Belgija
Belgija (hol. België; franc. Belgique; nem. Belgien), zvanično Kraljevina Belgija (hol. Koninkrijk België; franc. Royaume de Belgique; nem. Königreich Belgien), država je u zapadnoj Evropi. Prostire se na površini od 30.528 km² i u njoj živi nešto više od jedanaest miliona stanovnika. Prema severu se graniči sa Holandijom, prema istoku sa Nemačkom, prema jugoistoku sa Luksemburgom i prema jugu sa Francuskom. Prema zapadu ima izlaz na Severno more.
| Kraljevina Belgija | |
|---|---|
 | |
| Glavni grad |  Brisel |
| Službeni jezik | holandski, francuski, nemački |
| Vladavina | |
| — Kralj | Filip |
| — Predsednik Vlade | Aleksandar De Kroo |
| Istorija | |
| Nezavisnost | od Holandije, 1830. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 30.528 km2 (139) |
| — voda (%) | 0,71 |
| Stanovništvo | |
| — 2023.[1] |  11.697.557 (81) |
| — gustina | 376 st./km2 (22) |
| Ekonomija | |
| BDP / PKM | ≈ 2023 |
| — ukupno | 769,682 mlrd. $ [2] (37) |
| — po stanovniku | 65.813 $ [2] (20) |
| BDP / nominalni | ≈ 2023 |
| — ukupno | 627,511 mlrd. $ [2] (23) |
| — po stanovniku | 53.656 $ [2] (16) |
| IHR (2021) | 0.937 [3] (13) — veoma visok |
| Valuta | evro1 |
| — stoti deo valute | цент |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +1, +2 (CET, CEST) |
| Internet domen | .be |
| Pozivni broj | +32 |
1 Pre 2002. belgijski frank | |
Belgija je jedan od osnivača Ujedinjenih nacija, Evropske unije i NATO-a. U njoj se nalazi sedište većeg broja međunarodnih organizacija, između ostalog Evropske unije i NATO-a.
Smeštena na raskršću germanske i romanske Evrope, Belgija je dom govornika holandskog, uglavnom Flamanaca, koji čine oko 59% stanovništva, i govornika francuskog, uglavnom Valonaca, koji čine 41% stanovništva. Pored njih postoji i mali broj govornika nemačkog jezika u pograničnom pojasu sa Nemačkom.[4]
Belgija je savezna ustavna monarhija sa parlamentarnim sistemom. Podeljena je na dva regiona po jezičkom principu: Flandrijom na severu u kojoj dominira flamanski tj. holandski jezik, i Valonijom na jugu u kojoj preovlađuje francuski jezik. Područje glavnog grada Brisela je zvanično dvojezično, mada većina tamošnjeg stanovništva govori francuskim jezikom.[5] Jezička šarolikost i politički sukobi nastali usled toga, odrazili su se na političku istoriju i složeni sistem upravljanja državom.[6]
Područje Belgije, Holandije i Luksemburga poznato je kao Niske zemlje; nekada je oblast Beneluksa zauzimala nešto veću površinu nego danas. Na latinskom je ova oblast znana kao Belgika (lat. Belgica), po rimskoj provinciji Galiji Belgiki (lat. Gallia Belgica), koja je obuhvatala manje-više isto područje. Od kraja srednjeg veka do 17. stoleća, područje Belgije je bilo napredan kosmopolitski trgovački i kulturni centar. Od 16. veka do Belgijske revolucije 1830, kada se Belgija otcepila od Holandije, ovo područje je bilo poprište brojnih bitaka između evropskih sila, usled čega je prozvano bojištem Evrope,"[7] što je potvrđeno u oba svetska rata.
Nakon sticanja nezavisnosti, Belgija se uključila u Industrijsku revoluciju[8][9] a tokom 20. veka posedovala je brojne kolonije u Africi.[10]
Drugu polovinu 20. veka obeležile su napetosti između govornika holandskog i francuskog jezika podstaknute neravnomernim privrednim razvojem Flandrije i Valonije. Suprotstavljenost dve strane uslovila je nekoliko upravnih reformi i preobražaj iz unitarne u saveznu državu u razdoblju od 1970. do 1993. godine.
