Raška eparhija
Raška eparhija je drevna srpska pravoslavna eparhija, koja je postojala od početka 11. do početka 19. veka. Središnja oblast ove eparhije nalazila se u Raškoj župi, na prostoru oko Starog Rasa. Raška episkopija je prvobitno bila u sastavu Ohridske arhiepiskopije, a počevši od 1219. godine njeno područje se nalazilo u sastavu novoustanovljene srpske autokefalne Žičke arhiepiskopije i potonje Pećke patrijaršije.[1] U razdoblju od 1557. do 1766. godine, bila je jedna od najznačajnijih eparhija u sastavu obnovljene Srpske patrijaršije, a tadašnji raški jerarsi su nosili počasni naslov mitropolita.[2] Pojedini raški mitropoliti su birani i na položaj srpskog patrijarha. Nakon ukidanja Pećke patrijaršije (1766), Raška eparhija je potpala pod upravu Carigradske patrijaršije, koja je 1808. godine ovu eparhiju spojila sa Prizrenskom eparhijom, čime je stvorena objedinjena Raško-prizrenska eparhija.[3]
Istorija uredi
Arheološki nalazi iz poznoantičkog perioda svedoče o prisustvu ranog hrišćanstva u široj oblasti oko sliva reke Raške. Izvori iz 6. veka svedoče da je za vreme vladavine vizantijskog cara Justinijana I (527—565) na tom području postojao utvrđeni grad Arsa (lat. Arsa).[4] Počevši od 535. godine, ta oblast se nalazila pod jurisdikcijom Arhiepiskopije Justinijane Prime. Arheološki ostaci crkvenih građevina iz tog perioda pružaju osnovu za pretpostavku o postojanju episkopije, koja je svakako propala tokom seobe naroda. Takođe postoji pretpostavka da je ta episkopija obnovljena nakon pokrštavanja Srba i učvršćivanja hrišćanstva u Kneževini Srbiji, tokom 9. ili 10. veka.[5]
Izričita potvrda o postojanju eparhije na tom području potiče sa početka 11. veka, pošto se Raška episkopija počevši od 1019. godine nalazila u sastavu Ohridske arhiepiskopije. Tokom 11. i 12. veka, Raška eparhija je bila najznačajnija crkvena ustanova u velikožupanskoj Srbiji.[6][7]
Posebnu važnost je dobila za vreme vladavine velikog župana Stefana Nemanje (1166-1196),[8] a počevši od 1219. godine, njeno područje se nalazilo u sastavu autokefalne Žičke arhiepiskopije.[1]
Za vreme turske vlasti, Raška eparhija je bila jedna od najznačajnijih eparhija u sastavu obnovljene Srpske patrijaršije (1557—1766), a tadašnji raški arhijereji nosili su počasni naslov mitropolita. Pojedini raški mitropoliti su dospeli i do položaja srpskog patrijarha, kao na primer Gavrilo I Rajić i Arsenije IV Jovanović. Područje ove eparhije je teško postradalo krajem 17 veka, u vreme Velike seobe Srba (1690) pod patrijarhom Arsenijem III, a dodatno je postradalo 1737. godine, za vreme nove seobe, pod patrijarhom Arsenijem IV. Mitropolit raški i novopazarski Jeftimije Damnjanović je 1737. godine sa Patrijarhom Šakabentom prešao u Austriju. Tamo je "konfirmiran" od strane cara Karla, preko dvorskog ratnog saveta i kamare 1739. godine za episkopa vršačkog.[9]
Nakon ukidanja Pećke patrijaršije od strane fanariota (1766),[10] Raška eparhija je potpala pod neposrednu upravu Carigradske patrijaršije, koja je 1808. godine ovu eparhiju spojila sa Prizrenskom eparhijom, čime je stvorena objedinjena Raško-prizrenska eparhija.[3]
Nakon 1999. godine, pokrenuti su predlozi za obnavljanje posebne Raške eparhije. Ovo pitanje je razmatrao i od strane Svetog arhijerejskog sabora SPC koji je na prolećnom zasedanju 2011. godine usvojio zaključak o postojanju opravdanih pastirskih razloga za buduću obnovu drevne Raške eparhije.[11] Sprovođenje ovog zaključka je odoženo do nastupanja povoljnijih prilika.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Bogdanović 1981, str. 317-320.
- ^ Tričković 1980, str. 61-164.
- ^ a b Radosavljević 2012, str. 145-163.
- ^ Kalić 1989, str. 9-17.
- ^ Živković 2004.
- ^ Kalić 1979, str. 27-53.
- ^ Kalić 2007, str. 197-208.
- ^ Mrkobrad 2000, str. 249-258.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1899.
- ^ Slijepčević 1938, str. 250-307.
- ^ „Saopštenje za javnost Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske pravoslavne crkve (2011)”. Arhivirano iz originala 31. 05. 2011. g. Pristupljeno 01. 06. 2019.
Literatura uredi
- Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do 20. veka. Beograd: Evro.
- Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik.
- Zirojević, Olga (1984). Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine. Beograd: Istorijski institut, Narodna knjiga.
- Ivanić, Ivan (1902). Iz crkvene istorije Srba u Turskoj u XVIII i XIX veku. Beograd-Novi Sad: Društvo Rad.
- Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU.
- Kalić, Jovanka (1979). „Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 27—53.
- Kalić, Jovanka (1989). „Prokopijeva Arsa”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 27-28: 9—17.
- Kalić, Jovanka (2007). „Srpska država i Ohridska arhiepiskopija u XII veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 44: 197—208.
- Kalić, Jovanka (2013). „Episkopski gradovi Srbije u srednjem veku” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 50 (1): 433—447.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Krsmanović, Bojana (2012). „O odnosu upravne i crkvene organizacije na području Ohridske arhiepiskopije” (PDF). Vizantijski svet na Balkanu. 1. Beograd: Vizantološki institu SANU. str. 17—39.
- Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179.
- Mrkobrad, Dušan (2000). „Stefan Nemanja i tradicija raškog episkopskog središta”. Stefan Nemanja-Sveti Simeon Mirotočivi: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 249—258.
- Novaković, Stojan (1908). „Ohridska arhiepiskopija u početku XI veku” (PDF). Glas SKA. 76: 1—62.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century”. Starinar. 51 (2001): 171—184.
- Radosavljević, Nedeljko V. (2012). „Joanikije, mitropolit raško-prizrenski” (PDF). Istorijski časopis. 61: 145—163.
- Ruvarac, Ilarion (1900). „Povelja patrijarha Mojseja dana raškom mitropolitu Arseniju Jovanoviću”. Spomenik SKA. 38: 122.
- Ruvarac, Ilarion (1901). Raški episkopi i mitropoliti. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
- Slijepčević, Đoko M. (1938). „Ukidanje Pećke patrijaršije 1766” (PDF). Bogoslovlje. 13 (3-4): 250—307.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 2. Minhen: Iskra.
- Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
