Kosovska Kamenica
Kosovska Kamenica (do 1952. godine zvaničan naziv Kamenica, alb. Kamenicë ili Kamenica, ili Dardanë ili Dardana) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Srbiji, koje se nalazi u istočnom delu Kosova i Metohije i pripada Kosovskopomoravskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. godine bilo je 7.331 stanovnika.[b]
| Kosovska Kamenica | |
|---|---|
 Pogled na Kosovsku Kamenicu | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Srbija |
| Autonomna pokrajina | Kosovo i Metohija |
| Upravni okrug | Kosovskopomoravski |
| Opština | Kosovska Kamenica |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  7.331 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 34′ 42″ S; 21° 34′ 47″ I / 42.57828° S; 21.57976° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 470 m |
.svg)  Kosovska Kamenica Kosovska Kamenica na karti Srbije | |
| Veb-sajt | |
| kk | |
Istorija
urediU mestu je radila srpska narodna škola između 1870—1876. godine.[1]
Položaj naselja.
Glavni deo sela je na Krivoj Reci, na obema njenim stranama. Ostali delovi su na Gogolovačkoj Reci, na Kućištu i na Robovačkoj Reci.
Vode.
Glavni deo sela dobija vodu za piće iz bunara, a ostali delovi iz izvora i bunara.
Zemlje i šume.
Topografski su nazivi za njive: Bezisten, Beli Breg, Orlovište, Morozvez, Pojatište, Donjo Polje, Gornjo Polje, Vrtača; za šumu: Ravnište, Grkovica, Lokva, Kulina ili Gradište.
Tip naselja.
Selo je zbijenog tipa i deli se na mahale: Otud Krivu Reku, Preko Krivu Reku, Kolarce, Gogolovačka Reka, Robovačka Reka, Kućište, Bezisten.
Starine u naselju.
Na brdu Kulina ili Gradište još stoje zidine nekog grada (Prizrenca) u oronulom stanju. Priča se da su ovaj grad zidali Srbi i da se kamen donosio sa domorovačkog Brega „od ruke na ruke“. Na putu za Močare jedno se mesto zove Bezisten. Po predanju tu se skupljao pazar na saboru manastira Rđavca kod Močara.
Postanak naselja.
Kamenica se prvi put pominje 1436. godine pod istim imenom u "Knjizi dužnika" dubrovačkog trgovca Mihaila Lukarevića koji je boravio u Novom Brdu. U 16. veku se, po narodnom predanju, kad su Turci otimali zemlju Srbima u Kamenici, išlo u Vučitrn na veći sud no što je bio na Novom Brdu. U to vreme Kamenica je bila na Robovačkoj Reci gde je i sad jedan deo sela. Srbi su kasnije, oko 1710. godine, kad su im Turci oduzeli zemlju i na njoj nastanili čifčije, iskrčili lug na mestu sadašnjeg glavnog dela sela i stvorili novo naselje. U selu su se docnije nastanili i Turci, ali su se oko sredine 19. veka iselili jer nisu mogli da trpe veselje srpskog naroda o praznicima (porodica Imer-spahijini u Gnjilanu).
Selo je raslo priraštajem i doseljavanjem. U selu sada žive Srbi i Albanci.
Poreklo stanovništva.
Rodovi:
-Ćurčinci (Sv. Nikola). Starinom su od Prilepa, odakle su doseljeni mnogo pre 1680. godine, kada u Krivoj Reci nije bilo Albanaca. Kuće su im bile na Robovačkoj Reci, a pošto su im Turci Dizdarci oteli zemlju, premestili su se na mesto sadašnjeg sela gde tada nije bilo naselja.
-Kmetovci (Sv. Arhanđeo): preseljeni iz Kmetovca (Gornja Morava) posle Ćurčinaca.
-Kužljov (Sv. Arhanđeo); preseljeni oko 1810. godine iz Berivojca pobegavši od albanskog zuluma.
-Mečkar (Sv. Nikola); preseljeni iz Daždinca bežeći od albanskog zuluma kad i Kužljovci. Staro prezime im je Negosavi.
-Goverdarkić (Sv. Nikola); doseljeni iz Prilepa oko 1760. godine.
-Anđelković (Sv. Arhanđeo), preseljeni iz Berivojca 1810. godine.
-Koprivničani (Sv. Nikola); su preseljeni od albanskog zuluma iz Koprivnice oko 1850. godine.
