Википедија

Pojtingerova tabla

Pojtingerova tabla, Rimska p­utna karta sveta, Tabula Pontingerijana (lat. Tabula Peutingeriana), je jedna od najstarijih putnih mapa na kojoj su predstavljeni putevi u svim delovima rimskog carstva. „Na njoj je predstavljen svet osvojen snagom rimskog oružja...i verovatno je nastala po uzoru na Agripinu kartu sveta.“[1][2]

Pojtingerova tabla (deo): Južna Dalmacija, istočni deo Gornje Panonije, južna Italija, Sicilija i severna Afrika

Pojtingerova tabla, je jedini preostali itinerar (mapa), rimskih puteva (lat. Cursus publicus), i jedinstvena je kopija, koja je poslednji put revidiran u četvrtom ili početkom petog veka.[3] Ona pokriva Evropu, delove Azije (Persija, Indija) i severnu Afriku.[4][5][6]

Rimska putna karta sveta – Tabula Pontingerijana, napravljena je u obliku svitka sa obeleženom mrežom glavnih i sporednih puteva, naselja, rečnih tokova, ponekom planinom i nazivima rimskih pokrajina. Oblik mape je neprirodno izdužena u pravcu istok–zapad, i prilagođen je potrebama putnika. Zato je čitav prikaz teritorija na mapi izrađen tako da posluži kao praktičan priručnik.[7][8]

Na karti su sva rastojanja prikazana u tzv rimskim miljama, jedinici mere za dužinu koja se prvi put javlja u starom Rimu. Ona je određivala udaljenost od 1.000 dvokoraka (lat. milia passuum), odnosno 2.000 koraka, gde je dvokorak imao pet stopa. Rimska milja je iznosila oko 1.480 metara.

Mapa je sastavljena na osnovu podataka sa terena iz prve polovine 4. veka. Pronađena je u 15. veku, a izrađena je od strane nepoznatog kartografa u 13. veku. Naziv je dobila prema njenom pronalazaču Konradu Pojtingeru, nemačkom humaniste i antikvaru iz 15-16. veka. Original mape čuva se u Nacionalnoj biblioteci u Beču, Austrija. [9] [10]

Istorija uredi

 
Pojtingerova tabla izložena u Nacionalnoj biblioteci Austrije u Beču

Dokument izuzetne vrednosti, kakav je Pojtingerova tabla, nastao je najverovatnije u dvanaestom ili trinaestom veku, kao kopija rimske karte, iz 2. do 4. veka. Srednjovekovna kopija ove mape preživela je zahvaljujući Konradu Celtesu, zvanom Konrad Bickel (1459—1508) knjižaru cara Maksimilijana I koji je ovaj rukopis pronašao i 1507. predao svom prijatelju Konradu Pojtingeru (1465—1547) poznatom nemačkom filologu i antikvaru iz Augsburga po kome je mapa i dobila ime. Nije utvrđeno kako je Celtes došao u posed ove vredne kopije, niti ko je njen autor i gde je nastala.[11]

 
Konrad Pojtinger

Posle smrti Konrada Pojtinger mapu je nasledio neko od njegovih članova porodice. Mapa je prvi put prikazana 80 godina kasnije nakon Pojtingerovog otkrića, 1591. od strane drugog naučnika, Markusa Velsera, jednog od Pojtingerovih potomka. Kopiju mape u punom obliku objavio je Abraham Ortelius 1598. u Antverpenu.

Sve do 1714. smatralo se da je mapa zauvek izgubljena, kada je ponovo pronađena i vraćena u posed Eugena Savojskog 1720. Sve do 1736. mapa je bila u vlasništvu princa Eugena Savojskog, da bi posle njegova smrti zajedno sa njegovom ličnom bibliotekom i ostalom zaostavštinom mapa prešla u vlasništvo Habzburškog suda, 1736. godine.

Trenutno se jedina kopija Pojtingerova tabla iz 12. veka, pod nazivom lat. Codex Vindobonensis čuva u Nacionalnoj biblioteci Austrije u Beču, i retko se javno prikazuje. Izložena verzija ovog dokumenta je bez krajnjeg zapadnog segmenta mape, koji je u originalu morao postojati, ali izgleda da nije prekopiran (ili je uništen) u srednjem veku.

