Saborna crkva u Kraljevu
Saborna crkva Svete Trojice u Kraljevu je glavni i najveći pravoslavni hram u Kraljevu. Saborna crkva u Kraljevu je središnja crkva Žičke eparhije Srpske pravoslavne crkve.[1]
| Saborna crkva u Kraljevu | |
|---|---|
 Saborna crkva u Kraljevu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kraljevo |
| Opština | Kraljevo |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1824. |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu |
| zzskv | |
Izgradnja crkve i njen istorijat uredi
Najstariji pomen početka izgradnje Saborne crkve u Karanovcu (današnjem Kraljevu) vezan je za 1822. godinu, kada se ova crkva pominje u izveštaju o novopodignutim crkvama u Požeškoj nahiji. Joakim Vujić u svom Putešestviju kroz Srbiju opisuje karanovačku crkvu i navodi kneza Miloša Obrenovića kao njenog ktitora. Knez Miloš je odlučio da crkvu podigne baš na ovom mestu kako bi obeležio značajan događaj iz vremena Drugog srpskog ustanka. Naime, u šancu pokraj Karanovca Miloš Obrenović je lično prihvatio predaju Turaka. Vujić opisujući crkvu navodi blizinu šanca iz vremena Drugog srpskog ustanka, kao i to da se tu nalazi kruška pod kojom je knez Miloš prihvatio predaju Turaka. Pored ovog razloga, Miloš Obrenović je podizanjem crkve i ktitorskom delatnošću nastojao da oponaša uzor koji su postavili srednjovekovni vladari.[2]
Izgradnju Saborne crkve u Kraljevu prati i jedna legenda, sačuvana u Letopisu crkve. U gornjem delu Karanovca (stari naziv Kraljeva), varoši zvanoj „Stara Čaršija“, u kome su živeli Srbi, bila je u tursko doba mala drvena pravoslavna crkva od debelih dasaka i greda. Tu je boravio knez Miloš. Na mestu gde je knez Miloš noćio, sanjao je da ima crkva i da se u njoj molio Bogu da mu pomogne da bi pobedio Turke i oslobodio narod srpski turskog ropstva. Kada se probudio, setio se sna i rekao: „Ako Bog da, te uspem da pobedim Turke, na ovome mestu podići ću crkvu u znak zahvalnosti Bogu“. Kada je knez Miloš počeo da zida crkvu, naredio je da sa stara crkva-brvnara premesti u portu nove crkve i da se u njoj služi dok se ne sazida nova crkva. Međutim osim Letopisa nema drugih podataka o postojanju ove crkve-brvnare.[3]
Letopis crkve navodi da je karanovčka crkva završena 1824. godine. Knez Miloš je za izgradnju crkve dao 7700 groša. Glavni majstor i organizator poslova pri građenju crkve bio je Janja Mihailović (Janja Mali), koji je sarađivao i radio sa Nikolom Đorđevićem. Njih dvojica su tokom prve vladavine kneza Miloša bili najtraženiji neimari. Pored karanovačke crkve, knez Miloš ih je angažovao i za podizanje Konaka kneginje Ljubice, konaka u Topčideru, manastira u Rači i topčiderske crkve.[3]
Reprezentativnost crkve je još više isticala značaj njenog ktitora. Crkva je bila podignuta od kamena, u to vreme vrlo skupog materijala. Za njegovo dopremanje angažovani su najbolji majstori. Miloš Obrenović je takođe finansirao izradu crkvenog ikonostasa. Knez je crkvi 1826. godine poklonio i jedno jevanđelje na velikom kolu koje je do danas sačuvano. Na značaj i ugled hrama u Karanovcu ukazuje i to što su se, nakon Hatišerifa iz 1830. godine, u prvoj grupi naručenih zvona za crkve u Srbiji iz 1831. godine nalazila i ona za crkvu u Karanovcu. Od zvona za karanovačku crkvu jedino su bila skuplja ona koja su bila namenjena za Sabornu crkvu u Beogradu.[4]
Crkva u Karanovcu — Kraljevu bila je episkopijska crkva od 1859. godine. Do te godine sedište episkopa i konzistorije bilo je u Čačku. No, kada je episkop Janićije Nešković — Janja bio premešten iz Šapca u Čačak, on je manje vremena provodio u Čačku a više u Karanovcu, jer je opravljao manastir Žiču, što je docnije uticalo da episkop tu trajno boravi. U Karanovcu (Kraljevu) sedište episkopa je bilo do 1887. godine, kada je sedište episkopije vraćeno u Čačak. Kraljevo je ponovo postalo sedište episkopije 1890. godine za vreme episkopa Nikanora. Godine 1897. sedište episkopije se ponovo premešta u Čačak, a 1934. je doneta odluka da episkopija bude premeštena u manastir Žiču.[5]
Izgled crkve uredi
Iako prvobitni izgled crkve nije poznat, česte intervencije nisu izmenile arhitektonski projekat. Ovo je jednobrodna podužna građevina ca polukružnom apsidom u istočnom delu i dve manje bočne pevnice polukružnog oblika. Zahvaljujući ovome istočni deo crkve ima oblik trolista, što je karakteristično za moravsku školu. Naos je podeljen u tri traveja, raščlanjen snažno isturenim pilastrima na koje se oslanjaju ojačani lukovi poluobličastog svoda. U zapadnom delu crkve nalazi se priprata sa galerijom i dvospratnim zvonikom. U početku je naos bio jedinstven, bez drvene galerije (tj. hora). Unutrašnjost crkve osvetljena je pomoću 7 prozora izvedenih u duhu klasicizma. Crkva prvobitno nije imala zvonik. U Letopisu crkve stoji da je 1839. godine dozidan toranj, ali na osnovu podatka da je Opština nastojala da se 1844. godine zaduži za 400 dukata sa namerom da se zvonik podigne, njegovu izgradnju bi trebalo pomeriti na tu godinu.
