Sibnički kras
Sibnički kras predstavlja retki deo Gledićkih planina koji je izgrađen pretežno od krečnjaka mezozojske starosti tako da su nastali kraški oblici reljefa pećine i jame. U Sibničkom krasu se nalazi Sibnička pećina ili Velika Tamnica, pećina Mala Tamnica, Mala pećina i Sibnička jama.
Sibnički kras | |
|---|---|
 Unutrašnjost Sibničke pećine | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pomoravski |
| Opština | Rekovac |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 48′ S; 21° 02′ I / 43.8° S; 21.03° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 800 m |
.svg)  Sibnički kras Sibnički kras na karti Srbije | |
Geografija uredi
Geografski položaj uredi
Sibnički kras se nalazi u podnožju vrha Grad (818 m) u istočnom delu Gledićkih planina u Pomoravskom okrugu, u opštini Rekovac. Gledićke planine se prostiru se na površini od 829,6 km² pravcem severozapad-jugoistok u dužini od 35 km između Lepenice na severu, reke Gruže na zapadu i Levča na istoku do Zapadne Morave na jugu.[1] Sibnički kras se nalazi nedaleko od sela Sibnica.
Reljef uredi
Na prostoru Gledićkih planina postojalo jezero koje je plavilo ovu planinu, u donjem srednjem miocenu, pre oko 16 miliona godina. Gledićke planine su predstavljale ostrvo u tom jezeru, pri čemu su se taložili sedimenti. Gledićke planine bile su priobalna zona kontinentalnog mora, do 700 m nadmorske visine. To ukazuju očuvani sedimenti. U postlimnijskoj fazi fluvijalna erozija i denudacija odnela je neogene sedimente koje leže preko krečnjaka, čime je nastupio kraški proces i stvaranje kraškog oblika reljefa. Za postanak ovih pećina je od značaja voda koja se sa površine duž dijaklaza i raseda proceđivala, rastvarajući krečnjake i stvarajući pećinu.[2]
Klima uredi
Sibnički kras se nalazi u umerenoj klimatskoj zoni. Ovde se smenjuju sva 4 godišnja doba. Treba naglasiti da su zbog nadmorske visine ovde zime sa većom količinom snega u odnosu na podnožja oko Gledićkih planina.
Flora i fauna uredi
Biljni pokrivač čini mešovita šumska vegetacija i prizemni biljni svet.
Okolina sibničkog krasa predstavljaju stanište za životinje kao što su:
Sibnička pećina ili Velika Tamnica uredi
Sibnička pećina (Velika Tamnica) se nalazi na 802 m, u šumovitom terenu, na vrhu Grad (818 m), u istočnom delu Gledićkih planina, na kontaktu miocenskih i krednih sedimenata. Prostire se u pravcu zapad–istok. To je najviša i najstarija pećina u Šumadiji. Nastala je u gornjem pliocenu.
Formiranju pećine prethodio je intezivni proces kraške erozije (korozije). U njemu je završen erozivni rad vode još tokom gornjeg miocena. U toku je akumulativni proces, ispunjavanje kalcitnim naslagama. Ulazni kanal formiran je duž jedne dijaklaze jug–jugoistok–severozapad, dok je središni kanal formiran duž ukrštenih dijaklaza istog pravca pružanja. Na osnovu pravca pružanja glavnog kanala, prohodni deo pećinskog kanala formiran je duž dijaklaze. Uzdužni profil kanala je izlomljen, sa smenom normalnih i inversnih sifona. Pećinski hodnici se karakterišu smenom suženja i proširenja. Tavanice su pune podzemnih šupljina. Šupljine se uvećavaju vertikalnom korozijom i mehaničkom erozijim, pa se usled rasta tavanica istanjuju. Sibnička pećina predstavlja daleko odmakli stadijum morfološko-hidrološke evolucije pećina. Sedimenti u ovoj pećini ne poseduju paleontološke i kulturne slojeve.
Pećina je pristupačna i u nju se može ući, a sastoji se od više morfoloških celina: ulazni kanal, prvo ovalno proširenje, drugi kanal, drugo ovalno proširenje, vertikalni kanal, desni kanal, glavni kanal. Ulaz u pećinu predstavlja otvor–pukotina visoka tri metra, široka dva metra, a pri vrhu je široka 0,5 m, trouglastog oblika, pripada tipu „zatvorenih pećina“. Ulaz se prostire u dužini od šest metara. Od ulaza kanal blago zavija uz minimalni uspon od oko 20°. Zatim se širi u prvo ovalno proširenje dimenzije 3–4 m. Temperatura na ulaznom kanalu pećine je 20°C, pri temperaturi vazduha od 26°C. Od prvog ovalnog proširenja, nekih 4–6 m od ulaza, kanal se naglo lomi pod uglom od skoro 90° udesno. Nakon prvog ovalnog proširenja plafon se naglo spušta i prolaženjem kroz suženje, u dužini od 3–4 m, izlazi se u ovalno proširenje, kanal visine tri metra, širine dva metra, visokog plafona, na kome se nalazi uski kanal oblika kupole, kroz koje se vrši proceđivanje vode i zemljanog materijala sa površine. Dno ovalnog proširenja je pokriveno zemljom, a iz njega se pružaju u obliku latiničnog slova V dva završna kanala, odnosno dva bočna horizontalna kanala dužine do dva metra i jedan vertikalni visine četiri metra, gde se završava Sibnička pećina. Prvi bočni kanal je horizontalan, dužine 2,35 m i prosečne širine 0,4 m, koji se pri vrhu smanjuje i iznosi 20 cm. Glavni kanal se prostire u dužini od 11 m, a ukupna dužina kanala je 20 m.