-Pešić (Sv. Arhanđeo); preseljeni iz Koprivnice kao i rod Koprivničani.
-Koretinci (Sv. Nikola); preseljeni iz Koretina 1810. godine.
-Kostić (Sv. Arhanđeo). Starinom su iz Koretina, potom su živeli u Berivojcu, a oko 1860. godine preseljeni u Kamenicu.
-Štrbanci (Vavedenje); preseljeni iz Berivojca oko 1850. godine.
-Popović (Sv. Arhanđeo); doseljeni iz Šilova (Gornja Morava) oko 1790. godine zbog parohije kao sveštenička porodica. Dalja starina im je u Vincu (Kumanovo).
-Kolarci (3 k., sv. Petka); doseljeni na kupljenu zemlju oko 1830. godine iz Robovca.
-Srbijanci (2 k., Mitrovdan); doseljeni oko 1850. godine iz Gornjeg Kusca (Gornja Morava), od roda Čorbića. Dalja starina im je u Bugarskoj kao kod Čorbića u Gornjem Kuscu. Srbijancima su nazvani što su oko 30 godina živeli u Srbiji. Vratili su se posle oslobođenja.
-Marić (1 k., sv. Nikola); preseljeni iz Bratilovca oko 1830. godine.
-Maljokić (1 k., sv. Nikola); preseljeni iz Građenika oko 1830. godine.
-Finici (2 k., sv. Arhanđeo); oko 1850. godine doseljeni kao bakali iz Vranja.
-Pešić(1 k., sv. Nikola); starinom su iz Grizima. Oko 1890. godine su se iselili u Srbiju i do 1913. g. živeli u Rujkovcu (Jablanica). Doseljeni su na kupljeno imanje.
-Džalić (1 k., sv. Arhanđeo); ovi su iz Grizima iseljeni sa Pešićima i živeli u Rujkovcu. Godine 1914. su došli na kupljeno imanje. Dalja starina im je u Štrpcu.
-Žujanci (1 k., sv. Arhanđeo); preseljeni 1911. g. iz Firićeja. Dalja starina im je u Žuji.
-Kololečić (2 k., sv. Nikola); preseljeni iz Kololeča oko 1860. godine.
Albanski muhadžirski rod je:
-Vranovc (1 k.), od fisa Beriša; doseljen 1878 g. iz Vranovpa (Jablanica).
Ostali Albanci doseljeni su posle Drugog svetskog rata iz severne Albanije i iz okolnih sela.
Od Srba se 1878. godine u Srbiju iselila se jedna kuća od Marinkovih, jedna kuća od Radića i tri kuće od Kolaraca.
U Tursku su se 1922. g. iselile dve albanske kuće.
Narodna nošnja
Narodna nošnja Kosovske Kamenice i okoline vrlo je bogato ukrašena.
Delovi ženske nošnje su košulja, žipon, krpa, saja maskajlija, saja dolaktica, marama ili tulben, dolaktenik, zubun, bošča, pleteni jelek, poješče, kolan, nizen pojes, reske, kanavac, krpčiki, pafte, perinjač, kafena marama, devojačka marama, čarape, opanci, jerdan, futa.
Delovi muške nošnje su: jelek, košulja, ćustek, čakšire, pojes, šajkača, gunjče.
Nošnja je vrlo slična onoj u Gnjilanu, Vitini i Novom Brdu, ali postoje razlike: devojke i žene iz Kamenice ne nose srmene jeleke, već samo košulje; svilenih rukava (to je svilena košulja) nema ni kod žena ni kod muškaraca; na muškim i ženskim košuljama nikad nisu nanizane staklene perlice i šljokice, i rukavi nisu dugački i široki, ovde se košulje ukrašavaju čipkom i imaju uske i kratke rukave; udate žene ovde nose nizen pojes (sličan kolanu), a ne kolan; rep se ovde naziva reske ili kit; ovde žene ne nose džube i anteriju, a dolaktenik, zubun i saja dolaktica izbačeni su iz upotrebe tokom Drugog svetskog rata; muškarci nemaju ukras za pojas; pojas se ovde kod muškarca jedostavno paše, a retko uvrće; stari originalni muški jeleci od crnog i crvenog sukna zamenjeni su srbijanskim (komitskim) jelecima 1912. godine, braon su boje, a ređe crni; čakšire su takođe od 1912. godine braon; do 1912. godine muškarci iz sela Građenik i Oraovica nosili su dolakticu "ljurku".
