Rusko osvajanje Sibira
Rusko osvajanje Sibira (engl. Russian conquest of Siberia) bilo je postepeno širenje Ruskog carstva na istok preko Urala, od pohoda Jermaka Timofejeviča (1581) i osvajanja Sibirskog Kanata (1598) do kraja 17. veka.[1]
| Rusko osvajanje Sibira | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Ekspanzija Rusije | |||||||||
 Širenje Rusije od 1533. do 1896. | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
.svg){kind=small} Rusko carstvo  Donski Kozaci saveznički autohtoni Sibiraci |
Sibirski kanat (do 1598) Dauri Jakuti Čukči | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
Ivan IV Grozni (do 1584) Jermak (do 1585) †  Dmitri Pavlutski (1731–1747) † |
Kučum Daurski princ Guigudar | ||||||||
Starosedeoci Sibira uredi
Južni deo Sibira (oko reka Angare, Lene i Ude) naseljen je još u paleolitu. Prvi poznati starosedeoci Sibira bila su plemena Kirgiza, Jakunta i Burjata. Od 3. veka p.n.e. plemena južnog Sibira razvijaju nomadsko stočarstvo i postepeno prelaze iz matrijarhata u patrijarhat, dok se taj proces na severu, u oblasti tundre i tajge, razvijao znatno kasnije. Od 2. veka p.n.e. do 1. veka n.e. južnim Sibirom vladaju Huni. U 1. veku formiraju se savezi istočnoazijskih mongolskih plemena koja se pod pritiskom Huna pomeraju ka zapadnom Sibiru i Kazahstanu, potiskujući evropeide ili ih asimilujući. Prve državne formacije javljaju se na području Altaja u 6-8. veku kao Turski Kanat (Plavi Turci), a od Altaja do Mandžurije Ujgurski kanat, koji u 9. veku osvajaju Kirgizi.[1]
U 13. veku veći deo južnog Sibira pokorili su Mongoli i uključili u Zlatnu Hordu. Posle njenog raspada na teritoriji zapadnog Sibira (između reke Tobol, Ture, Irtiša i Oba) formira se krajem 15. veka od sibirskih Tatara, plemena Voguliča (Mansa) i Ostjaka (Hanta) Sibirski Kanat.[1]
Ruska osvajanja i kolonizacija uredi
Ruska ekspanzija u Sibir počela je već u 11-13. veku, u vidu vojno-trgovačkih ekspedicija, najpre novgorodskih bojara, zatim Moskovske Kneževine, a intenzivnije se nastavlja posle aneksije Kazanskog kanata (1552).[1]
16-17. vek uredi
.jpg)
Sibirski kanat je prvi put došao pod udar Rusije 1581, pohodom Jermaka Timofejeviča protiv sibirskih plemena. Tada su počela da niču i prva ruska naselja u Sibiru, najpre kao utvrđenja, a zatim kao sela. Prodorom ruske vojske 1598. u zapadni Sibir, kanat je konačno pripojen Rusiji i nastavljeno je naseljavanje ruskog stanovništva, koje je sa sobom donelo hrišćanstvo i modernije metode poljoprivrede. Širenje ruskih poseda prema istoku doprlo je oko 1640. do reka Kolime i Amura. Tada je osnovano više ruskih gradova u Sibiru: Tjumenj (1585), Toboljsk (1587), Verhoturje (1598), Tomsk (1604), Krasnojarsk (1628), Jakutsk (1632). Prema podacima iz 1678, u Sibiru je tada bilo naseljeno 10.289 seljačkih i kmetovskih porodica.[1]
18. vek uredi
Broj ruskog stanovništva stalno se povećavao doseljavanjem i sredinom 18. veka Rusi u Sibiru postaju brojniji od starosedelaca (kojih je 1911. bilo oko 900.000), pošto su oblasti pogodne za zemljoradnju i industriju bile naseljene čisto ruskim življem. Na prelazu 18. i 19. veka ruska vlast zahvata oblast do Čukotskog poluostrva, ostrva Severnog Ledenog i Tihog okeana i gornjih tokova reka Oba, Irtiša i Jeniseja. Za odbranu južnih granica Sibira naseljeni su sibirski kozaci.[1]
19. vek uredi
U 19. veku pripojen je Sahalin, a 1858. Priamurje i Usurijski kraj. Zbog surovih uslova života, Sibir je ruskim vlastima služio kao mesto progonstva kriminalaca i političkih protivnika. Naseljavanje Sibira pojačalo se posle ukidanja kmetstva u Rusiji 1861: od 1858. do 1897. broj stanovnika povećao se sa 2.3 na 5 miliona, što je dodatno pojačano izgradnjom trans-sibirske železnice (1891-1905).[1]
Ideologija uredi
Osnovno ideološko opravdanje ruske ekspanzije u Sibiru proizilazilo je iz tumačenja da je legalna inkorporacija Sibirskog kanata u rusko carstvo dala Rusiji pravni suverenitet nad celokupnom teritorijom koja se proteže od Uralskih planina do Tihog okeana na istoku. Stvarne granice Sibira su tako postale veoma nejasno definisane i otvorene za tumačenje; efektivno, ruska dominacija nad zemljom prestala je samo kad god su se ruski zahtevi za zemljom sukobili sa zahtevima centralizovanih država sposobnih da se suprotstave ruskoj ekspanziji i dosledno potvrđuju sopstveni suverenitet nad datom teritorijom, kao što su Kina i Mongolija. Drugi ideološki stub koji je opravdavao ruski kolonijalizam bio je širenje istočnog pravoslavnog hrišćanstva, iako je ovaj izgovor uglavnom poticao od samih istraživača i doseljenika kao ad hok opravdanje, a ne kao što ga je iznela sama Ruska pravoslavna crkva.[2]
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (knjiga 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 552—553.
