Википедија

Jasenovac i pokušaj revizije istorije

U literaturi o logoru u Jasenovcu postoje različiti, slabiji ili argumentovaniji, pokušaji da se podaci o broju žrtava prikažu višim nego što to dozvoljavaju konkretni podaci; ali postoje i oni koji potpuno suprotno pokušavaju prikazati Jasenovac isključivo kao radni logor u kome nije bilo namernog ubijanja zatvorenika.

Tokom Drugog svetskog rata bilo je dosta različitih izveštaja o broju ubijenih u logoru Jasenovac za vreme postojanja logora, neposredno posle rata procenjuje se da je ubijeno oko 500.000 - 600.000 ljudi, kasnije se spominje 80.000 do 100.000 žrtava koji su navedeni po imenu i prezimenu. Treba imati u vidu da mnogi nisu navedeni na spiskovima jer o njima nema informacija ili nema ko da da informacije. [1] [2] S druge strane, 90-ih i kasnije u Hrvatskoj se pojavljuju revizionistički autori koji su sistematski negirali ili značajno smanjivali ustaške zločine i broj žrtava u Jasenovcu, tvrdeći da oni ne mogu biti veći od četvorocifrenog broja. [3] Naročito sa porastom nacionalizma osamdesetih godina 20. veka, sve su učestalije manipulacije i propaganda na obe strane sa brojem jasenovačkih žrtava – preterivanje od strane srpskih nacionalista i umanjivanje vrednosti od strane Hrvata. Istoričar Dejvid Brus Makdonald takođe povlači paralele između preuveličavanja broja žrtava Jasenovca i sličnog preuveličavanja žrtava Blajburga – do milion navodnih hrvatskih žrtava, koje je Tuđman nazvao „blajburškim mitom“,[4] kako bi se obe strane predstavile kao veće žrtve. [5]

Poteškoće u određivanju broja žrtava uredi

Iz Muzeja holokausta Sjedinjenih Američkih Država napominju da postoje opšti problemi sa utvrđivanjem broja nacističkih žrtava, ali i žrtava ustaških logora. [6] Nacisti i ustaše su pokušavali da prikriju svoje zločine, to su radili tako što nisu vodili ili su sistematski uništavali logorske dosijee. Tako za najveći logor smrti, Aušvic, postoje spiskovi za samo 10-ak% jevrejskih žrtava. [7] [8] Mnoge žrtve Aušvica su takođe spaljivane u pećima logora tokom rata, a pred kraj rata nacisti su sistematski otkopavali i spaljivali preostale leševe. [9] [10] [11]

Za Jasenovac postoje svedočenja logoraša, poput svedočenja Milka Rifera, da su ustaše posle najvećih istrebljenja krajem 1942. godine spalile logorske dosijee i da mnoge žrtve nisu ni stigle do logora i nisu bile evidentirane, ali su odvedene direktno na likvidaciju na Gradinu i druga stratišta oko Jasenovca. [12] Takođe, nekoliko logoraša koji su uspeli da prežive svedočilo je o masovnoj ekshumaciji i spaljivanju leševa pred kraj rata. [13] Tako je logoraš Egon Berger svedočio da su ustaše nedeljama spaljivale leševe na četiri ogromne lomače u Gradini, odakle se širio dobro poznati miris spaljenog ljudskog mesa. Komandanti logora Filipović-Majstorović i Milo Ljuboš takođe su na suđenjima svedočili da je Luburić krajem rata naredio da se unište svi tragovi grobova, i opisao kako su spaljivali leševe. [13] Slovenački forenzičari šezdesetih godina na mnogim stratištima pronašli su samo „pepeo, kreč i ostatke spaljenih kostiju“ [13] [14] [15] [16]

