Bihaćka republika
Bihaćka republika je simboličan naziv za jedinstvenu oslobođenu teritoriju koja je nastala posle — bihaćke operacije i oslobođenja Bihaća 4. novembra 1942. spajanjem do tada oslobođenih teritorija Bosanske krajine i susednih oblasti Hrvatske. Bihać je od tada do kraja januara 1943. bio sedište CK KPJ i Vrhovnog štaba NOV i POJ i centar te teritorije. Ofanzivnim dejstvom NOVJ, posebno u srednjoj Bosni, ova slobodna teritorija je proširivana do sredine januara 1943. godine. Prostirala se od prilaza Karlovcu i Zagrebu, do reke Bosne i Neretve i zahvatala je oko 50.000 km².
| Bihaćka republika | |||
|---|---|---|---|
.svg) | |||
 Mapa republike u okupiranoj Jugoslaviji | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkansko poluostrvo | ||
| Prestonica | Bihać | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | srpski, hrvatski | ||
| Religija | pravoslavlje, islam, katolicizam | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Drugi svetski rat | ||
| — Osnivanje | 1942. | ||
| — Ukidanje | 1943. | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
|
| ||
Razvitak Narodnooslobodilačkog pokreta, dostigao je na ovoj teritoriji najviši stepen. Tu su, u novembru 1942. godine, formirane prve divizije i korpusi NOVJ, čija je dejstva usmeravao Vrhovni štab. Teritorija republike bila je poprište zimskih operacija okupatorsko-kvinsliških snaga (Vajs 1 i 2) i bitke na Neretvi. (Četvrta neprijateljska ofanziva 1943).
Kao izraz izvojevanih pobeda u ratu protiv okupatora i domaćih kolaboracionista i stepena razvitka NOP-a, Bihaćka republika je uticala na jačanje međunarodnog položaja NOP-a. Nastala je u doba prelomnih bitaka na sovjetsko-nemačkom frontu i na frontu u Africi, ona je pobudila zanimanje sila Osovine i sila antihitlerovske koalicije. Računajući s mogućnošću skore invazije anglo-američkih trupa na evropsko Sredozemlje i pre svega na Balkan, Hitler je smatrao da bi NOV mogla da ugrozi odbranu Balkana. Zato je doneo odluku o zimskim operacijama Vajs (Weiss) za uništenje „Titove države“ kako je sam nazivao oslobođenu teritoriju s centrom u Bihaću. Sa istog stanovišta poraslo je i zanimanje za događaje u Jugoslaviji kod vlada antihitlerovske koalicije. To se pokazalo, u pojačanom nastojanju britanske vlade da odvrati četnike Draže Mihailovića od saradnje sa okupatorom i s druge strane, u njenoj odluci da stupi u kontakt sa Vrhovnim štabom NOV i POJ.
Oslanjajući se na izvojevane pobede i stepen razvitka NOP-a, u vreme Bihaćke republike, CK KPJ, još odlučnije kreće u borbu za mađunarodno priznanje NOP-a, što je bilo izraženo i osnovanjem AVNOJ-a i posebno prvom notom koju su Izvršni odbor AVNOJ-a i Vrhovni štab NOV i POJ uputili vladama sila antifašističke koalicije iz Bihaća januara 1943. godine. U toj noti su otvoreno postavili pitanje izdajničke aktivnosti vlade Kraljevine Jugoslavije u izbeglištvu.
Uspostavljanje uredi
U leto i jesen 1942. partizanske snage su znatno unapredile svoju organizaciju i taktike. Organizovani u mobilne brigade, partizani su bili u stanju da napadnu i savladaju izolovane osovinske garnizone veličine bataljona, a u nekim slučajevima i jače. Partizanske jedinice u zapadnoj Bosni i Hrvatskoj su znatno ojačane dolaskom šest brigada iz istočnih delova Jugoslavije u leto 1942.
