Manastir Krka
Manastir Krka nalazi se u Dalmaciji, između Knina i Šibenika (3,5 km istočno od Kistanja). Smešten je u kanjonu reke Krke i njegova crkva Svetog Arhanđela Mihaila, podignuta je prema predanju u vreme kralja Milutina, na mestu gde je apostol Pavle držao propoved. U novije vreme se pretpostavlja da je manastir sagradila Jelena Šubić, sestra cara Dušana (pominje se 1350. godine), a dograđivan je 1402. godine.
| Manastir Krka | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Eparhija dalmatinska |
| Osnivanje | 1350. |
| Osnivač | Jelena Nemanjić Šubić |
| Lokacija | |
| Mesto | Kistanje |
| Država |  Hrvatska |
| Koordinate | 43° 57′ 44.3″ N 15° 59′ 23.8″ E / 43.962306° S; 15.989944° I |
  Manastir Krka Manastir Krka na karti Hrvatske | |
Prošlost uredi
Manastiru Krka se prvi put pominje 1345. godine kao zadužbina kneginje Jelene Nemanjić Šubić. U vreme turskih upada, koji se odvijaju od sredine XIV veka, godine 1480. porušen je manastir Dragović, a 1502. godine opustošena je Krupa. Kaluđeri iz ovih manastira našli su utočište u manastiru Krka.
Osim podataka da je manastir Krka bio upisan na jednoj geografskoj karti koju je 1530. godine izgradio Italijan Mateo Pagano, o manastirskom životu s početka XVI veka nema drugih podataka.
Nakon ponovne uspostave Pećke patrijaršije 1557. godine, pravoslavnom crkvom u Dalmaciji upravljali su dabrobosanski mitropoliti. Mitropolit Gavrilo Avramović postavio je 1578. godine igumana manastira Krke za egzarha (upravnika) celokupne dalmatinske pravoslavne crkve, koja je u to vreme bila u ekspanziji. To postaje pravilo i u sledećem vremenu, tako da je od tada pa do 1810. godine manastir Krka ostaje centar pravoslavlja u Dalmaciji.[1]
Manastir je 1926. posjetio patrijarh srpski gospodin Dimitrije a 1929. Aleksandar I Karađorđević. U čast njihovih posjeta postavljena je informativna tabla u dvorištu manastira.
Izgled uredi
Crkva je pravougaone osnove s kubetom i dugom pripratom nepravilnog oblika. Oltarski deo je proširivan i ostao je bez polukružne apside. Ispod oltara otkrivena je pećina sa izduženim prostorom i grobovima u podu. Na nju se ispod južnog dela današnje velike crkve oslanja starija jednobrodna crkva podignuta svakako pored isposnice koja svedoči da su se tu već u 17. veku podvizavali pravoslavni monasi. Crkva je više puta obnavljana.
Među prvim arhimandritima manastira Krke bili su Nikanor Bogunović Skočić (1735–1792) i Savatije Vasiljević (1755–1809).
Manastir Krka je za sve vreme svoga postojanja bio najznačajniji duhovni i kulturni centar pravoslavlja u Dalmaciji. Početkom XVII veka, u manastiru je osnovana najstarija srpska škola za obrazovanje sveštenika. Današnja Bogoslovija Sv. Tri Jerarha osnovana je 1966. godine (sa radom kao dvogodišnja škola počela je 1964) zauzimanjem tada dalmatinskog, a kasnije žičkog episkopa Stefana.
Riznica manastira Krka uredi
Riznica manastira Krka formirana je samim osnivanjem manastira i najbolje pokazuje istoriju ovog manastira. Ona je svoje bogatstvo prikupljala tokom dugih vekova, pa su u nju stigle brojne dragocenosti iz raznih delova sveta kao što su Jerusalim, Sveta Gora, srpski krajevi, Venecija i carska Rusija. Poseduje preko 2000 eksponata i predmeta iz 15. i 16 veka. Dragocenosti manastira Krke, po broju, umetničkoj izradi i istorijskom trajanju ubrajale su se u najvrednije rizničke celine Srpske pravoslavne crkve, odmah posle riznica manastira Hilandar, Dečana i Cetinjskog manastira.
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture je objavio reviziju, konzervaciju i sanaciju ikona iz riznice manastira Krka.
- Antiminisi
- Posebnu celinu u riznici predstavlja zbirka antiminisa. Oni su uglavnom otisnuti sa drvoreznih i bakroreznih ploča, a osvećeni od srpskih patrijarha, mitropolita i episkopa od kraja 17. do kraja 19. veka.
