Hram Svetog Save u Blažuju

Hram Svetog Save je srpska pravoslavna crkva koja se nalazi na Ilidži. Pripada mitropoliji dabrobosanskoj, posvećena je Svetom Savi, a izgrađena 1897. godine.

Hram Svetog Save
Osnovni podaci
Status	otvoren
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Osnivanje	1897. god. (1897)
Posvećen	Svetom Savi
Arhitektura
Arhitekta	Avgust Buča
Stil	raški i neovizantijski stil
Nivo značaja	Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine
Rekonstruisan	1999. godine
Lokacija
Mesto	Ilidža
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	43° 49′ 50.28″ N 18° 16′ 26.76″ E
Hram Svetog Save Hram Svetog Save na karti Bosne i Hercegovine

Lokacija

Hram Svetog Save u Blažuju na području opštine Ilidža nalazi se u ravničarskom delu sarajevskog polja u Plandištu, lokalitetu na zapadnom izlazu iz Sarajeva, oko 1500 m od reke Bosne, odnosno 1500 m jugoistočno od Blažuja.

Prostor crkve omeđen je sa istočne strane magistralnim putem Ilidža-Blažuj, a sa zapadne ulicom Plandište. Crkva se nalazi na terenu koji je na oko 490 m nadmorske visine. Orijentisana je u pravcu istok-zapad.

Opis crkve

Osnova objekta crkve ima oblik slobodnog grčkog krsta. Iznad centralnog dela crkve nalazi se kupola, unutrašnji dijametar kupole je 7,3 m, zidovi tambura kupole su debljine 75 cm, a visina tambura oko 2,6 m. Crkva je podeljena na priprate čiji prostor ima dubinu od 4, a širinu od 6,7 metara. Prostor naosa je dimenzija 6,7 h 16,3 m, oltarski prostor je takođe pravougaonog oblika dimenzija 4 h 6,7 m sa proskomiđijom, đakonikonom, časnom trpezom i apsidom, kao i prostorom za hor na galeriji dimenzija 4 h 6,7 m, preko koje se može dođi stepenicama do crkvenog zvonika. Naos je od oltarskog prostora odvojenim drvenim ikonostasom.

Drveno hrastovo stepenište nalazi se u južnom delu pripate i preko njih pristupa se galerijskoj etaži koja je iste dubine kao i priprata. Sa galerije je moguće ući na prvu etažu crkvenog zvonika, gde se nalaze tri zvona. Podovi priprate molitvenog i oltarskog prostora prizemlja su od kamenih ploča, a horske galerije i podnica zvonika od drveta. Nosivi zidovi crkve debljine su 105 cm, nenosivi 60 cm, a zidani su pečenom ciglom i maltetisani sa spoljašnje strane, kao i zidovi crkvenog zvonika.

Prozorski otvori za osvetljavanje untrašnjeg prostora crkve imaju polukružne završetke, a prodori svih prozorskih otvora imaju konične forme zbog boljeg osvetljenja. U tamburi kupole ima dvanaest prozora dimenzija 90 h 220 cm. Crkva ima dva ulaza, glavni je u osovini zapadne fasade, a pomoćni sa severne strane, a na oba se nalaze vrata od hrasta. Crkva je oslikana u neovizantijskom stilu, dok je fasada crkve raščlanjena lizenama koje se završavaju arkandim frizovima što je odlika raške arhitekture. Plitke profilacije su horizontalnim vencima raščlanjene po vertikali. Crkva je dužine 4,3 + 18,6 + 2,6 m, a širine 17, 8 m.

Crkveno dvorište sadrži ogradu od čeličnih cevastih profila koji su postavljeni na betonskom temeljnom zidu. Na severnom delu dvorišta uz ogradu nalazi se mali pomoćni objekat od čvrstog materijala, gde su smešteni sanitarni čvor i pomoćne prostorije. Prilaz crkvi je osvetljen i uređen, kao i popločan. Na severoistočnom delu dvorišta nalaze se tri grobna mesta, gde su sahranjeni protejerej Vasilj Ć. Tunguz (1913—1971) i Simić, a desno od ulaznih vrata u dvorište u zapadnom delu nalaze se još dve grobnice. Riječ je o nevinim srpskim žrtvama iz dva svijetska rata. U prvoj grobnici sahranjeno je 14 parohijana streljanih 1914. godine, od strane austrougarske vojske, dok je u drugoj sahranjeno njih 26, streljanih od strane ustaša, 1941. godine.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH na sednici održanoj od 3. do 9. maja 2005. godine, donela je odluku da se graditeljska celina Hram Svetog Save u Blažuju zajedno sa grobljem proglasi nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Istorijat

