Pranjani

Pranjani
Pranjani;
	Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, Gavrovića čardak i crkva brvnara, nadomak OŠ „Ivo Andrić”
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Moravički
Opština	Gornji Milanovac
Stanovništvo
— 2011.	1513
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 59′ 04″ S; 20° 12′ 25″ I / 43.984333° S; 20.207° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	477 m
	Pranjani Pranjani na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	32308
Pozivni broj	032
Registarska oznaka	GM

Pranjani je naselje u Srbiji u opštini Gornji Milanovac u Moravičkom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1513 stanovnika. Do 1965. godine je ovo naselje sedište opštine Pranjani koju su činila naseljena mesta: Bogdanica, Brajići, Brezna, Družetići, Gojna Gora, Kamenica, Koštunići, Leušići, Pranjani, Srezojevci i Teočin. Posle ukidanja opštine područje bivše opštine je u celini ušlo u sastav opštine Gornji Milanovac.

Selo je udaljeno 36 km od Gornjeg Milanovca na putu za Požegu i nalazi se na nadmorskoj visini od 420 do 540 m.^[1]

Geografija uredi

Pranjani su najveće selo u čitavom predelu, a ujedno i najprostranije, jer su mu pojedini delovi među sobom veoma udaljeni a kuće u njima raštrkane. Ima varošicu i zaseoke, a površina mu iznosi 4.087 ha.^[1] Varošica je naselje drumsko, nizno; zaseoci su razbijenog tipa. Kuće pojedinih rodova obrazuju razređene grupe. Ukupno, u Pranjanima ima 592 domaćinstva.

Varošica je središte za čitavo naselje i ono i doprinosi održanju te celine. Razvila se oko crkve i nekadašnjih kafana, a sada su u njoj crkva i parohijski dom, opština, škola (osnovana 1858), ambulanta (otvorena 1927, darodavac projekta i celokupne unutrašnje opreme je Amerikanac Džon Kingsburi,^[2] a Pranjanci su poklonili zemlju i materijal za građenje), seljačka radna zadruga, veliki zadružni dom (u njemu ima pošta, nabavljačka zadruga, velika sala itd.), trgovačka prodavnica, itd. Pored nove zidane crkve stoji crkva brvnara koja je poslednjih nekoliko godina u funkciji jer se zidana crkva renovira.

Varošica je u polju oko druma Gornji Milanovac-Požega, a između Čemernice i Smrduše. Kroz zaselak Katriće i zapadnom granicom naselja prolazi drum za Čačak.

Na udaljenosti od oko 4 km ka severu nalazi se seoska utrina na jednoj visoravni koja se zove Galovići. Na tom mestu je tokom Drugog svetskog rata bio ratni aerodrom preko koga su Saveznici komunicirali sa Ravnom gorom i četnicima (slali su pomoć, odatle su odleteli brojni saveznički piloti koji su bili oboreni nad ovim delom Srbije u tzv. Operation Halyard, pod vođstvom Džordža Musulina).

Nadimci u Pranjanima su vrlo karakteristični.

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Pranjanima slavi Spasovdan i tog dana je vašar kod crkve. Spasovdan je ujedno i seoska obetina ili molitva.

O Preobraženju (19. avgust), kada je glavni vašar u Pranjanima, prvi put 2006. godine je organizovan zavičajni skup Pranjanaca koji žive van Pranjana, sa namerom da to postane tradicionalno okupljanje i željom da to postane okupljanje svih iz pranjanskog kraja (okolnih 12 sela nekadašnje pranjanske opštine).

U selu se od 2003. godine održava manifestacija posvećena šljivovici, pod nazivom „Rakijada“.^[3]

Istorija uredi

Pranjani su prvi put pomenuti u turskom popisu 1525. godine pod imenom selo Smrduše, po istoimenoj rečici u selu. Tada je u selu bilo 10 domova. U popisu 1528. godine pomenuto je i selo Pranjevo, koje je nazivano i Šita, a imalo je 6 domova. Selo je dobilo ime po rečici Plani (po jednom predanju), a po drugom predanju ime je dobilo po meštaninu koji se zvao Pranjo.^[1]

U selu ima tragova vađenja rude iz perioda srednjovekovne Srbije. U zaseoku Katrići ima tragova života iz turskog doba. Crkva brvnara iz 1827. godine i čardaci Gavrovića i Bralovića proglašeni su za spomenike i stavljeni pod zaštitu države.^[1]

Gotovo čitavo selo (sem jedne porodice) se iselilo 1690. godine tokom seobe Srba. Novi doseljenici su iz Starog Vlaha i Crne Gore stigli u 18. veku.^[1]

Priča se da je Rudnički bik imao svoj konak na Baščinama i da je odatle hteo da otme Mariju, devojku Kojović Vasilija (koja će se kasnije udati u Srezojevce za Radosava Vukomanovića i roditi mu ćerku, buduću kneginju Ljubicu). U selu su bile dve age: jedan je držao Planu, drugi Smrdušu.