- Crkveni tekstil
- U manastirskoj riznici bile su pohranjene brojne arhijerejske, svešteničke i đakonske odore ukrašene srebrnim i zlatnim nitnama. Među crkvenim tekstilom posebno se izdvaja epitrahilj Svetog Save koji je 1842. godine kupio u manastiru Studenici kaluđer Vikentije Knežević.
- Portreti
- U manastiru Krka nalazila se čitava galerija umetničkih portreta crkvenih velikodostojnika raspoređenih u manastirskoj trpezariji, salonu, riznici itd. Na portretima su predstavljeni uglavnom igumani i dalmatinski episkopi. Tu se nalazio portret arhimandrita Neofita Njeguša, rad Vlaha Bukovca iz 1884. godine.[2] Jedan od najstarijih portreta jeste portret J. Bolgarina iz 1771. godine.
„Crkva nikad nije bila protiv umetnosti, niti to može biti, pošto je Bog kao Stvoritelj sveta i kosmosa prvi i najveći umetnik. Slikari i ne čine ništa drugo, nego pokušavaju svojom tehnikom i svojim slikarskim umećem da otkriju i pokažu tu lepotu“, episkop dalmatinski Fotije.
- Ikone
- Među ikonama ovog manastira bile su brojna dela kretskih, srpskih i ruskih ikonopisaca koji su pripadali vremenu od 16. do 20. veka. Te ikone su radovi znanih i neznanih ikonopisaca među kojima su radovi Georgija Mihalika, Spiridona Roma, Vuka Sudarevića itd.
Ikone su ukrašene srebrnim okovima venecijanske izrade iz 1765. godine.
Knjižnica uredi
Manastir poseduje veliku i bogatu biblioteku formiranu još u vreme nastanka manastira. Jedan od prvih popisa biblioteke datira iz 1844. godine, a napravio ga je tadašnji arhimandrit Stefan Knežević. Novi inventar biblioteke napisan je 1965. godine i tada je zabeleženo preko 4000 knjiga podeljenih u grupe: stare rukopisne knjige, stare štampane knjige, dela iz 18. veka i dela obavljena do 1850. godine. Manastirska biblioteka takođe poseduje izdanja Srpske književne zadruge, izdanja SANU, izdanja Matice srpske itd. Posebno su zavedeni časopisi, kalendari, novine, izveštaji i knjige na stranim jezicima.
Od pojedinačnih izdanja posebno treba istaći više od 50 rukopisnih knjiga nastalih u periodu od 13. do 18. veka. Među rukopisnim crkvenim knjigama posebno je važno Mokropoljsko četvorojevanđelje, napisano krajem 13. ili početkom 14. veka na pergamentu u duhu starog srpskog jezika.
U sastavu biblioteke nalazi se dosta stranih i izuzetno vrednih štampanih knjiga. Među takvim izdanjima nalazi se Oktoih štampan na Cetinju 1494. godine u štampariji Božidara Vukovića, a retkost predstavlja Zbornik Božidara Vukovića štampan 1536. godine na pergamentu. Ova knjiga jedini je poznati zbornik štampanih na pergamentu. Među vrednim knjigama nalaze se i dela Dositeja Obradovića, Vuka Karadžića, Nikodima Milaša, mitropolita srpskog Mihajila Jovanovića itd. Takođe treba spomenuti Paterik iz 1346. godine, nazvan „bugarski“, na čijim koricama stoji zapis: “Sija Knjiga manastira Vilendara“.
Manastirsko groblje uredi
Na severoistočnom delu imanja manastira nalazi se jedan prostor u steni, tj ranohrišćanska katakomba sa dosta grobova. Ispod oltara otkrivena je pećina sa izduženim prostorom i grobovima u podu gde je po predanju Sveti apostol Pavle propovedao Hristovu nauku. Na groblju manastira Krka svoj mir našli su mnogi nekadašnji igumani, monasi i episkopi, a u svedočanstvima se saznaje kako je manastir Krka bio zabeležen geografskoj karti koju je 1530. godine izradio Matej Pagano.