Nekoliko logoraša je svedočilo da su mnogobrojne žrtve spaljene tokom rata u posebno adaptiranim Picilijevim pećima Ciglane, [17] i mnoge žrtve tokom rata završile su bačene u Savu. To je značajno otežavalo dokumentovanje i procenu broja žrtava Jasenovca. U mnogim nacističkim logorima broj žrtava je pouzdanije procenjen tek decenijama kasnije, na primer tek 1991. godine za Aušvic, kada su pronađeni nacistički podaci o broju vagona poslatih u Aušvic, na osnovu kojih su pokušali da procene približan broj žrtava. [18] Poimenični spiskovi žrtava Aušvica i dalje su vrlo nepotpuni, sa malim procentom ukupnih žrtava. [7]

Pitanje dokumentacije NDH uredi

Istoričar Jozo Tomašević navodi da u dokumentima NDH postoje ogromne praznine koje otežavaju istraživanja, pre svega zbog njihovog uništavanja od strane režima NDH. U njemu se kaže da su ustaške vlasti, u poslednjih par nedelja rata masovno palile dokumente, a ceo Zagreb je zaudarao na paljevinu. [19] Ustaše su tokom bekstva u Austriju ponele sa sobom veliki deo dokumentacije NDH, a potom je spalile pre nego što su bile predane partizanima. [19] Tomašević navodi da je tokom njegovog istraživanja NDH dobio otvoreni pristup Vojnom arhivu u Beogradu, kao i sličnim vojnim arhivima u Engleskoj, SAD i Nemačkoj. Međutim, poznato je da je od Vatikana, Katoličke crkve u Hrvatskoj i odbeglih funkcionera NDH bilo nemoguće dobiti bilo kakvu dodatnu dokumentaciju ili informaciju o NDH. [19]

Veliki deo preostale dokumentacije NDH od danas se nalazi u Beogradu, a pristup naučnika vojnoj dokumentaciji je relativno težak, smatra hrvatski istoričar Hrvoje Klasić. [20] Istoričar Jere Jereb navodi 2020. godine da su delovi građe iz NDH teško dostupni, kao i da su nedostupni delovi građe o radu komisija SPC i Nedićevih vlasti u Srbiji koje su se bavile prihvatom srpskih izbeglica iz NDH, a koji sadrže važne podatke o stradanjima i drugim ratnim događajima u NDH. [21] Međutim, autori publikacije „Ustaška vojnica“, koju je 2013. objavio Večernji list, navode da su „obe knjige prvenstveno zasnovane na dokumentaciji NDH u Vojnom arhivu u Beogradu“, a Roman Leljak tvrdi da je svoje knjige o Jasenovcu pisao na bazi dokumenta koji je našao u Vojnom arhivu u Beogradu.

Posleratne ocene uredi

U toku samog rata, nemački okupacioni izvori procenjuju 250.000 (od marta 1943.) do 700.000 srpskih žrtava ustaških zločina širom NDH, dok je nemačka obaveštajna služba Sicherhetsdienst izveštavala iz Zagreba 1943. da su ustaše u Jasenovcu likvidirale 120.000 ljudi plus dodatnih 80 u Staroj Gradiški, a 20.000 u drugim ustaškim logorima. [22] Prva posleratna procena bio je Izveštaj Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača iz 1946. godine, prema kojem se broj žrtava u Jasenovcu kretao između 500.000 i 600.000 ljudi. Istoričarka Andrijana Benčić navodi da je ovaj izveštaj imao metodološke nedostatke jer je zasnovan na svedočenjima preživelih logoraša, uz opšte ocene. [23] Preživeli logoraši dali su brojke do 600.000 i više žrtava, Ivo Goldštajn piše kako nisu mogli da daju pouzdane procene, jer „nijedan logoraš nije imao pregled dešavanja na čitavom prostoru logorskog kompleksa, tj. čak i u njenim pojedinačnim delovima“ [24]

Narednih godina tvrdnje da je u Jasenovcu stradalo 600 ili 700 hiljada ljudi su se praktično ozvaničile, iako ih niko zvanično nije izneo. Goldštajn smatra da je veći broj žrtava bio u interesu države, jer su se zahtevi Nemačke za ratnu odštetu zasnivali na brojkama ukupno procenjenih žrtava. [25]