Iz zapisa koji je napravljen 1. decembra 1893. u Sarajevu, a koji su potpisali predsednik Damjan Rašeta i kancelar Džejkob Rejč, predsednik Srpske pravoslavne crkvene opštine u Blažuju, paroh Stevo Trifković, članovi Crkvene opštine Jovo Špirić, Jovo Grgić, Ačum Kešelj, Risto Mitrić i knezovi-predstavnici pojedinih mahala Risto Mrkaja, Nedeljko Lemez, Jovo Šoja, Mićo Jokić, Vasilj Pejić, Nikola Karabatak, Lazo Čović, Ilija Grabovac, Miloš Tolja, Stevan Dursum i Stevo Čović, saznaje se da se raspravljalo o problematici izgradnje crkve u Blažuju, kao i da su knezovi mahala izrazili spremnost lokalnog stanovništva da učestvuje kao radna snaga u izgradnji crkve. Prilog u izgradnji crkve dao je Georgije Nikolavijević u iznosu od 4000 forinti, kao i Dobrotvorno slovensko društvo iz Petrovgrada, koje je 1897. godine poslalo 3000 rubalja. U knjizi za prihode i rashode Srpske crkvene opštine Blažuj, koja je sačinjena 21. jula 1894. godine saznaje se da se za crkvu skupljao novac, a prema zapisu prikupljene su 2382,83 forinte za izgradnju crkve, dok je ukupan zbir rashoda bio 2381,39 forinti. Tokom posete na Veliki petak i Vaskrs 1925. godine, prilog crkvi dali su Aleksandar I Karađorđević i Marija Karađorđević.

u Arhivi Bosne i Hercegovine u Sarajevu pronađen je troškovnik, urađen u decembru 1892. godine u Sarajevu koji je potpisao Mališević. U troškovniku stoji da je ukupan iznos potrošen za izgradnju crkve bio 24.957,15 forinti. Kupoprodajni ugovor zemljišta za hram datira iz 8. aprila 1897. godine, a podaci iz zemljišnog ishoda koji je izdat 25. maja 1898. godine dokumentuju datum uknjiženja zemljišta u korist Srpske pravoslavne opštine u Blažuju. U šematizmu mitropolije dabrobosanske navodi se da je na Petrovdan 1896. godine položen kamen temeljac za crkvu, a da je 21. septembra 1897. godine po starom kalendaru, hram osveštan od strane mitropolita dabrobosanskog Nikolaja Mandića. Dana 8. februara 1896. godine preminuo je Georgije Nikolajević, tadašnji dabrobosanski mitropolit i po njegovoj želji sahranjen je u blažujskoj crkvi 1898. godine. Crkva je napravljena prema projektu Avgusta Buča, koji je takođe projektovao pijacu Markale u Sarajevu i nekoliko vila u aleji na Ilidži.

Pokretno nasleđe hrama predstavlja ikonostas koji je izrađen tokom dvadesetih godina 20. veka, a njegov autor je nepoznat.

Tokom Prvog svetskog rata austrijska vojska odnela je tri zvona sa blažujske crkve, a prilikom obnove 1922. godine kupljena su nova zvona, najveće teško 386,5 kg, srednje od 268,5 kg i treće težine 99 kg. Zvona je osveštao mitropolit dabrobosanski Petar Zimonjić, u nedelju na Krstovdan 15/28. septembra 1924. godine. Spomenici i zajedničke grobnice streljanih Srba iz dva svetska rata 1916 i 1941. godine nalaze se u porti crkve. Svedoče o stradanju pravoslavnog naroda od strane okupatora i njihovih slugu. Crkva i parohijski dom pretrpeli su znatna oštećenja tokom rata u Bosni i Hercegovini 1992. godine, kada su granatirani. Hram je obnovljen zaslugom paroha Zorana Jerinića, a osveštao ga je mitropolit dabrobosanski Nikolaj Mrđa, 10. oktobra 1999. godine.

Hram je više puta bio meta vandala, oskrnavljen grafitima, lupana su prozorska stakla, razvaljivana vrata, grobnice i spomenici upokojenih parohijana. Obijen je u januaru 2020. godine, a u noći između 26. i 27. jula 2020. godine, obijena su vrata hrama, ukraden je sveti putir, kašičica, koplje, zvezdica, posuda za toplotu, dva čiraka, šest kandila i postolje za krst. Čaše od kandila su razbijene, sveštene odežde su bačene na pod, a pričinjena je velika materijalna šteta.

Spoljašnje veze

• Hram Svetog Save na sajtu mitropolije dabrobosanske