Википедија

Poreče

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Porečje (višeznačna odrednica).

Poreče, Porečje ili Poreč (mkd. Порече, Поречје, Поречие ili Пореч), istorijsko-geografska je oblast u zapadnom delu Severne Makedonije, koja obuhvata dolinu reke Treske, njeno porečje po čemu i nosi ime.

Porečki manastir

Središte i najveće mesto Poreča je gradić Brod.

Geografija uredi

 
reka Treska

Poreče je kotlina, koja se na severu graniči sa Skopskom kotlinom, na istoku sa oblašću Azot i prostranom veleškom regijom, na jugoistoku sa Prilepskim poljem, na jugu sa oblašću Kruševa, na jugozapadu sa kičevskim krajem i regijom Kopačka, a na severozapadu sa Pologom.

Sa svih strana oblast je okružena planinama. Na severu je Suva planina (1189m), na zapadu Suva gora (1857m), Čelojca (2061m), i Pasjak (1917m). Na jugu je Buševa (1788m), na kojoj se nalazi prevoj Barbaras koji deli Poreče i Prilepsko polje. Na istoku je planinski masiv Jakupica, odn. planine Dautica (2074m) i Karadžica (2217m).

Istorija uredi

 
Spomen kosturnica masakriranih meštana Srba 1916. g., u blizini Porečkog manastira

Poreče je u sastav srpske države ušlo 1282. osvajanjima kralja Milutina[1] pa je lokalno predanje osnivanje porečkog manastira u Manastircu vezalo za ovog vladara.[2]

Nakon pada pod Turke u 14. veku, Poreče je delilo sudbinu nekadašnjih srpskih poseda na jugu.

Za vreme Pećke patrijaršije dolazi do izvesnog poboljšanja stanja hrišćana što se vidi po obnovi crkava u vreme postojanja patrijaršije u selu Kovču i Trebinu.[3]

Seoba Srba izgleda da je zahvatila i ove oblasti pošto su sve do početka 20. veka ostala predanja o zapustenju i seobi nekih porodica i čitavih sela na sever.[3]

Centar srpske kulturno-prosvetne delatnosti je bio Porečki manastir, obnovljen 1846. od strane samih Porečana, tada je pored manastira otvorena i srpska škola. Iguman manastira je po pravilu biran iz svešteničke porodice sela Grešnica. Narodni zbor okupljen oko manastira birao je dva tri staratelja odnosno tutora manastira. Na zboru su sela predstavljali sveštenici, viđeniji domaćini i starci. Odluke zbora pred manastirom bile su obavezne za sve Porečane.[4]

Hajdučija uredi

Planinska konfiguracija oblasti i udaljenost od puteva uticala je na otpornu snagu Poreča za vreme turske vladavine.

Hajdučija je bila razvijena i prečila je zulume albanskih razbojnika sa zapada kao i stvaranje albanskih naseobina u Poreču i islamizaciju.

U 18. veku Poreč su štitile hajdučke čete Stojana Sugara iz Trebovlja i Karadže iz Zvečana. A početkom 19. veka Stojanovog sinovca Nikole.[5]

Brsjačka buna uredi

Glavni članak: Brsjačka buna

Za vreme Srpsko-turskog rata 1876. porečani pečalbari iz Srbije i Rumunije uključili su se u borbe kao dobrovoljci. Nakon što je Srbija izašla iz rata ušli su u sastav dobrovoljačkih jedinica ruske vojske 1877. Nakon što je i Rusija zaključila mir 1878. Porečani okupljeni u Turnu Severinu na čelu sa Mickom Krstićem i Stefom Petrovićem odlučuju da se vrate u zavičaj i dignu ustanak kako bi primorali sile da oslobode i pripoje Srbiji i njihov kraj.

Hajdučija i bes lokalnih muslimana zbog poraza u ratu izazvala je 1879-1880. pohode kačaka i muslimanske milicije na Poreče. Stefo Petrović i njegov brat Kuzman sa svojim četama uspeli su da odbiju jedan njihov pohod u gornjem toku Treske. Nakon toga zajedno sa četom Riste Kostadinovića i Micka Krstića očistili su Poreče od muslimanskih bandi. Budući da je četu oformio i vođstvo izabrao porečki zbor, turske vlasti su iz straha od širenja ustanka blagoslovile porečku odbranu i neformalno dale pravo Stefi da se stara o sigurnosti, odnosno gonjenju kačaka i sakupljanju carskih dažbina.