Ivo Goldštajn, pak, navodi da se pored ovih brojki, za koje se, posebno nakon popisa 60-ih godina, pokazalo da su preuveličane, o Jasenovcu, kao i o ustaškim i četničkim zločinima uopšte, na primer, retko, skoro nikada, citirali su memoare Rifera, Miliše, Cilige, Fon Horstenaua i Diane Budisavljević... Vlast je htela da prikaže naciste i fašiste kao glavne zločince, a domaće zločince kao sporedne aktere. Goldštajn piše da je to učinjeno i u ime zvanične politike bratstva i jedinstva. [24] Slično, Adrijana Benčić navodi da „u zvaničnom narativu o ratu Jugoslavija nije isticala ni identitete počinilaca ni identitet žrtava“, već je akcenat bio na antifašističkoj borbi partizana. [26]

Godine 1964. sproveden je sistematičniji popis koji je dokumentovao 59.188 žrtava Jasenovca. [27] Kasniji demografi su konstatovali da je ovaj spisak bio nepotpun, da mu nedostaje oko trećine žrtava i da je posebno deficitaran za pojedine kategorije – na primer, samo 1.471 Rom je popisan za Jasenovac, [25] dok su savremene procene govore o 25.000 romskih žrtava. [28]

Iako je komunistička vlast za vreme SFRJ kreirala u propagandne svrhe „istinu“ o koncentracionom logoru Jasenovac, do 1991. nije bilo naučnih radova na ovu temu. [29] S obzirom da kasniji pokušaji naučnog pristupa da se utvrdi broj žrtava jasenovačke tragedije u vreme komunističke vladavine nisu uspeli da usaglase brojke ubijenih Srba do kojih su naučnim pristupom došli sa brojevima koje je zahtevala komunistička propaganda, naučni radovi koji su se ovim bavili bili su uredno stavljeni pod embargo.

Krajem 1980-ih godina hrvatski demograf dr. Vladimir Žerjavić i srpski demograf dr. Bogoljub Kočović dolaze do sličnih rezultata o stradanju Srba i drugog stanovništva u NDH, oslanjajući se pre svega na podatke popisa stanovništva u Jugoslaviji pre i posle Drugog svetskog rata. svetski rat.

Žerjavić je 1995. godine procenio ukupno 322.000 srpskih žrtava sa područja NDH u Drugom svetskom ratu (daje se i podatak o 192.000 poginulih Hrvata i 86.000 Bošnjaka na teritoriji NDH; još 17.000 Bošnjaka je stradalo van teritorije NDH u Sandžaku). Od srpskih žrtava, Žerjavić procenjuje, na osnovu dostupnih podataka, da je njih 105.000 ubijeno kao pripadnici partizanskih i četničkih jedinica, 25.000 je umrlo od pegavog tifusa, 20.000 civila je stradalo u nemačkom logoru Sajmište kod Zemuna, a još 45.000 civila je stradalo od ruke Nemaca, u drugim mestima Italijani su pobili 15.000 civila, u borbama ustaša, četnika i partizana preminulo je 34.000 civila, na raznim mestima 28.000; oko 50 hiljada je ubijeno u sistemu logora Jasenovac. Žerjavić procenjuje da je u Jasenovcu pored tih 50.000 Srba stradalo 10.000 Hrvata, 13.000 Jevreja, 2.000 Muslimana i 10.000 Roma, odnosno ukupno oko 85.000 ljudi. [30]

Spomen-područje Jasenovac je 2013. godine objavilo dopunjeni izveštaj na osnovu podataka jugoslovenskog popisa iz 1964. godine, u kojem je bilo 83.145 žrtava, 47.627 Srba, 16.173 Jevreja, 13.116 Roma i 4.255 Hrvata. [31]

