlu, 1940), želeo je da povrati istorijsko sećanje na Albance koji su emigrirali od 15. veka, nanon smrti Skenderbega.

Uvaženi pisci iz ovog perioda bili su: Fan Stilian Noli, Đerđ Fišta, Faik Konica, Hakija Stermilija, Lasguš Poradeci, Mitruš Kuteli, Miđenija i drugi.

Takođe, još jedan ugledni albanski romantičar, koji je objavljivao svoja dela u Albaniji i inostranstvu, bio je Lazar Eftimiadi. Diplomirao na Sorboni, napisao je nekoliko članaka koji su imali za cilj da upoznaju čitaoce sa velikim delima zapadne književnosti. Prevodio je i dela pisaca poput Andersena, a sarađivao sa Fištom i drugim poznatim prevodiocima. Njegova zbirka kratkih priča pod nazivom Merushja predstavlja biser albanskog romantizma i humanosti, a objavljivana je od strane nekoliko izdavačkih kuća.[23]

Socijalni realizam

uredi

Nakon Drugog svetskog rata, albanska književnost je doživela veliki razvoj. Glavna karakteristika književnosti i umetnosti tog perioda je njihov ideološki orijentisan razvoj i razrada svih žanrova, posebno romana, koji je, uprkos nedostatku bilo kakve tradicije, bio jedan od vodećih literarnih izraza tog doba.

Najrazrađeniji tip romana bio je roman socijalnog realizma, etičkog i istorijskog karaktera, linearne strukture (Jakov Dzodza, Sterjo Spase, Fatmir Đata), ali i roman čvrste kompozicije, otvorenih poetičkih i filozofskih stavova (Ismail Kadare, Petro Marko). Satirični roman nije bio ništa manje popularan (Dritero Agolija, Ćamil Budželija). Hvaljen od strane kritičara i izuzetno važan satirični roman ovog perioda bio je “Uspon i pad druga Zila” Dritera Agolije.[24]

Kratku priču i roman razvijali su Dimiter Šuterićija, Naum Priftija, Zija Čela, Teodor Lako, Dimiter Džuvanija, Nasija Lera, Petrać Zoto[25] i drugi; poeziju Ismail Kadare, Dritero Agolija, Fatos Arapija, Dževahir Spahiju, Memoza Ahmeti i drugi. Drama (Kol Jakova, Toka Jona) i komedija (Spiro Komora) bile su popularne u manjoj meri.

Književnost ovog perioda razvijala se u okviru socijalnog realizma, jedinog pravca dozvoljenog zvaničnom politikom države. Ali izvan ovog okvira, moćni talenti stvorili su dela sa implicitnim osećajem opozicije i sa univerzalnim značajem.

Disidentni trend u književnosti izražen je u različitim oblicima u delima Kasima Trebešine, Mehmeta Muftija, Minuša Jeroa, Koča Koste i drugih, koji su ili pokušali da probiju kanone socijalističkog metoda realizma, ili pokušali da uvedu jeretičke ideje u komunističku totalitarnu ideologiju.

Savremena književnost

uredi
 
Ismail Kadare tokom čitanja svog dela u Cirihu

Najpoznatiji savremeni albanski pisac je Ismail Kadare, rođen 1935, čijih je 15 romana prevedeno na preko 40 svetskih jezika. Svojim pesmama Përse mendohen këto male (1964), Motive me diell (1968), Koha (1976), a posebno prozom Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1963), Kështjella (1970), Kronikë në gur (1971), Dimri i madh (1977), Ura me tri harqe (1978), Piramida (1992) i Spiritus (1996), Kadare je uveo albansku književnost u tokove savremene evropske književnosti.