Bihać, glavni grad ove teritorije, je oslobođen 4. novembra 1942. nakon dvodnevne bitke vođene između osam krajiških i hrvatskih brigada protiv 4. ustaškog sdruga i 12. domobranskog puka. Neka mesta su oslobođena ranije (Vojnić, Vrginmost, Korenica, Drvar, Glamoč, Bosanski Petrovac), dok su druga oslobođena u nastavku Bihaćke operacije: Bosanska Krupa 5. novembra, Cazin 6, i Slunj 14. novembra. Neka mesta su oslobođena u nezavisnim napadima: Jajce 26. novembra, Livno 15. decembra, Tomislavgrad 19. decembra 1942. i Teslić 1. januara 1943. Udbina i Bosansko Grahovo su pod partizanskim pritiskom evakuisale ustaške i italijanske snage. Neka mesta su napadana bezuspešno: Bosanski Novi i Dvor na Uni 26–28. novembra, i Sanski Most od 10. do 22. decembra.
Ovim akcijama velika teritorija od Karlovca na severozapadu do Prozora na jugoistoku je bila očićena od osovinskih snaga. Partizani su uspostavili kontrolu nad površinom dugom oko 250 km i širokom od 50 do 70 km.[1] Neka mesta osovinske snage su ponovo zauzela u lokalnim napadima: Nemci su Jajce ponovo zauzeli 6. decembra, a Teslić 8. januara.
Osnivanje AVNOJ-a uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Onivanjem Privremenog upravnog odseka pri Vrhovnom štabu, 22. oktobra, koji je trebalo da usmerava rad NO odbora i vojno-teritorijalnih organa, a zatim Izvršnog odbora AVNOJ-a. 26/27. novembra 1942., na ovoj teritoriji je bio izgrađen jedinstven sistem vlasti. Na teritoriji 30 srezova sprovedeni su izbori za mesne, opštinske i sreske, a u nekim krajevima i okružne NOO — komandi mesta i komandi područja. Na inicijativu Izvršnog odbora AVNOJ-a razvijena je politička, privredna i prosveta aktivnost. Podstaknut je razvoj proizvodnje, organizovanja razmena i saobraćaj, sprovedena kampanja prikupljanja dobrovoljnih priloga naroda za snabdevanje vojnih jedinica, akcija otvaranja osnovnih škola i drugih oblika prosvećivanja naroda, odnovano je Pozorište narodnog oslobođenja, unapređena zdravstvena služba i razni oblici socijalne zaštite (zbrinjavanje izbeglica, osnivanje domova za nezbrinutu decu i dr.). Pored ovih aktivnosti NOO i KPJ je radila na razvijanju antifašističke organizacije žena i omladine. Održani su osnovačka konferencija AFŽ Jugoslavije u Bosanskom Petrovcu od 6. do 8. decembra i osnivački kongres USAOJ-a u Bihaću, od 27. do 29. decembra 1942. godine.
Kraj Bihaćke republike uredi
Pred opasnošću od savezničkog iskrcavanja negde u Sredozemlju, Hitler je rešio da učvrsti svoju poziciju na Balkanu i uništi Bihaćku republiku. Odluka o ovoj operaciji doneta je u Hitlerovom glavnom stanu u Rastenburgu 18. decembra 1942. sa načelnicima italijanske i nemačke vrhovne komande. Odlučeno je da u januaru udružene nemačke, italijanske, domobranske i ustaške snage izvedu ofanzivu. Plan je bio podeljen na dve etape: Vajs I protiv severozapadnog dela Bihaćke republike, i Vajs II, protiv jugoistočnog dela. Nemci su iz Nemačke prebacili dve divizije, i tri divizije (uključujući i folksdojčersku 7. SS diviziju Princ Eugen) iz Srbije, u kojoj su sada glavne okupatorske snage bili Bugari.
Operacija Vajs I započela je 20. januara 1943. napadom na Bihać. Grad je pao sedam dana kasnije. Vrhovni štab i partizanske jedinice su se povlačile prema Drvaru. Njihovu manevarsku sposobnost bitno je slabilo prisustvo velikog broja izbeglica i ranjenika.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Tomasevich 1975, str. 232.
Literatura uredi
- H. Kapetanović, S. Odić, S. Popović (urednici), Bihaćka republika I—II, Bihać 1964.
- P. Kačavenda, Razvoj i aktivnost narodne vlasti na velikoj oslobođenoj teritoriji Jugolvije u drugoj polovini 1942, Istorija radničkog pokreta, Zbornik radova, Beograd 1968, 5. str. 339–433;
- Prvo zasedanje AVNOJ-a, Zbornik radova, Bihać 1968.
- Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, knjiga 1 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. mart 2011) — Vojnoistorijski institut, Beograd 1957
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70050-4.