Poimenični popisi žrtava uredi

Spiskovi zvaničnih institucija – JUSP Jasenovac i Muzej genocida uredi

Poimenična lista žrtava KL Jasenovac, koju vodi JUSP Jasenovac u Hrvatskoj, sadrži 83.145 imena - 39.570 muškaraca, 23.474 žena i 20.101 dece do četrnaest godina. [32] Spisak je sastavljen na osnovu poimeničnog spiska žrtava Drugog svetskog rata u Jugoslaviji iz 1964. godine i dodatnog istraživanja JUSP Jasenovac. Pri tome su koristili stotine različitih izvora (knjige, dokumenta, fotografije, izjave rodbine i prijatelja jasenovačkih žrtava, terenska istraživanja i fotografije spomenika žrtvama fašističkog terora), od kojih je 169 navedenih u skraćenicama. Spisak sadrži delove sa biografskim podacima žrtve (prezime, ime, ime oca, opština rođenja, mesto rođenja, godina rođenja, nacionalnost), delove o mučenjima (način smrti, izvršilac krivičnog dela, godina smrti, mesto mučeništva, logor i naziv stratišta gde je žrtva ubijena) i deo u kome se navode izvori u kojima se pominje svaka pojedinačna žrtva pojedinačno i razlike u pojedinačnim podacima u izvorima za svaku žrtvu.

Muzej žrtava genocida u Beogradu takođe je nastavio sa radom i do 1997. godine njihov poimenični spisak žrtava u Jasenovcu porastao je sa 59.188 na 78.163. Dragan Cvetković, istoričar Muzeja žrtava genocida, na osnovu revizije podataka, navodi da je 2019. godine u Jasenovcu stradalo 130.120 ljudi, ali ti dokumenti nisu dostupni drugim naučnicima. [33] Kustos JUSP Jasenovac Andrijana Benčić u junu 2018. sa zadovoljstvom govori o saradnji sa Muzejom žrtava genocida u Beogradu, a razliku od 40 do 50 hiljada žrtava između spiska JUSP Jasenovac i cifara koje je izneo Dragan Cvetković pripisuje dodavanju stvarnih žrtava logora, koji je, međutim, stradao u određenoj okolini NDH; stoga on ovu razliku smatra „neproblematičnom“. [34]

Kontroverze uredi

Godine 2017. godine časopis „Glas Koncila“ objavio je intervju sa dr. Nikolom Banić, u kojoj on iznosi svoja zapažanja o listi JUSP Jasenovac, i tvrdi da se spisak stalno menja, te je organizaciji bezuspešno pisao o ozbiljnim greškama u tom spisku. Intervju su dali novinaru Tomislavu Vukoviću, koji je i sam godinama pisao brojne tekstove u kojima pokušava da revidira informacije o logoru Jasenovac. [35]

Andriana Benčić, kustos u Jasenovcu, navodi da sve institucije Holokausta u svetu i dalje stalno menjaju svoje liste kako bi bile doslednije. [34] Greške su neminovne, posebno u ovako velikom popisu stanovništva, koji se iz raznih izvora prikupljao 75 godina. Drugi spiskovi žrtava Holokausta imaju daleko više anomalija, [36] i na primer samo 10% jevrejskih žrtava Aušvica je navedeno po imenu i prezimenu, a ostali su nepoznati. [7] Istoričar Goran Hutinec ističe da i na jasenovačkom spisku nedostaje mnogo žrtava, posebno Roma i romske dece, jer je na listi JUSP samo 16.000 romskih žrtava, dok istoričari danas procenjuju 25.000 do 27.000 Roma žrtava ustaškog genocida. [37] Osim toga, Banićev rad su kritikovali i drugi naučnici. [36]