Dokument je po nekim tvrdnjama, najverovatnije nastao oko 1265. godine od strane anonimnog monaha iz Kolmara (grada u Alzasu). Međutim, postoje i drgačija mišljanja u kojima se navodi da je s obzirom na elemente paleografije i teksturu pergamenta mapa najverovatnije nastala dve stotine godina ranije u Rajhenau, najvećem ostrvu u Bodenskom jezeru, zapadno od najbližeg grada-Konstanc, u nemačkoj saveznoj pokrajini Baden-Virtemberg.

Originalna mape najverovatnije potiče iz drugog veka, nekoliko decenija nakon osvajanja Dakije od strane Trajana, što dokazuje prikaz dačkih gradova i glavnih puteva povezanih sa ostatkom Rimskog carstva.

Itinerari uredi

Pojam itinerar ili itinerarium (lat. itinerarium) od latinske reči lat. iter (put) potiče iz periodaa Rimskog carstva i označava putnu kartu sa opisima saobraćajnica. Na itineraru su prikazivana naselja (stanice) i njihova međusobnu udaljenost u rimskim miljama.

U literaturi se najčešće pominju dve vrste itinerara:[12]

  • Prvu vrstu itinerara (lat. itineraria adnotata (itineraria scripta)) karakteriše spisak imena stanica na javnim putevima i razdaljine između njih, a izvorno su pridodavani i podaci o konačištima, carinama itd.
  • Druga vrsta itinerara (lat. itineraria picta je u obliku prikaza na kartama.

Itinerari su korišćeni u razne svrhe, pre svega vojne,[a] zatim trgovačke, putničke i poštanske[b] (lat. cursus publicus).

Posebna vrsta itinerara je itinerar gatiatanum (lat. Itinerarium Gaditanum), koji se prema sadržaju može uvrstiti u lat. itineraria scripta. Radi se o četiri srebrna pehara u obliku miljokaza, sa natpisima koji nose podatke o stanicama i njihovoj međusobnoj udaljenosti na putu od Gadira (Gadesa, Kadiza), u jugozapadnoj Hispaniji, do Rima. Otkriveni su nadomak sela Vikarelo u Etruriji i potiču iz prve decenije 4. veka posle Hrista.

Za teritoriju Rimskog carstva najznačajni itinerari su je Pojtingerova tabla (lat. Tabula Peutingeriana), Antoninov itinerar (lat. Itinerarium Antonini) Ravenatova kosmografija (lat. Ravennatis anonymi cosmographia—Anonymi Ravennatis) i Itinerarijum Hijerosolimitanum (lat. Itinerarium Hierosolymitanum).

Najvažniji izvor podataka za područje Dardanije, na čijoj teritoriji se nalazi današnja Srbija predstavlja Pojtingerova tabla.

Prema Lukijanu Bosiju, Pojtingerova tabla je itinerarium piktum (lat. itinerarium pictum), koja je vremenom dopunjavan i usklađivana sa razvojem putne mreže i političkim prilikama u Rimskom carstvu.[13]</ref>

Prema mišljenju istraživača smatra se da je do njenog otkrića mapa pretrpela tri glavne izmene:[1]

  • Prva potiče iz perioda Avgusta (i povezana je sa rekonstrukcijom lat. cursus publicus)
  • Druga iz perioda dinastije Severa (i povezana je sa reorganizacijom prethodnog Avgustovog poštanskog sistema).
  • Treća izmena se vezuje za period od 4. veka, kada su, u skladu sa širenjem hrišćanstva, unošeni novi elementi, sve do vremena nastanka današnje srednjovekovne kopije koja se čuva u Beču.