U tursko vreme, kroz selo je vodio put za Čačak.

Dok nije bilo u selu ni drvene crkve, postojao je okrugao kamen i oko njega su se skupljali. 1827. godine je podignuta crkva brvnara. Oko 2 km iznad crkve je bio put, a kod crkve su bili opština i prvi dućani.

Kad je izgrađen drum za Požegu, opština je spuštena na drum i oko nje se vremenom razvila varošica na mestu koje se ranije zvalo Divlje Polje. Nova, zidana crkva, podignuta je 1903. godine. Uz nju je devedesetih godina XX veka dograđen i zvonik.

Po Pranjanima ima rovova iz rata 1914-1915. godine.

Jovan Trivunović je 1930-tih samostalno napravio hidrocentralu od pet konjskih snaga.^[4]

Ovde se nalaze OŠ „Ivo Andrić” Pranjani, Crkva brvnara u Pranjanima i Gavrovića čardak u Pranjanima.

U ratovima u periodu od 1912. do 1918. godine selo je dalo 464 ratnika. Poginulo ih je 260 a 204 je preživelo.^[1]

Demografija uredi

U popisima selo je 1910. godine imalo 2.566 stanovnika, 1921. godine 2.320, a 2002. godine taj broj je spao na 1.827.^[1]

U naselju Pranjani živi 1459 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,7 godina (44,2 kod muškaraca i 45,2 kod žena). U naselju ima 592 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,02.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[5]
Godina	Stanovnika
1948.	2.917
1953.	2.886
1961.	2.833
1971.	2.680
1981.	2.309
1991.	2.009	1.986
2002.	1.786	1.811
2011.	1.513

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[6]

Srbi	1.730	96,86%
Jugosloveni	12	0,67%
Crnogorci	3	0,16%
Makedonci	2	0,11%
Mađari	1	0,05%
nepoznato	30	1,67%

Stanovništvo prema polu i starosti^[7]


	m	ž
?	4	5
80+	28	35
75—79	36	40
70—74	71	69
65—69	85	104
60—64	57	79
55—59	46	54
50—54	44	53
45—49	62	51
40—44	60	63
35—39	51	47
30—34	59	53
25—29	36	50
20—24	43	39
15—19	48	52
10—14	53	53
5—9	50	44
0—4	26	36
Prosek :	44,2	45,2

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	568	600	681	698	682	634	592

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	138	170	81	80	45	44	22	7	4	1	3,02

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	730	162	506	46	16	0
Ženski	794	98	504	174	16	2
UKUPNO	1.524	260	1.010	220	32	2

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	428	206	0	2	144
Ženski	300	110	0	0	135
UKUPNO	728	316	0	2	279
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	10	2	20	1	18
Ženski	0	0	20	7	2
UKUPNO	10	2	40	8	20
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	0	2	3	6	5
Ženski	2	1	3	7	9
UKUPNO	2	3	6	13	14
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	4	1	0	4
Ženski	3	0	0	1
UKUPNO	7	1	0	5

Galerija uredi

Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Pranjanima
Crkva brvnara u Pranjanima
Spomen ploča na mestu nekadašnjeg aerodroma u Pranjanima, kao podsetnik na Misiju Halijard
Zadružni dom zdravlja „Džon Kingsburi”
Mozaik Božidara Bože Prodanovića u Pranjanima pored OŠ „Ivo Andrić”
Mozaik Božidara Bože Prodanovića u Pranjanima pored OŠ „Ivo Andrić”
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg i crkva brvnara
Crkva brvnara
Ispred crkve Vaznesenja Gospodnjeg

Vidi još uredi

Opština Gornji Milanovac

Reference uredi

^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ ^e Đuković, Isidor (2005). Rudničani i Takovci u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912-1918. godine. Gornji Milanovac: Muzej Rudničko-takovskog kraja. str. 329.
^ Čudan neki narod („Politika”, 13. maj 2017)
^ Etnografski dokumentarni film Milana Brajovića o „Rakijadi“ koja se održava u Pranjanima
^ "Politika", 19. maj 1938
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Literatura uredi

Milenko S. Filipović: Takovo, Srpski etnografski zbornik, 1960.
Bekrijada u podravnogorskom selu Pranjani - takmičenje u ispijanju mučenice: Kolektivna razvaljotka od šljivovice, Glas javnosti, 20.02.2007. [1]^{[mrtva veza]}

Spoljašnje veze uredi

[:02-1] v ^g ^d ^đ ^e Đuković, Isidor (2005). Rudničani i Takovci u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912-1918. godine. Gornji Milanovac: Muzej Rudničko-takovskog kraja. str. 329.

[2] Čudan neki narod („Politika”, 13. maj 2017)

[3] Etnografski dokumentarni film Milana Brajovića o „Rakijadi“ koja se održava u Pranjanima

[4] "Politika", 19. maj 1938

[5] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[6] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[7] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]