Spisak Hrvatske državne komisije 90-ih i kontroverze uredi

Godine 1992. Republika Hrvatska je osnovala Državnu komisiju za utvrđivanje ratnih i posleratnih žrtava Hrvatske. Istoričar Vladimir Gajger navodi da je Komisija, uz „pristrasnu podjelu ljudskih gubitaka na poželjne i nepoželjne, navela samo 2.238 žrtava logora Jasenovac i samo 293 jevrejske žrtve u Hrvatskoj, a takav pristup objašnjava činjenicom da postoji nekoliko opsežnih spiskova jasenovačkih žrtava“, objašnjava „takav pristup činjenicom da postoji više opširnih spiskova jasenovačkih žrtava, kao i da postoje opširni spiskovi u Jevrejskoj opštini u Zagrebu i zagrebačkom Hrvatskom državnom arhivu“. Gajger je 2013. napisao da to „nije tačno, jer je do tada jedini sistematski spisak jasenovačkih žrtava bio poimenični spisak Komisije za popis žrtava jugoslovenskog rata iz 1964. godine“. U istom [38] radu Gajger dodatno navodi da je Komisija za utvrđivanje ratnih i poratnih žrtava RH od 1992. do 1999. godine obratila pažnju na podatke o ljudskim gubicima Hrvatske i BiH u Drugom svjetskom ratu i svoje posledice u svom radu.pre svega Hrvatima, a uglavnom onima koji nisu bili uvršteni u prethodne spiskove ljudskih gubitaka Hrvatske (i Bosne i Hercegovine) u Drugom svetskom ratu, a ostali su samo usput navedeni " ; te stoga govori o „kroatocentričnom i selektivnom pristupu listi“. [31] Gajger ukazuje da rad Komisije nije završen do njenog ukidanja 2002. godine, što se vidi, na primer, iz činjenice da se u njenom radu navodi 13.300 ljudi koji su izgubili život na Blajburgu i na Križnom putu 1945. godine, iako prema sadašnjem stanju saznanja o ovim istorijskim događajima smatra da je broj žrtava tih događaja višestruko veći nego samo iz redova Hrvata. [39]

Vice Vukojević, HDZ-ov političar i prvi predsednik, a potom i član Komisije za utvrđivanje ratnih i posleratnih žrtava RH, objasnio je 2015. da je „ideja Komisije za žrtve Drugog svetskog rata bila navesti sve žrtve u Hrvatskoj koje su poginule u Drugom svetskom ratu ali i nakon završetka Drugog svetskog rata, poći od podataka Zemaljske komisije, ne sporiti podatke Zemaljske komisije, ali dodatno navesti one žrtve koje zbog ideoloških kriterijuma nisu uvrštene na spisak Nacionalne komisije“; dodajući da su u komisiji iz vremena komunizma popisivane samo žrtve narodnooslobodilačke borbe, a da nisu navedeni ni vojnici NDH ni civilne žrtve rata koje se ne mogu smatrati žrtvama režima NDH. [40] Kao predsednik „Počasnog blejburškog voda“ Vukojević je na dan sećanja na žrtve Holokausta 2009. godine, prema rečima jednog novinara, izneo svoje tvrdnje o Jasenovcu konkretno, odnosno da su „jasenovačkim logorom upravljali Jevreji“, država je dala samo stražu, a postoji ugovor između vlade NDH i Jevrejske opštine Zagreb o finansiranju uprave tog logora”. [41] Odgovarajući na taj medijski tekst, Vukojević je istakao da on uopšte nije bio govornik na tom događaju, te da je novinarka u privatnom razgovoru pogrešno prenela Vukojevićeve reči. Odgovarajući na taj medijski tekst, Vukojević je naveo da je novinaru u privatnom razgovoru objasnio „da su postojale dve logorske uprave, jedna ustaška koju je vodio Maks Luburić i druga logorska uprava koju su vodili predstavnici logoraša“. „Uvek sam smatrao da osnovna krivica za dešavanja u logoru snose oni koji su ga osnovali i njime upravljali, a potom i deo logoraša koji je prihvatio učešće u unutrašnjoj upravi, odnosno saradnji sa ustaškom upravom, koji su zlostavljali i ubijali sugrađane u logoru“, dodao je Vukojević u reagovanju. [42]