Bogoslovija uredi
Od svog nastanka manastir Krka je duhovno, kulturno središte svih Srba u Dalmaciji. Bogoslovska škola otvorena je još davne 1615. godine i poznata je kao prva škola za sveštena lica u srpskom narodu. Ova škola poznata kao Bogoslovija Sveta Tri Jerarha tokom vremena se zatvarala, premeštala pa ponovo otvarala, u zavisnosti od političkih i vojnih prilika u zemlji. Jedno vreme bogoslovija je bila premeštena u Zadar. Nakon kratkog prekida ona je obnovila svoj rad 1962. godine, a od 2001. godine ponovo radi u ovom manastiru. Temelji za novopodignutu zgradu bogoslovije osveštani su 1985. godine na dan Arhangela Mihaila. U temelj nove zgrade uzidan je po kamen iz Pećke Patrijaršije, manastira Krke, Krupe, Dragovića kao i dalmatinskih gradova: Šibenika, Zadra i Benkovca. Avgusta 2015. godine, proslavljeno je 400 godina postojanja Bogoslovije. Arhijerejsku liturgiju služio je patrijarh Irinej, uz prisustvo 11 episkopa.[3]
Vladike uredi
Episkopi Stefan Boca (1958–1978) i Nikolaj Mrđa (1978–1992) veoma su značajni jer u njihovo vreme, posle Drugog svetskog rata sledi duhovna obnova manastira Krka. Godine 1999. za episkopa dalmatinskog hirotonisan je jeromonah Fotije iz manastira Kovilja, profesor Bogoslovije Svetog Arsenija u Sremskim Karlovcima. Za veoma kratko vreme, zahvaljujući Svetom arhijerejskom saboru i zalaganju episkopa Fotija, ponovo je 2001. godine otpočeo rad Bogoslovije Sveta Tri Jerarha u manastiru Krki.
Posle Karlovačkog mira iz 1699. namesnik Filadelfijskog episkopa, pod čijom je jurisdikcijom bila pravoslavna crkva u Dalmaciji, postao je Nikodim Busović. On je imao iskušenja sa unijom, odoleo joj je pa je bio gonjen. Poslije izbeglištva i boravka na Svetoj Gori i Palestini, nastanio se u manastiru Krki i tu je po u pokojenju bio sahranjen 1707.
Brojni krčki arhimandriti bili su namesnici nadležnih episkopa, što je manastir Krku činilo i formalnim duhovnim sedištem pravoslavnih Dalmatinaca. Neki od njih su Nikanor Rajević, Nikanor Bogunović.
Arhivska građa uredi
U manastiru Krka čuvana je i bogata arhivska građa. Čuvani su razni dokumenti na staroslovenskom, grčkom, latinskom, italijanskom, nemačkom i drugim jezicima koji pružaju podatke o Svetoarhanđelskom manastiru Krki, njegovom bratstvu i svemu onome što je za njega važno.
Kroz svoju dugu i istorijsku prošlost ovaj manastir je bio prepisivački centar, duhovno središte i mesto dogovora Srba iz Dalmacije.
Po sopstvenoj odluci, general VRS Slavko Lisica je kršten u manastiru Krka 12. avgusta 1994. godine u tadašnjoj Republici Srpskoj Krajini. Kršteno ime mu je Ledimir.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Ljupče Mandić "Knjiga o Kistanjama", str 612.
- ^ „Bukovčev „Portret igumana Njeguša” u Galeriji SANU”. Politika. 3. 3. 2021. Pristupljeno 5. 3. 2021.
- ^ RTS: Četiri veka bogoslovije manastira Krka
Literatura uredi
- Veselinović, Rajko (1982). „Umetnost u Srba severne Dalmacije u XVIII stoleću: Prilog istoriji srpske umetnosti u XVIII veku”. Zbornik za likovne umetnosti. 18: 199—214.
- Veselinović, Rajko (1986). „Srbi u Dalmaciji”. Istorija srpskog naroda. 4 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 7—66.
- Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- Latinović, Goran (2020). „Stradanje Srpske pravoslavne crkve za vrijeme Jugoslovenskog rata (1991-1995)”. Osam vekova autokefalije Srpske pravoslavne crkve. 1. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 471—489.
- Mileusnić, Slobodan (1994). Manastir Krka (1. izd.). Beograd: Muzej Srpske pravoslavne crkve.
- Mileusnić, Slobodan (1994). The Monastery of Krka. Belgrade: Museum of the Serbian Orthodox Church.
- Mileusnić, Slobodan (1997). Duhovni genocid: Pregled porušenih, oštećenih i obesvećenih crkava, manastira i drugih crkvenih objekata u ratu 1991-1995 (1997). Beograd: Muzej Srpske pravoslavne crkve.