Godine 1846. bilo je potrebno izvršiti opravku tornja i krova srušenog u oluji. U vreme vladavine kralja Aleksandra Obrenovića, 1894. godine na na opravku crkve je utrošeno oko 8000 dinara. Velika rekonstrukcija crkve je izvršena i u periodu od 1945. do 1952. godine. Nakon toga, nove konzervatorske radove izveo je 1984. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. Obnova je trajala više meseci, a radovi su sa uspehom izvedeni. Crkva dobija veliku ikonu Svete Trojice, kao i još nekoliko drugih ikona. 24. maja 1991. završena je elektrifikacija zvona, što je umnogome olakšalo njegovu upotrebu. U toku leta 1998. godine urađena je velika popravka Crkve Svete Trojice od temelja do krova. Tokom 2003. i 2004. godine Zavod u Kraljevu izveo je konzervatorske radove na izradi drenažnog kanala, rekonstrukciji fasade i krovnoj konstrukciji crkve. U saradnji sa Zavodom u Valjevu, posle zemljotresa 2010. godine, izrađen je Projekat sanacije crkve Sv. Trojice u Kraljevu. Godine 2013. Zavod je izveo konzervaciju ikonostasa i drvenih delova galerije.[5][6][7]
Ikonostas uredi
Ikonostas za karanovačku crkvu je naručen oko 1827. godine. Prvobitni ikonostas je imao četiri prestone ikone i po nekim podacima prenet je u crkvu Proroka Ilije u Sirči, sagrađenu 1876. godine. Ipak, današnji ikonostas u crkvi u Sirči ne može biti prvobitni ikonostas karanovačke crkve. Ne zna se koliko dugo je karanovačka crkva ostala bez ikonostasa. Novi ikonostas potiče iz druge polovine 19. veka i njegov autor je Nikola Marković. Mogući naručilac novog ikonostasa je bio vladika Joanikije Nešković, koji je novi ikonostas najverovatnije naručio jer je postojeći ikonostas bio dotrajao. Ukoliko je episkop Joanikije zaista naručio novi ikonostas, to znači da je on naručen najkasnije 1873. godine jer je ove godine episkop preminuo. Sa druge strane, u Arhivu Srbije postoje podaci koji pokazuju da su u periodu od 1869. do 1874. godine utrošena znatna sredstva za obnovu crkve. Takođe, stilskom analizom ikonostasa i njegovim upoređivanjem sa drugim ikonostasima koji su delo Nikole Markovića, može se zaključiti da je Marković na ovom ikonostasu najverovatnije radio krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina 19. veka.[8]
Galerija uredi
Reference uredi
- ^ „Saborna Crkva Svete Trojice - Najveći Pravoslavni Hram Kraljeva”. bookaweb.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-10-10.
- ^ Makuljević, Nenad (2000). „Crkva u Karanovcu - zadužbina kneza Miloša Obrenovića: prilog proučavanju odnosa vladarske ideologije i crkvene umetnosti”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata): 284—285.
- ^ a b Bogdanović, Marija; Novčić, Suzana (2000). „Hram Silaska svetog Duha u Kraljevu (arhitektura i ikonostas)”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata): 296—298.
- ^ Makuljević, Nenad (2000). „Crkva u Karanovcu - zadužbina kneza Miloša Obrenovića: prilog proučavanju odnosa vladarske ideologije i crkvene umetnosti”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata): 289—291.
- ^ a b „Crkva Svete Trojice”. kraljevo.com. Arhivirano iz originala 13. 6. 2013. g. Pristupljeno 10. 10. 2023.
- ^ Bogdanović, Marija; Novčić, Suzana (2000). „Hram Silaska svetog Duha u Kraljevu (arhitektura i ikonostas)”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata): 298—299.
- ^ Grujović Brković, Katarina; Aleksić Čevrljaković, Marija (2016). Pogled kroz nasleđe 1965-2015. Kraljevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu. str. 42. ISBN 978-86-84867-05-8.
- ^ Bogdanović, Marija; Novčić, Suzana (2000). „Hram Silaska svetog Duha u Kraljevu (arhitektura i ikonostas)”. Rudo Polje - Karanovac - Kraljevo (od prvih pomena do Prvog svetskog rata): 299—302.