Spisak „Instituta za istraživanje Jasenovca“ uredi

Na stranicama „Instituta za istraživanje Jasenovca“, sa adresom u Bruklinu u Njujorku, koji nema nikakve veze sa Spomen područjem Jasenovac (JUSP) u Hrvatskoj, iako spiskovi obe institucije za osnovu uzimaju javno objavljen Jugoslovenski spisak žrtava Drugog svetskog rata 90-ih godina. svetskog rata na antifašističkoj strani iz 1964. godine – objavljen spisak sa 647.122 žrtve; spisak ne sadrži podatke o mestu pogibije. [43] Naslov stranice sa spiskom je Jugoslovenske žrtve rata u Drugom svetskom ratu, a u prvom pasusu stoji da je to spisak od 647.000 ratnih žrtava iz cele ratne Jugoslavije. Kasnije su na istoj stanici pisali „da je ’Republička komisija Hrvatske za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih saradnika’ javno objavila podatke o 600.000 žrtava sistema logora smrti NDH, u kojima je Jasenovac bio glavni“. [43] Sama komisija je tada, 1945. godine, proglasila da je to procena i nije objavila nikakav spisak, a kako piše Istraživački institut Jasenovca, njihov spisak je kasniji spisak ratnih žrtava iz cele Jugoslavije, a ne žrtava Jasenovca.

Na drugoj stranici, koja se ne poziva na spisak, JRI navodi da se „procene ukupnog broja“ ubijenih u Jasenovcu navodno „kreću od 300.000 do 700.000“, dodaje se da je „u poslednjem trenutku, januara 1945. iz logora odvedeno 50.000 zatvorenika koji su mogli da hodaju”, da je „samo u periodu od aprila 1941. do sredine avgusta 1942. godine ubijeno preko 600.000 Srba u najbrutalnije zamislive načine“, da je samo na lokalitetu Gradina u okviru Jasenovca „prema forenzičkim podacima ubijeno 360.000 žrtava“, i da se „logor smrti Jasenovac ne sme dozvoliti da bude uništen pretvaranjem administrativnih granica u međunarodne granice“.[44]

Za razliku od tvrdnji tog instituta, Javna ustanova Spomen-područja Jasenovac u Hrvatskoj navodi 83.145 žrtava, [32] dok Memorijalni muzej holokausta Sjedinjenih Država u Vašingtonu, navodi da se procene broja žrtava u Jasenovcu kreću od 77.000 do 104.000. [38]

Kontroverze uredi

Vladimir Gajger tvrdi da se na spiskovima žrtava Jasenovca nalaze „.ponekad oni koji su izgubili živote od strane zapadnih saveznika i partizana, u drugim vremenima i/ili na drugom mestu i/ili na drugi način... Među žrtvama logora Jasenovac, dakle, nalazimo one koji su poginuli u savezničkim bombardovanjima, one koji su poginuli u bekstvu u El Šatu i u južnu Italiju, zatim ljude koje su ubile nemačka i italijanska vojska, kao i žrtve četničkih pokolja, i partizana poginulih u borbama na Neretvi i Sutjesci, pa i onih koji su poginuli kao ustaše". [45]

Za ove tvrdnje, Gajger 2011. navodi radove Marice Karakaš Obradov i Mila Prpe iz 2008. i 2011. godine, koje su obojica pisali o listi koju je objavio „Institut za istraživanje Jasenovca” u Njujorku, na čijim stranicama se može se razumeti, piše da to zapravo nije spisak žrtava Jasenovca – u kome je navodno bilo preko 600 hiljada mrtvih, već spisak sa 647 hiljada žrtava Drugog svetskog rata iz cele Jugoslavije, od Slovenije do Makedonije. [46] [47]