Istorija uredi
U antičkom dobu Belgiju su naseljavala različita plemena Gala i Kelta. Po galskom plemenu Belgi i sama oblast je dobila ime. Od 5. veka bila je unutar franačke države, a godine 870. veći deo Belgije ulazi u sastav Nemačke.
 |
Tokom 15. veka teritorija Belgije se objedinjuje pod vođstvom Burgunđana. Od 1477. dolazi pod upravu dinastije Habzburg. Kasnije je postala nasledna teritorija španskih Habzburgovaca, dok se severna Nizozemska (Holandija) njih oslobodila. Posle Rata za špansko nasleđe, 1714, Belgija pripada Austriji. U doba Napoleona, krajem 18. veka, bila je deo Francuske, a nakon Bečkog kongresa 1815. pripojena je Ujedinjenom Kraljevstvu Nizozemske.
Zahvaljujući francuskoj pomoći, 1830. godine podignut je ustanak za secesiju od Holandije (Belgijska revolucija), pa je nezavisnost Belgije usledila naredne godine. Tada dolazi do velikog privrednog i kolonijalnog uspona (Belgijski Kongo u Africi).
U oba svetska rata Belgiju je okupirala Nemačka. Posle oružane borbe, godine 1960. i 1961. Kongo i Burundi su stekli nezavisnost od njene kolonijalne uprave. U Briselu, glavnom gradu Belgije, 1958. godine izgrađen je veliki model atoma u znak proslave brzog razvoja nauke. Ova atrakcija privlači brojne turiste.[11]
Geografija uredi
Belgija je kraljevina u severozapadnoj Evropi, u Beneluksu. Graniči se sa Holandijom, Nemačkom, Luksemburgom i Francuskom i izlazi na Severno more. Belgija se deli na priobalne nizije na severu, centralni brdoviti deo i Ardenske planine na jugu. Najviši vrh sa 694 metra je Botranž. Belgija deli tri granice, sa Francuskom (620 km), Nemačkom (167 km), sa Luksemburgom (148 km) i sa Holandijom (450 km).
Geološke odlike i reljef uredi
Ardenske planine predstavljaju predeo starog paleozojskog masiva. Njihovi povlatni slojevi sastavljeni su od mlađih sedimenata. U dubokim rečnim dolinama ovih planina, kojima su one raščlanjene, otkrivena su rudna nalazišta. Osnovno prirodno bogatstvo države je kvalitetan ugalj čije se zalihe nalaze u depresijama kroz koje teku reke Sambr i Mas. Ardenske planine predstavljaju najvišu oblast na teritoriji Belgije (Visoki Fen ili Fanj 694 m). One čine jedno stablo (luk) hercinske orogeneze. Od njih prema zapadu (prema Severnom moru) opada visina u vidu stepenica.[12]
Klima uredi
Belgija ima okeansku klimu; uticaj vazdušnih masa sa Atlantika jak je u primorju i središnjem delu zemlje. Zime su blage i maglovite, a leta prohladna sa retkim kišama. Srednja januarska temperatura snižava se od obale (4 °C) prema unutrašnjosti (0 °C u Ardenima) dok je srednja julska temperatura najviša u središnjoj Belgiji (do 22 °C), a najniža u planinskom području (14 °C). Godišnja količina padavina iznosi u primorju i središnjem delu 700-900 mm, a u Ardenima do 1400 mm.
Reke uredi
Rečna mreža je gusta. Sve reke pripadaju slivu Severnog mora. Glavne su Šelda i Meza. Najviši vodostaj je zimi kada u nizijskom delu reke plave okolno zemljište. Velik je broj kanala, koji osim za plovidbu služe i za navodnjavanje.
Flora uredi
Pod šumom je oko 21% površine zemlje. Prirodni biljni pokrov očuvan je samo u Ardenima, koji obiluju hrastovim i bukovim šumama, dok u nizijskom delu rastu mešovite šume breze i hrasta. Crnogorične šume nastale su najčešće pošumljavanjem pustih terena.
Administrativna podela uredi
Belgija se deli na regione, provincije i jezičke zajednice.