Demografija
urediPrema popisu iz 1961. godine grad je bio uglavnom naseljen Srbima, dok je 1981. godine većinsko stanovništvo bilo albansko. Nakon rata 1999. godine većina Srba je napustila Kosovsku Kamenicu. Preostali Srbi su opstali u delu grada kod crkve Svetog Nikole, a život im se odvija u svega nekoliko ulica.
Broj stanovnika na popisima:
 |
| ||||||||||||||||||||||||
Spomenici kulture u Kosovskoj Kamenici
uredi- Manastir Ubožac ili Rđavac — nalazi se blizu sela Močare, vreme njegove izgradnje nije poznato, a smatra se da je izgrađen u sredini 14. veka.
- Manastir Tavnica — nalazi se u selu Ajnovce, u zaseoku Donjo Rečane. Manastir je iz 14. veka i podignut je na temeljima ranovizantijske bazilike.
- Bogorodičina crkva — nalazi se u selu Vaganeš. Oslikana je 1354/55. godine.
- Manastir Sveti Jovan — nalazi se kod Globaričkog potoka, u naselju Sveti Jovan ili Globarica, sada zaseoka sela Berivojca (a do skoro sela Boževca). Izgrađen je u 14. veku. Do 1830. godine kod ovog manastira se skupljao jedan od najvećih vašara u Staroj Srbiji i Makedoniji, ali su ga Turci preneli u Gnjilane, gde se do 1999. godine održavao na Ivandan. Nekada je na mestu zaseoka postojalo selo Globaričište. Jednom je bogatog Srbina iz tog sela ("fildžani mu bili od srebro, žafroni od zlato") posetio neki paša, pa videvši mu svo ono bpgatstvo, ubije i njega i celu njegovu porodicu. Ostala je samo baba koja je posle podigla manastir.
- Manastir Sveti Spiridon — nalazi se u selu Boževce, u zaseoku Sveti Spiridon. Izgrađen je u 14. veku, i do skoro se smatrao za mesto krštenja kneza Lazara Hrebeljanovića, ali je kasnije utvrđeno da je kršten u manastiru sela Kmetovce. Manastir je danas u ruševinama, a do rata 1999. g. se kod njega skupljao sabor. Do manastira ima jedna česma sa lekovitom vodom.
- Prilepac — nalazi se nedaleko od sela Boževce, na brdu 'Odžin Kamenj. Utvrđenje je potpuno uništeno. Prilepac je rodno mesto kneza Lazara Hrebeljanovića. Na Prilepcu se po predanju nalazila i crkva. Kamenje sa Prilepca su Srbi pešaka nosili do Gnjilana i koristili su ga za temelj crkve Svetog Nikole.
- Crkva Sv. Nikole — nalazi se u Kosovskoj Kamenici, izgrađena u 19. veku.
- Ranoslovenska nekropola — nalazi se u selu Koretin, datira iz perioda 9-11. veka.
- Crkva Sv. Bogorodice— nalazi se u selu Korminjane, sagrađena u 19. veku.
- Crkva Pokrova Presvete Bogorodice — nalazi se u selu Boževcu, u Staroj Ma'ali. Prvi put je izgrađena u 14. veku, a onda su je Turci zatrpali zemljom. Godine 1856. su je Srbi otkopali i obnovili. Kod nje se svake godine skupljao sabor koji se naziva svetomaslo.
Poznate ličnosti
uredi- Milan Vasić, srpski glumac
- Azem Vlasi, jugoslovenski i albanski političar
- Tina Ivanović, srpska turbo-folk i pop-folk pevačica
- Slobodan Kostić, srpski književnik
Vidi još
urediNapomene
uredi- ^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Republike Srbije i Rezoluciji Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244. Prema Rezoluciji, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.
- ^ Popis iz 2011. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene Republike Kosovo. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba, tako da je realan broj Srba na Kosmetu znatno veći od onog iskazanog u zvaničnim rezultatima ovog popisa.
Reference
uredi- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961. godine pod2.stat.gov.rs
- ^ Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs
- ^ Etnički sastav stanovništva Kosova i Metohije 2011. godine pop-stat.mashke.org (jezik: albanski)
- ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