- ^ Akimov, Yury (9. 8. 2021). „Political Claims, an Extensible Name, and a Divine Mission: Ideology of Russian Expansion in Siberia”. Journal of Early Modern History. 25 (4): 277—299. S2CID 238729047. doi:10.1163/15700658-bja10017. Pristupljeno 3. 11. 2022.
Literatura uredi
- Bassin, Mark. "Inventing Siberia: visions of the Russian East in the early nineteenth century." American Historical Review 96.3 (1991): 763–794. online
- Batalden, Stephen K. (1997). The Newly Independent States of Eurasia: Handbook of Former Soviet Republics. Contributor Sandra L. Batalden (revised izd.). Greenwood Publishing Group. ISBN 0897749405. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Bisher, Jamie (2006). White Terror: Cossack Warlords of the Trans-Siberian. Routledge. ISBN 1135765952. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Bisher, Jamie (2006). White Terror: Cossack Warlords of the Trans-Siberian. Routledge. ISBN 1135765960. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Bobrick, Benson (15. 12. 2002). „How the East Was Won”. THE NEW YORK TIMES. Pristupljeno 24. 5. 2014.
- Black, Jeremy (2008). War and the World: Military Power and the Fate of Continents, 1450–2000. Yale University Press. ISBN 0300147694. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Etkind, Alexander (2013). Internal Colonization: Russia's Imperial Experience. John Wiley & Sons. ISBN 0745673546. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Forsyth, James (1994). A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990 (illustrated, reprint, revised izd.). Cambridge University Press. ISBN 0521477719. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Gibson, J. R. "The Significance of Siberia to Tsarist Russia," Canadian Slavonic Papers, 14 (1972): 442–53.
- KANG, HYEOKHWEON. Shiau, Jeffrey, ur. „Big Heads and Buddhist Demons:The Korean Military Revolution and Northern Expeditions of 1654 and 1658” (PDF). Emory Endeavors in World History (2013 izd.). 4: Transnational Encounters in Asia: 1—22. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 1. 2014. g. Pristupljeno 5. 11. 2018.
- Lantzeff, George Vjatcheslau, and Raymond Henry Fisher. Siberia in the seventeenth century: a study of the colonial administration (U of California Press, 1943).
- Lantzeff, G. V. and R. A. Pierce, Eastward to Empire: Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier, to 1750 (Montreal, 1973)
- Levene, Mark (2005). Genocide in the Age of the Nation State: Volume 2: The Rise of the West and the Coming of Genocide. I.B.Tauris. ISBN 0857712896. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Mote, Victor L. (1998). Siberia: worlds Apart. Westview series on the post-Soviet republics (illustrated izd.). Westview Press. ISBN 0813312981. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Pesterev, V. (2015). Siberian frontier: the territory of fear. Royal Geographical Society (with IBG), London.
- Stephan, John J. (1996). The Russian Far East: A History (illustrated, reprint izd.). Stanford University Press. ISBN 0804727015. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Wood, Alan (2011). Russia's Frozen Frontier: A History of Siberia and the Russian Far East 1581–1991 (illustrated izd.). A&C Black. ISBN 034097124X. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Yearbook. Contributor International Work Group for Indigenous Affairs. International Work Group for Indigenous Affairs. 1992. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Barnes, Ian. Restless Empire: A Historical Atlas of Russia (2015), copies of historic maps
- Catchpole, Brian. A Map History of Russia (Heinemann Educational Publishers, 1974), new topical maps.
- Channon, John, and Robert Hudson. The Penguin historical atlas of Russia (Viking, 1995), new topical maps.
- Chew, Allen F. An atlas of Russian history: eleven centuries of changing borders (Yale UP, 1970), new topical maps.
- Gilbert, Martin. Atlas of Russian history (Oxford UP, 1993), new topical maps.
- Parker, William Henry. An historical geography of Russia (Aldine, 1968).