Regioni Belgije uredi
Regioni Belgije su: Flandrija, Valonija i grad Brisel
  Flandrija
|
  Valonija
|
 Brisel
|
Provincije Belgije uredi
Grad Brisel ne pripada nijednoj provinciji već se smatra za posebnu jedinicu jednaku po ovlašćenjima kako provincijama, tako i saveznim regionima.
| Provincija | Površina u km² | Stanovništvo | Glavni grad |
| Antverpen (Anvers) | 2.867 | 1.605.167 | Antverpen (Anvers) |
| Zapadna Flandrija | 3.134 | 1 106 829 | Briž |
| Istočna Flandrija | 2.982 | 1.335.793 | Gent (Gan) |
| Flamanski Brabant | 2.106 | 1.037.786 | Luven |
| Valonski Brabant | 1.093 | 347.423 | Vavr |
| Eno | 3.787 | 1.278.791 | Mons |
| Lijež | 3.862 | 999.646 | Lijež |
| Limburg | 2.422 | 750.435 | Haselt |
| Luksemburg | 4.441 | 232.813 | Arlon |
| Namir | 3.365 | 423.317 | Namir |
Jezičke zajednice Belgije uredi
Belgijske jezičke zajednice su:
Flamanska zajednica (govori holandski, sedište je u gradu Brisel)
Frankofonska zajednica (govori francuski, sedište je u gradu Namir)
Germanofonska zajednica (govori nemački, sedište je u gradu Ojpen)
 Flamanska zajednica (holandski jezik) |
 frankofonska zajednica (francuski jezik) |
 Germanofonska zajednica (nemački jezik) |
Privreda uredi
Belgija visok stepen razvoja može zahvaliti povoljnom geografskom položaju, izuzetno razvijenoj saobraćajnoj infrastrukturi, raznolikoj industriji, i razvijenoj trgovini. Industrija je uglavnom koncentrisana u vrlo razvijenoj i bogatoj regiji Flandriji na severu, koja je poznata i po najvećoj vrednosti izvoza po glavi stanovnika u svetu. Belgija je prisiljena uvoziti znatne količine sirovina, zbog nedovoljnog broja prirodnih izvora, i izvoziti velike količine gotovih proizvoda.
Kada se uporedi udeo izvoza i uvoza u BDP-u, za Belgiju se može reći da predstavlja jedno od najotvorenijih privrednih država u Evropi, koja najviše zavisi o trgovačkoj saradnji sa 3 susedne zemlje: Nemačkom, Francuskom i Holandijom. Sve to čini Belgiju znatno zavisnom o kretanjima na inostranom tržištu. Stopa rasta GDP-a znatno se smanjila 2001. godine zbog globalne ekonomske recesije.
Struktura BDP-a ukazuje da se radi o izuzetno razvijenoj zemlji: poljoprivreda 2%, industrija 27%, usluge 71%. Ukupni BDP iznosio je u 2004. godini 283,5 milijardi evra, što daje 27.253 evra po stanovniku. Stopa nezaposlenosti iznosila je u 2004. godini iznosila 7,8%. Stopa rasta privrede u 2004. iznosila je 5,2%, dok je inflacija bila 1,9%. U uslužnom sektoru radi 74,2% stanovnika, u industriji 24,5%, a u poljoprivredi samo 2%.
Izvoz je za 2004. godinu iznosio 246,4 milijardi evra, a glavni izvozni partneri su Nemačka, Francuska, Holandija i Ujedinjeno Kraljevstvo. Glavni izvozni proizvodi su hemijski i farmaceutski proizvodi, prevozna sredstva, mašine i oprema, plastika i guma kao i metali.
Uvoz u 2004. godini iznosio je 229,5 milijardi evra. Glavni uvozni partneri su: Holandija, Nemačka, Francuska, Velika Britanija i SAD. Glavni uvozni proizvodi su: hemijski i farmaceutski proizvodi, strojevi i oprema, prevozna sredstva, minerali i drago kamenje.