Opis mape uredi

Na početku opisa mape treba napomenuti da Pojtingerova tabla nije geografska karta, u pravom smislu te reči, već shamizovana mapa puteva koji su na mapi prikazani iskošeno u pravcu istok-zapad. Zato sve što nije bilo od presudnog značaja za orijentaciju putnika na njoj prikazano, krajnje oskudno (planinski predeli, šume, mora, pustinje).[14][15]

Prema tome Pojtingerova tabla, nije geografska mapa sa jasnim proporcijama u odnosu na stvarnu konfiguraciju terena i fizičke elemente, već jednostavna karta koja je prikazivala sistem rimskih saobraćajnica, sa odmorištima i značajnijim centrima, bez detaljnijih opisa geografskih odlika.[16]

 
Podela Pojtingerove table na 12 delova, približno stvarnom prikazu na mapi[17]

Kartograf je želeo da putnika obavesti o mreži puteva, sa tačnim razdaljinama u rimskim miljama između najvažnijih stanica i drugim korisnim informacijama. Tako su tekstualno ili nekim crtežom predstavljena odmorišta, banje i konačišta ili manja i veća naselja u kojima je putnik namernik mogao da se okrepi, istimari stoku, spava ili obeduje. Rastojanje između ovih stanica prikazana su tako da su manja od jednog dana putovanja (npr rastojanje između Niša i Bele Palanke je 24 rimske milje (35,6 kilometara). Banje su bile posebno značajne, za od dugog i napornog puta umorne putnike, i na mapi su označene četvrtastim znacima.[18]

Na mapi je ucrtano više od 200.000 kilometara puteva, pri čemu su na njoj istaknute ključne tačke pa je tako npr, područje grada Rima i današnje Italije zauzimalo pet segmenata (od II do VI).

Iako se prvobitno mislilo da je Pojtingerova tabla vojna mapa, podaci ucrtane na njoj i njen specifičan oblik (u vidu svitka dužine 6,83 metara i širine 34 santimetara), jasno ukazuju da je ona u stvari itinerarium piktum[v] (lat. itinerarium pictum), ili „turistička mapa-vodič“, namenjen kuririma, trgovcima i drugim putnicima nameranicima, koje su više interesovale stanice za predah i odmor, nego geografska obeležja, glavni gradovi ili naselja.

 
Pojtingerova tabla od Iberije na zapadu do Indije na istoku.

Otustvo Iberijskog poluostrva na zapadu (prikazano sivom bojom), ukazuje da je u pronađenoj kopiji mape nedostajala dvanaesta originalna sekcija. Ista je obnovljena 1898. od strane Konrad Milera.[19] Pored toga što mapa prikazuje celokupno Rimsko carstvo, na njoj je ucrtani delovi Afrike, Bliski istok, Indija, Ganga, Šri Lanka, pa i delovi Kine.

Na mapi je prikazan i hram Augustusa u Muzirisu, jednoj od glavnih luka za trgovinu sa Rimskim carstvom na jugozapadnoj obali Indije.[20]

 
Specifičnom ikonografskom dekoracijom prikazan je Rim na Pojtingerovoj tabli

Tri najvažnija rimska grada posebno su istaknuta na mapi, Rim, Carigrad i Antiohija, i prikazana su specifičnom ikonografskom dekoracijom.

Nakon studioznog proučavanja ove mape, primećuje se da su fizički elementi na njoj predstavljeni različitim bojama. Zemlja je obojena žuto, granice kopna i najveći broj zapisa su crni, crvenom bojom označeni su glavni putni pravci, zelenom jezera reke i mora. Sivkastožutom i nijansom ružičaste boje prikazane su planine, kao i vinjete i idiogrami koji označavaju naseljena mesta ili raskršća sa lokalnim putevima.

Sistematizacija toponima na karti uredi

Mesta i gradovi su predstavljeni raznim simbolima, počev od najjednostavnijih u obliku dve zgrade ili dve kule, do individualnih portreta, posebno istaknuta tri velika grada Rimskog carstva.[1]

Na Pojtingerovoj tabli putevi su predstavljeni kao niz grubih paralelnih linija duž koje su označene destinacije namenjene putovanjima. Glavni putevi su bili obeleženi crvenom bojom, dok su toponimi uglavnom ispisani crnom, dok je zemlja obojena žutom bojom, planine sivožutom, dok su hidrografski objekti označeni zelenom bojom.

Pored glavnih puteva karta obuhvata i gradove, mesta, logore, putnu mrežu, geografske odlike, nazive provincija, naroda i plemena.

Prelomi na linijama puteva označavaju položaj uzastopnih putnih stanica, između kojih su rastojanja obeležena ciframa u miljama iznad putne linije.