Pećina je suva i sa jednim ukrasom u vidu drapera sa tri boje, koje se nalazi na početku sporednog kanala na visini od dva metra. Spada u proste speleološke objekte. Dobila je ime Sibnička pećina jer se nalazi na levoj obalskoj strani Sibničke reke, u ataru sela Sibnice. Prilaz pećini je moguć prolazeći kroz sibnički kras, usamljene stenovite krečnjačke blokove i ostenjake.
Pećina Mala Tamnica uredi
Pećina Mala Tamnica nalazi se na istočnim padinama Gledićkih planina, na vrhu Grad (818 m), ispod Sibničke pećine, u jugozapadnom delu, na 800 m nadmorske visine, ispod stenskih litica , na levoj obali Sibničke reke, u ataru sela Sibnice. Prostire se u pravcu severoistok-jugozapad.
Ulaz u pećinu je otvor visine 30 cm, širine 65 cm pri dnu, a pri vrhu se sužava, oblika trougla. Dubina ulaza je 2,3 m. Pukotine u unutrašnjosti krečnjačke mase zavijaju i čine mrežu šupljina, što uslovljava intezivnu cirkulaciju poniruće vode i potkopavanje krečnjačkih slojeva. Prosečna dubina pećine je oko 10 m, dužina 28 m. Na najdubljem delu, do više ivice, procep je dubok 16,5 m. Prostor oko Male Tamnice izgrađen je od baremskih sedimenata.
Pretpostavlja se da u ovoj pećini ima ostataka životinjskih vrsta troglofila i troglobionta.
Mala pećina uredi
Mala pećina se na jugozapadnim padinama vrha Grad (818 m), zapadno od pećine Mala tamnica, ispod Sibničke pećine, u vrhu manje jaruge, ispod strmih litica Grada, u sibničkom krasu, na 800 m nadmorske visine. Prostire se u pravcu severoistok–jugozapad.
Ulaz je stvoren duž dijastroma, pa je u obliku pravougaonika, kod horizontalnih krečnjaka. Dijastrome omogućuju oticanje podzemne vode i određuje puteve njihovog erozivnog i korozivnog delovanja. Otvor ulaza u ovu pećinu je širok 1,90 m, visine 60 cm, dubine 1,2 m, gde se obrušila stena, koja predstavlja prepreku za dalje istraživanje. Otvor je izduženog ovalnog oblika i zbog malih dimenzija u njega se ne može ući. Pretpostavlja se da na dnu pećine ima tragova fosila i da je duga oko pet metara.
Sibnička jama uredi
Nalazi se na istočnim obroncima Gledićkih planina u ataru sela Sibnica, u jezgru sibničkog krasa, na jugozapadnim padinama vrha Grad (818 m), zapadno od Male pećine i pećine Mala tamnica, na 800 m nadmorske visine, u pravcu zapad–istok.
Jama je malih dimenzija i pripada grupi prostih jama sa jednim vertikalnim kanalom. Nastala je na površini krečnjaka u vidu zjapećeg otvora, spušta se u dubinu krečnjačke mase u vidu strmog iskošenog kanala. Morfološki otvor je predisponiran dvema pukotinama (dijaklazama), koje seku krečnjake pod pravim uglom. Ulaz u jamu predstavlja otvor visine 1,85 m, širine 1,2 m, a jama je duboka 12 m. Temperatura u ulaznom kanalu pri vrhu je 19°C, a u unutrašnjosti, na većoj dubini, 15°C, pri temperaturi vazduha od 26°C. U unutrašnjosti od otvora jama se širi u širinu od 3–4 m, u prostranu dvoranu, a zatim se na 12 m jako sužava.
Predstavlja najdublju jamu u Šumadiji. Neistražena je i ima oblik pećine. Dobila je ime po istoimenom selu. Pretpostavlja se da je na dnu jezero i da je povezano sa izvorom Govor voda, koja se nalazi ispod jame na 701 m nadmorske visine.
Reference uredi
- ^ „Arhivirana kopija”. Planine Kragujevca – Gledićke planine. Arhivirano iz originala 25. 04. 2017. g. Pristupljeno 3. 1. 2017.
- ^ Petrović, Dragutin (1982). „Pećine Šumadije” (PDF). Zbornik radova Geografskog instituta "Jovan Cvijić". 34. Pristupljeno 3. 1. 2017.[mrtva veza]
Spoljašnje veze uredi
Sajt sela Sibnica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. februar 2014)