Kadarin rad predstavlja umetničku enciklopediju albanskog života. Filozofija, verovanja, drame i istorijska i kulturna tradicija Albanije, filtrirana kroz umeće pisca, u Kadareovom radu izražavaju vitalnost duhovne kulture albanskog naroda. Kadare stvara modernu prozu uveliko koristeći istorijske analogije, parabole i asocijacije, albanske legende i mitologije. Polazeći od epskog sveta srednjovekovnih legendi i balada, Kadareova proza donosi drevne narodne tradicije u savremeni svet, pokazujući njihovu relevantnost u modernom svetu.[26]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Qemali, Ismail. „Ismail Kemal bey Vlora: Memoirs”. Arhivirano iz originala 17. 6. 2010. g. Pristupljeno 23. 1. 2011. „. November 15th–28th, 1912. ..” 
  2. ^ Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. str. 11. ISBN 978-1-884964-98-5. „Although there are some lexical items that appear to be shared between Romanian (and by extension Dacian) and Albanian, by far the strongest connections can be argued between Albanian and Illyrian”  Nedostaje |last1= u Authors list (pomoć)
  3. ^ Brown, Keith; Ogilvie, Sarah (2008). Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier. str. 32. ISBN 978-0-08-087774-7. „Albanian constitutes a single branch of the Indo-European family of languages. It is often held to be related to Illyrian, a poorly attested language spoken in the Western Balkans in classical times”  Nedostaje |last1= u Authors list (pomoć)
  4. ^ „The Thracian language”. The Linguist List. Arhivirano iz originala 3. 2. 2008. g. Pristupljeno 27. 1. 2008. „An ancient language of Southern Balkans, belonging to the Satem group of Indo-European. This language is the most likely ancestor of modern Albanian (which is also a Satem language), though the evidence is scanty. 1st Millennium BC – 500 AD.” 
  5. ^ Boederman 1997, str. 187–190
  6. ^ Wilkes 1996, str. 20, 92
  7. ^ Clements 1992, str. 3 "By 1190, Byzantium's power had so receded that the archon Progon succeeded in establishing the first Albanian state of the Middle Ages, a principality"
  8. ^ Keegan & Churchill 1986, str. 314
  9. ^ A brief history of Albanian literature -Renaissance
  10. ^ Elsie 2003, str. 28–30
  11. ^ A brief history of Albanian literature Early Modern literature
  12. ^ Albanian literature in Greek script
  13. ^ Ευστάθιος, Κεκριδής (1989). Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλλιώτης (1718; 1789). Ο Διδάσκαλος του Γένους. Aristotle University of Thessaloniki (Doctoral Dissertation). doi:10.12681/eadd/1624. Pristupljeno 11. 9. 2010. 
  14. ^ Elsie, Robert (2005), „Writing in the independence period”, Albanian literature: a short history, London: I.B. Tauris in association with the Centre for Albanian Studies, str. 100, ISBN 978-1-84511-031-4, Pristupljeno 18. 1. 2011, „major source of inspiration and guiding lights for most Albanian poets and intellectuals” 
  15. ^ Elsie 2005, str. 70 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFElsie2005 (help)
  16. ^ Rada, Girolamo De (2005). I canti premilosaici (1833-1835), le prime raccolte poetiche in albanese di Girolamo de Rada. Opera Omnia, vol. I. Soveria Mannelli: Rubbettino Editore. str. 53. ISBN 9788849813593. 
  17. ^ Letërsia Shqiptare
  18. ^ „Gjergj Fishta: Gjuha shqype” (na jeziku: albanski). kosova.albemigrant.com. 5. 5. 2010. Arhivirano iz originala 19. 8. 2011. g. Pristupljeno 31. 1. 2011. 
  19. ^ Elsie, Robert (2001), Migjeni (Millosh Gjergj Nikolla). Free Verse, Peć: Dukagjini Balkan Books, str. 13, OCLC 61361935, Arhivirano iz originala 11. 1. 2012. g., Pristupljeno 11. 1. 2012, „"Born Albanian to a family of Slavic origin, then educated in a Slavic cultural milieu, he made contact again with Albania and the Albanian language and culture as an adult. The language he spoke at home was Serbo-Croatian, and at the seminary he learned Russian. He did not know Albanian well."” 
  20. ^ Spahiu & Mjeku 2009
  21. ^ Gjovalin Shkurtaj; Enver Hysa: Gjuha Shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut
  22. ^ Dr.Robert Elsie on Faik Bey Konica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. novembar 2012)
  23. ^ Eqrem Çabej, "Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes", Tirana, 1994
  24. ^ Shkëlqimi dhe Rënia e Shokut Zylo (analizë) An analysis of the novel
  25. ^ Moisiu, Rajmonda (13. 9. 2015), Petraq Zoto, ende dëgjojmë rrëfimin tënd! [Petraq Zoto, we can still hear you narrations!] (na jeziku: albanski), Dielli 
  26. ^ Liukkonen, Petri. „Ismail Kadare”. Books and Writers (kirjasto.sci.fi). Finland: Kuusankoski Public Library. Arhivirano iz originala 10. 2. 2015. g. 

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
 
Albanska književnost na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Албанска_књижевност&oldid=27673245”