Veće stanice obeležene su vinjetama različite veličine, prema važnosti.

Pergament na kome je sačinjena mapa ima konvencionalni pravougaoni rasporeda. Međutim, postoji i gruba sličnost sa koordinatama Ptolemej koje zemlju-mapiraju što nagoveštava da je neka vrsta mapitranja postojala i u doba Rimljana.[2]

Srbija na Pojtingerovoj tabli uredi

Deo nacrtanih rimski p­uteva na Pojtingerovoj tabli vodio je i p­reko teritorije današnje Srbije, duž rečnih toko­va Save, Drine, Dunava, Velike Morave, Ibra, Nišave, Top­lice i Timoka.

U Pojtingerovoj tabli centralno mesto na prostoru današnje Srbije imao je Naisus. U njemu su se u antičkom periodu ukrštali sledeći putevi koji se pominju i u ovom itineraru:

  • Viminacium—Naissus—Serdica—Constantinopolis
  • Naissus—Ratiaria
  • Naissus—Lissus
  • Naissus—Scupi

U antičko doba na prostoru današnje Srbije protezao se prometni vojni i trgovački put. On je polazio iz Podunavlja, odnosno iz Singidunuma (lat. Singidunum), i preko Viminacijuma (lat. Viminacium) je vodio na jug, dolinom Velike Morave do Naisusa. Zatim je skretao prema istoku, dolinom Nišave ka Serdici (lat. Serdica) i Konstantinopolju (lat. Constantinopolis).

Duž ove trase vremenom su nastala mnoga naselja, o čemu svedoče itinerari sa spiskovima usputnih stanica na teritoriji današnje Srbije, od kojih je na Pojtingerovoj tabli ucrtano oko četrdeset.

Neke od značajnijih stanica bile su: Mutatio ad sextum (Mali Mokri Lug), Tricornium (Ritopek), Margum (Kulič, kod Smedereva), Viminacium (Kostolac), Idimmum (Medveđa), Horreum Margi (Ćuprija), Praesidium Pompei (Bovan, kod Aleksinca), Naissus (Niš), Remesiana (Bela Palanka), Turres (Pirot)., ili u originalnoj verziji:

Tabula Peutingeriana, segm. VII: Municipio X Iovis Pago XII Idimo XVI Horrea Margi XVII Presidio Dasmini XV Praesidio Pompei XII Gramrianis XIII Naisso XXIIII Romesiana XXV Turrib(us).[21]
 
Pojtingerova tabla teritorije današnje Srbije (lat. Tabula Peutingeriane VII).[g] Brojevi na table prikazuju deo stanica na prostoru današnje Srbije; 1. Singidunum (Beograd), 2. Margum (Kulič, kod Smedereva), 3. Viminacium (Kostolac), 4. Idimmum (Medveđa), 5. Horreum Margi (Ćuprija), 6. Praesidium Pompei (Bovan, kod Aleksinca), 7. Naissus (Niš), 8. Remesiana (Bela Palanka), 9. Turres (Pirot).[22]

Napomene uredi

  1. ^ Itinerare pominje u svojim spisima Amijan Marcelin, s kraja 4. veka posle Hrista, iz kojih saznajemo da dobre vojskovođe moraju da poseduju itinerare, misleći na vojne karate: Primum itineraria omnium regionum, in quibus bellum geritur, Veg. mil. III, 6.
  2. ^ Poštanska služba u Rimskom carstvu osnovana je u Avgustovo doba. Kako beleži Svetonije, u svakoj provinciji, duž glavnih puteva, na kraćim razdaljinama postavljani su mladići koji su jedan drugom prenosili poruke. Sadržajan pregled funkcionisanja rimske državne pošte beleže u svojoj knjizi Vasić M., Milošević G. 2000, Mansio Idimum, Beograd. str. 129-133.
  3. ^ Itinerarium, plural:itineraria (lat. itinerarium-itineraria) ili drevna rimska putna mapa na kojoj su prikazani gradovi, sela i druga stajališta (stanice), sa razdaljinama u rimskim miljama između njih.
  4. ^ U pitanju je kopija, koja se nalazi na papirnom svitku, širokom 0,34 i dugačkom 6,75 metara.