Zbog malog domaćeg tržišta, skromnih prirodnih resursa, povoljnog položaja, na raskrsnici važnih saobraćajnih puteva i blizine velikih luka, belgijska privreda je izuzetno izvozno orijentisana. Poljoprivreda. Belgija ima 27,3% oranica, 0,8% trajnih useva i 17,5% livada i pašnjaka. Glavne poljoprivredne površine su na laganom tlu centralne Belgije, gde se uzgajaju pšenica, kukuruz i šećerna repa. Krompir i ječam se uzgajaju na peskovitom tlu nizijske Belgije. Povrtarstvo je razvijeno u okolini gradova, delom u plastenicima. Značajna posebna kultura je cikorija. Stočarstvo je koncentrisano u vlažnim delovima Flandrije i Ardena. Svinjogojstvom i živinarstvom se bave isključivo specijalizovana domaćinstva. Voćarstvo i vinogradarstvo je najrasprostranjenije na krajnjem jugu (Pej de Gom). Glavne kulture su jabuka, kruška i šljiva Rudarstvo i energetika. Belgija ima bogata nalazišta crnog uglja. Zbog veoma skromnih izvora energije, počela je izgradnja nuklearnih elektrana. Najpoznatije nuklearne elektrane su Doel kod Antverpena sa četiri reaktora i Tianj kod Liježa sa tri reaktora. Preostalu električnu energiju proizvode termoelektrane (36,5%) i hidroelektrane (2,3%). Industrija. Železara je u potpunosti usmerena na uvozne sirovine i proizvode od 7,8 miliona. tona sirovog gvožđa i 11,0 mil. t čelika godišnje. Metalna i mašinska industrija su usko povezane sa njima. Glavni proizvodi su razne industrijske mašine, lokomotive, železnički vagoni. U Belgiji postoje fabrike delova i postrojenja mnogih stranih kompanija - Opel, Ford, Folksvagen. Industrija oružja i svemirska industrija su takođe važne. Osnovu hemijske industrije čini petrohemijska industrija sa četiri velike rafinerije u luci Antverpen. Farmaceutska industrija je posebno koncentrisana u Briselu, tekstilna industrija u flamanskim gradovima. Belgijska čipka je poznata u svetu. Industrija stakla je koncentrisana u Šarlroa, a industrija kristalnog stakla u Val Sen Lamberu. Antverpen je svetski centar trgovine dijamantima. Saobraćaj. U Belgiji su razvijeni drumski, železnički, vodni i vazdušni saobraćaj. Turizam. Belgija je važna turistička zemlja. Glavni turistički centri su stari gradovi Brisel, Gent, Antverpen i Briž, severnomorska odmarališta Ostende, Knoke Heist i Spa, Šofonte.[13]
Stanovništvo uredi
Belgija ima 11.492.641 stanovnika u 2020. godini. Sa 376 stanovnika po km² jedna je od najgušće naseljenih evropskih država. Najveća gustina stanovnika je u Flamanskom dijamantu koji čine aglomeracije Brisela, Genta, Antverpena i Luvena i ostalih urbanih središta poput Liježa, Šarlroa i Briža. Više od 97% stanovnika živi u gradovima što predstavlja jedan od najvećih postotaka urbanizacije na svetu. Najveći gradovi su: Brisel (1.235.192 stan.), Antverpen (536.079), Gent (267.709), Šarlroa (203.245), Lijež (194.877) i Briž (119.445).
Po regijama najviše stanovnika u 2019. ima Flamanija: 6.589.069, Valonija ima 3.633.795 i Brisel 1.235.192. Oko 60% stanovnika govori holandskim jezikom odnosno flamanskim, 32% francuskim, a 1% nemačkim. Brisel, koji čini 10,6% stanovništva je dvojezični grad: francusko-holandski. U početku, grad je bio većinski holandski, dok danas oko 80% stanovnika govori francuski, 8,5% holandski, a 10,2% i jednim i drugim jezikom.
Oko 58% stanovnika čine etnički Flamanci, 31% Valonci, a ostalih 11% čine imigranti iz Italije, Francuske, Nemačke i Severne Afrike.
Prema verskom satavu najviše je nereligioznih ljudi (47%), zatim slede hrišćani, uglavnom katolici (44%), muslimana ima 4%, 5% stanovništva pripada drugim zajednicama, a 3% nije odgovorilo na pitanje. Očekivana životna dob je 79,65 godina. Za muškarce iznosi 75,59 godina, a za žene 82 godine.