Po propasti bune 1881. Stefo je amnestijom namamljen u Kičevo gde je otrovan od strane turskih vlasti. Poreče je ipak i nakon smrti Stefe zadržalo neku vrstu autonomije koju je u buni steklo.[6][7][8]

Borba sa Egzarhijom uredi

Glavni članak: Bugarska egzarhija

U Poreču je uticaj manastira i autohtonost sveštenstva sprečila prihvatanje Bugarske egzarhije. Pri njenom osnivanju Poreče ju je prihvatilo zbog slovenske službe u crkvi ali nakon otkrivanja bugarizatorskih aktivnosti-pokušaj uvođenja bugarskog jezika u škole, prekrečivanja srpskih svetitelja i prepravljanja natpisa oko imena vladara u crkvama, ubrzo odbacilo.[9] Godine 1899. egzarhistička su u potpunosti bila samo sela Lokvice, Dragol Do, Vir. Samo je Modrište bilo podeljeno.[10] Ubrzo su zbog pritiska četa VMRO-a na ostala sela sva sem Lokvice odbacila Bugarsku egzarhiju.

Četnička akcija uredi

Glavni članak: Srpska akcija u Makedoniji

U vreme zahuktavanja „Borbe za Makedoniju”, posle Ilindanskog ustanka 1903. godine, pa do Balkanskih ratova, sa izuzetkom sela Lokvice u kojoj je stanovništvo uglavnom prihvatilo bugarsku nacionalnu svest prihvativši Bugarsku egzarhiju i ideologiju VMRO, sva ostala sela su ostala patrijaršijska, odn. u sklopu Srpskih crkvenih opština. Poreče je nazivano „Malom Šumadijom” i predstavljalo je jezgro srpskog četničkog pokreta. Srbovanje je privuklo osvetu VMRO-a, posle Ilindanskog ustanka. Bugarske komite su zapretile Porečanima paljevinom i ubistvima ukoliko ne uđu u njihovu organizaciju i ne prihvate egzarhiju. Kao žrtve organizacije pali su Zlate iz Slatine, Sekula iz Krape, Dimko iz Krušja i pop Cvetan iz Crešnjeva.[11] Teror nije doveo do kapitulacije već je došlo do oružanog otpora. U Poreču se aprila 1904. odmetnuo vojvoda Micko Krstić i poveo prvu srpsku četu zapadno od Vardara. Pored vojvode Micka Poreče je srpskom četničkom pokretu dalo i vojvode Zafira Premčevića iz Ljupšta, Riste Petrovića iz Deviča, Mihaila Jovanovića iz Broda i Boška Virjanca iz Vira. Poreče je odbilo dva velika napada bugaraških četa VMRO 1907. kod Slatine 1904. i Kurtovog kamena 1906. godine. Zbog otvorenog srpstva i antibugarskog osećanja stanovnika Poreča, u toku Prvog svetskog rata i bugarske okupacije, izvršen je zločin protiv stanovništva. Svi viđeniji ljudi, učitelji, sveštenici, domaćini su progonjeni, a nekoliko stotina stanovnika je deportovano u Bugarsku, gde je većina umrla. Na Badnji dan, 6. januara 1916. godine je izvršen pokolj nad 103 ugledna stanovnika Poreča od strane bugarskog okupatora u istoriji poznat kao Masakr kraj Derviške njive, da bi se stanovništvu strahom ulila bugarska nacionalna svest.[12]

Drugi svetski rat uredi

Glavni članak: Drugi svetski rat u Jugoslaviji

Nakon kapitulacije Jugoslavije aprila 1941. U Poreču dolazi do stvaranja ravnogorskih četničkih odreda. Odrede je organizovao Milivoje Trbić-Vojče sin vojvode Vasilija Trbića.[13][14] Godine 1943. došlo je do preformirnja četničkih odreda u današnjoj Makedoniji. U Poreču su formirane dve brigade. Prva porečka brigada bila je pod komandom potporučnika Marka Milovanovića, kasnije Ljubomira Terzića i kapetana Vojislava Sajkovića.[15] Druga porečka brigada bila je pod komandom rezervnog poručnika Aleksandra Srbinovića.[16][17]

Naselja uredi

 
kuće u selu Zrklje

Čitavo Poreče, administrativno ulazi u sastav opštine Brod (danas Makedonski Brod). Od 1996. do 2004. godine postojale su opštine Brod i Samokov, koja je tada ukinuta.