Izvori uredi

  1. ^ a b v V. Petrović, Dardanija u rimskim itinerarima, SANU, Balkanološki institut SANU, posebno izdanje 99 (2007). str. 41.-47 [1]-
  2. ^ a b Tappy, Ron E. (2012). „The Tabula Peutingeriana: Its Roadmap to Borderland Settlements in Iudaea-Palestina with Special Reference to Tel Zayit in the Late Roman Period”. Near Eastern Archaeology. 75 (1): 36—55. JSTOR 10.5615/neareastarch.75.1.0036. S2CID 164145236. doi:10.5615/neareastarch.75.1.0036. 
  3. ^ Annalina Levi and Mario Levi. Itineraria picta: Contributo allo studio della Tabula Peutingeriana (Rome: Bretschneider) 1967.
  4. ^ I. Sindik: Stare knjige jugoslovenskih zemalja. I Pojtingerova Tabla i tipovi srednjovekovnih karata, Veograd 1931; Monumenta cartographica Jugoslaviae I, 35-37 (G. Škrivanić)
  5. ^ Tomović G. 1991 Srbija na starim geografskim kartama od antike do kraja XVI veka, Beograd.
  6. ^ Bosio L. 1983 La Tabula Peutingeriana: una descrizione pittorica del mondo antico, Rimini.
  7. ^ Momoh, Mr (5. 1. 2020). „Tabula Peutingeriana Map — UX (user flow diagram)of the 4th/5th Century — Roman Empire.”. Medium (na jeziku: engleski). Pristupljeno 25. 1. 2021. 
  8. ^ „Tabula Peutingeriana | Hrvatska enciklopedija”. www.enciklopedija.hr. Pristupljeno 25. 1. 2021. 
  9. ^ Zeiller J. 1918 Les origines chretiennes dans les provinces de líEmpire romain, Paris.
  10. ^ Zirojević O. 1970 Carigradski drum od Beograda do Sofije, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 3-196.
  11. ^ „Ancient Roman road map unveiled” (na jeziku: engleski). 26. 11. 2007. Pristupljeno 25. 1. 2021. 
  12. ^ Bagrow, Leo (2010), History of Cartography, Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-2518-4. str. 37.
  13. ^ Schmidt-Burkhardt, Astrit (2020), "Die Papierschlange. Scheybs Kampf mit der Tabula Peutingeriana", Zeitschrift für Ideengeschichte, 14 (1): 77‒92. ISBN 978-3-406-74861-5.
  14. ^ „OmnesViae: Tabula Peutingeriana”. omnesviae.org. Pristupljeno 2021-01-25. 
  15. ^ Tappy, Ron E. (2012). „The Tabula Peutingeriana: Its Roadmap to Borderland Settlements in Iudaea-Palestina With Special Reference to Tel Zayit in the Late Roman Period”. Near Eastern Archaeology. 75 (1): 36—55. ISSN 1094-2076. JSTOR 10.5615/neareastarch.75.1.0036. S2CID 164145236. doi:10.5615/neareastarch.75.1.0036. 
  16. ^ „The Tabula Peutingeriana, a Roman Road Map”. www.euratlas.net. Pristupljeno 25. 1. 2021. 
  17. ^ Richard J.A. Talbert, Rome's World: The Peutinger Map Reconsidered (Cambridge University Press, 2010).
  18. ^ „Tutorial: building and testing the Tabula Peutingeriana sample”. www.gaia-gis.it. Pristupljeno 25. 1. 2021. 
  19. ^ Talbert 2010, str. 189.
  20. ^ Ball 2000, str. 123.
  21. ^ „Fragment of the Tabula Peutingeriana (Segment 7; Sectors 3, 4) (Weltkarte des Castorius, genannt die Peutingersche Tafel 1888).”. Pristupljeno 16. 11. 2022. 
  22. ^ Zoran Simonović, Putevi, karavanski saobraćaj i bezbednost na putevima srednjovekovne Srbije, Peščanik, godina 1, broj 1, 2003.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

  Mediji vezani za članak Pojtingerova tabla na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Појтингерова_табла&oldid=26979520”