Najveći gradovi uredi
Izvor: 2012 | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| № | Grad | Pokrajina | Populacija | ||||||
 Antverpen  Gent |
1. | Antverpen | Antverpen | 502.604 |  Šarlroa  Lijež | ||||
| 2. | Gent | Istočna Flandrija | 248.242 | ||||||
| 3. | Šarlroa | Eno | 203.871 | ||||||
| 4. | Lijež | Lijež | 195.576 | ||||||
| 5. | Brisel | Brisel | 166.647 | ||||||
| 6. | Sharbek | Brisel | 127.747 | ||||||
| 7. | Briž | Zapadna Flandrija | 117.170 | ||||||
| 8. | Anderleht | Brisel | 111.279 | ||||||
| 9. | Namir | Namir | 110.096 | ||||||
| 10. | Leven | Flamanski Brabant | 97.656 | ||||||
Kultura uredi
U književnosti su zastupljene flamanska i francuska književnost. Najpoznatiji srednjovekovni književnici su Filip de Komin i Žan Froasar. Najpoznatiji iz 19. veka su Šarl de Koster, Emil Verharen i Hendrik Konsjans, a iz 20. grof Moris Meterlink.
Belgija je zemlja koja je dala veliki doprinos razvoju likovnih umetnosti. Naročito su plodni bili periodi ranog nizozemskog slikarstva (Flamanski primitivci), Flamanske renesanse i baroka, kao i arhitektura romanike, gotike, renesanse i baroka. Belgija je bila jedan od centara renesanse u 15. i 16. veku. Najpoznatiji slikari ovog perioda su braća Hubert i Jan van Ajk, Hijeronimus Boš, Rohir van der Vejden i Piter Brojgel Stariji. U doba baroka (17. vek) istakli su se Peter Paul Rubens i Antonijus van Dajk. Posle 17. veka došlo je do stagnacije u razvoju likovnih umetnosti, mada je Belgija zadržala reputaciju u izradi vrhunskih tapiserija. U 20. veku najpoznatiji umetnici su Džejms Ensor, Pol Delvo i Rene Magrit. Belgijski arhitekta Viktor Horta je snažno uticao na razvoj evropske arhitekture u 20. veku. Modernu arhitekturu Belgije je razvio Henri Klemens van de Velde.
Bitan deo belgijske kulture su festivali. Najpoznatiji je karneval u Binšu.
Reference uredi
- ^ „Nacionalna agencija za statistiku” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 8. 3. 2014. g. Pristupljeno 29. 5. 2014.
- ^ a b v g „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Belgium)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 8. 3. 2024.
- ^ „Human Development Report 2021/2022” (PDF) (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 8. 9. 2022. Pristupljeno 8. 3. 2024.
- ^ The German-speaking Community at Belgium.be
- ^ Leclerc, Jacques (18. 1. 2007). „Belgique • België • Belgien—Région de Bruxelles-Capitale • Brussels Hoofdstedelijk Gewest”. L'aménagement linguistique dans le monde. Host: Trésor de la langue française au Québec (TLFQ), Université Laval, Quebec. Arhivirano iz originala 9. 6. 2007. g. Pristupljeno 12. 11. 2015.
- ^ Morris, Chris (13. 5. 2005). „Language dispute divides Belgium”. BBC News. Pristupljeno 23. 11. 2015.
- ^ Haß, Torsten (17. 2. 2003). „Rezension zu (Review of) Cook, Bernard: Belgium. A History.”. ISBN 978-0-8204-5824-3. Arhivirano iz originala 9. 6. 2007. g. Pristupljeno 23. 11. 2015.
- ^ Fitzmaurice, John (1996). „New Order? International models of peace and reconciliation—Diversity and civil society”. Democratic Dialogue Northern Ireland's first think tank, Belfast, Northern Ireland, UK. Pristupljeno 23. 11. 2015.
- ^ „Belgium country profile”. EUbusiness, Richmond, UK. 27. 8. 2006. Pristupljeno 23. 11. 2015.
- ^ Karl, Farah; Stoneking, James (1999). „Chapter 27. The Age of Imperialism (Section 2. The Partition of Africa)” (PDF). World History II. Appomattox Regional Governor's School (History Department), Petersburg, Virginia, USA. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 9. 2007. g. Pristupljeno 23. 11. 2015.
- ^ „geografiya-belgii-i-niderlandov | polinkin-dz.ru”. Arhivirano iz originala 12. 04. 2021. g. Pristupljeno 13. 04. 2021.
- ^ Davidović, Rade. Regionalna geografija - knjiga II.
- ^ „PRIVREDA - ZEMLJE BENELUKSA”. Arhivirano iz originala 28. 02. 2022. g. Pristupljeno 28. 02. 2022.
.svg){kind=small}