Oblast se deli na Gornje Poreče u južnom delu kotline reke Treske i Donje Poreče u severnom delu kotline.

U Donjem Poreču, sa leve strane reke Treske leže sela: Ižište, Oreovec, Rusjaci, Trebino, Devič, Grešnica, Slatina, Gorni Manastirec, Dolni Manastirec, Topolnica, Gorno Krušje i Dolno Krušje. Na desnoj obali Treske su naselja: Latovo, Slansko, Drenovo, Lokvica, Krapa, Crešnevo, Modrište, Belica, Suhodol, Dragov Dol i Vir.

U Gornjem Poreču, sa leve strane reke Treske su naselja: Samokov, Zrkle, Zvečan, Tomino Selo, Sušica, Lupšte, Kovač, Benče, Inče, Mogilec, Gorno Botušje, Dolno Botušje, Bitovo, Zagrad, Rasteš, Brest, Kosovo, Trebovlje, Zdunje i Ramne, a na desnoj obali je Taževo.

Stanovništvo uredi

 
planina Jakupica

Prema popisu iz 2002. godine Poreče je imalo 7.141 stanovnika:

Stanovništvo pripada starom plemenu Brsjaka, pravoslavni su hrišćani i u prošlosti, u tursko doba, gotovo da nije bilo primera poturčivanja, odn. prelazaka na islam. Centar pismenosti i kulture celog kraja je čuveni Porečki manastir „Rođenje Presvete Bogorodice”, kod sela Gornji Manastirac.

I u doba prosperiteta za vreme SFRJ Porečki kraj je ostao potpuno zaobiđen, kao „staro četničko leglo” i u njemu nije bilo gotovo nikakvih privrednih objekata. Posle rata je krenulo masovno iseljavanje stanovništva. Danas Porečani žive u svim većim gradovima Severne Makedonije, posebno u Skoplju i Tetovu, a veliki broj je naselio i tetovska sela. U sklopu posleratne kolonizacije brojne porodice naseljene su u Vojvodini, pre svega u Kačarevu, Jabuci i Plandištu.

Poznate ličnosti uredi

Reference uredi

  1. ^ Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad. ISBN 978-86-83639-01-4. 
  2. ^ P. S. Jovanović, Poreče, Naselja i Poreklo stanovništa, knj. 28, Beograd 1935, 292.
  3. ^ a b P. S. Jovanović, Poreče, Naselja i Poreklo stanovništa, knj. 28, Beograd 1935, 267.
  4. ^ P. S. Jovanović, Poreče, Naselja i Poreklo stanovništa, knj. 28, Beograd 1935, 292-293.
  5. ^ Južni pregled, Skoplje 1927, 42.
  6. ^ P. S. Jovanović, Poreče, Naselja i Poreklo stanovništa, knj. 28, Beograd 1935, 295.
  7. ^ Istorija na makedonskiot narod, kniga vtora, izdava nip Nova Makedonija - zaednica za izdavačka dejnost, knigi, periodika i publicistika - Skopje, Skopje, 1969 godina
  8. ^ Krakov 1930, str. 37–41, 45–50.
  9. ^ P. S. Jovanović, Poreče, Naselja i Poreklo stanovništa, knj. 28, Beograd 1935, 295.
  10. ^ V. Stojančević, Dva popisa naselja i stanovništva Skopske Crne gore i Poreča pred kraj turske vlasti, Vardarski zbornik 6, 240-241.
  11. ^ P. S. Jovanović, Poreče, Naselja i Poreklo stanovništa, knj. 28, Beograd 1935, 295-297.
  12. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 01. 04. 2013. 
  13. ^ Makedonska enciklopedija, MANU, Skopje, 2009, t. ІІ, pp. 1506.
  14. ^ "Profašističkite i kolaboracionističkite organizacii i grupi vo Makedonija 1941-1944 godina" Ѓorѓi Malkovski. Skopje, 1995
  15. ^ „Četnički komandant Vojislav Sajković”. Četnici Draža Mihailović Nikola Kalabić Pogledi (na jeziku: engleski). 2022-06-02. Pristupljeno 2022-06-02. 
  16. ^ Jugoslovenska vojska (četnici) u Makedoniji
  17. ^ Spomeni za Porečieto, Vardarska Makedoniя, 1943-1944 g. | HISTORY OF MACEDONIA, ISTORIЯ NA MAKEDONIЯ, MACEDONIA HISTORY

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Poreče na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Порече&oldid=26978332”