Lovro Krnić je 2016. godine napao Slavena Leticu da je namerno ponavljao „lako dokazivu laž“, pozivajući se na listu „Instituta za istraživanje Jasenovca“. Godine 2011. u „Slobodnoj Dalmaciji” je izričito napisao da kritikuje listu „Institut za istraživanje Jasenovca”. [48] [49] [46] Krnić napada Leticu da lažno tvrdi da se na spisku žrtava logora Jasenovac navodno nalazi 160 žrtava El Šata samo iz njegove rodne Podgore, kada je na sajtu Istraživačkog instituta Jasenovac izričito napisano da je to spisak žrtava iz svih nad Jugoslavijom (ova beleška na sajtu JRI nije posebno jasno napisana, a pisana je uz dalje napomene iz kojih se može razumeti da je u Jasenovcu zaista bilo preko 600.000 žrtava [50]), pa je jasno da uključuje i žrtve El Šate i stotine hiljada drugih koji nisu stradali u Jasenovcu. Lovro Krnić navodi i da na stvarnom spisku JUSP Jasenovac u Hrvatskoj nema žrtava El Šate i smatra da se Letićevom manipulacijom pokušava demantovati prave žrtve Jasenovca. [46]

Gajger ističe da se čak i u naučnoj literaturi često pogrešno citira da je srpski demograf Bogoljub Kočović procenio da bi u Jasenovcu stradalo 70.000 ljudi (Kočović se nije bavio procenama onih koji su stradali na pojedinačnim klanicama) i ocenjuje da je hrvatski demograf Vladimir Žerjavić iskoristio je svoje procene o broju žrtava koje je Jasenovac dao „proizvoljno”. Gajger napominje da je jugoslovenski popis iz 1964. godine, koji je uzet kao osnova za razna kasnija istraživanja pun osoba čiji su podaci navedeni nepotpuno, čak i samo kao "NN" ili uneti više puta; „stovremeno, kao žrtve logora Jasenovac i Stara Gradiška, mnogo je i onih koji su prošli kroz te logore, ali su život izgubili na drugom mestu. “ [51] [45] Gajger navodi i da „nesumnjivo, u spisku iz 1964. godine nisu navedeni oni za koje niko nije mogao da pruži podatke, a ne radi se samo o Romima“. [33]

Manipulacija brojem žrtava uredi

U nastavku su navedene različite procene broja žrtava logora Jasenovac iz različitih izvora, uključujući i one sa povećanjem ili smanjenjem broja žrtava: [52]

Žrtve logora Jasenovac i Stara Gradiška prema različitim procenama, proračunima i spiskovima
Izvor Jasenovac Stara Gradiška Ukupno
Nemačka obavještajna služba, Ziherhajtsdinst, 1943. iz Zagreba (procena) [53] 120.000 80.000 200.000
Državna komisija za utvrđivanje zločina NKOJ-a okupatora i njihovih pomagača, 1945. (procena) 600.000 - 600.000
Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, 1946. (procena) 500.000 - 600.000 - 500.000 - 600.000
Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, 1947. (poimenični spisak) 15,792 2.927 18,719
N. Nikolić, 1948. (procena) 600.000 - 700.000 - 600.000 - 700.000
Enciklopedija Leksikografskog zavoda, 1958. (procena) 500.000 - 600.000 - 500.000 - 600.000
Enciklopedija Leksikografskog zavoda, 1959. (procena) 350.000 - 350.000
Komisija za spisak ratnih žrtava Saveznog izvršnog veća SFRJ, 1964. (poimenični spisak) 49,602 9,586 59,188
Vojna enciklopedija, 1967. i Enciklopedija Jugoslavije, 1971. (procena) 600.000 75.000 675.000
A. Miletić, 1986/1987. (procena) 700.000 - 700.000
M. Bulajić, 1988. (procena) 700.000 - 700.000
F. Tuđman, 1989. (procena) 30.000 - 40.000 - 30.000 - 40.000
R. Bulatović, 1990. (proračun) 1,110,929 - 1,110,929
V. Žerjavić, 1992. (proračun i procena) 85.000 - 85.000
Muzej žrtava genocida 1997. (procena) 122.300 - 130.100 - 122.300 - 130.100
Muzej žrtava genocida 1997. (proračun) 78.163 - 78.163
G. Heinsohn, Lekikon der Volkermorde, 1999. (procena) 650.000 - 650.000
Komisija za utvrđivanje ratnih i poratnih žrtava RH, 1999. (poimenični popis nije popunjen) 2.238 - 2.238
Spomen-područje Jasenovac, 2007. (poimenični popis) 59,403 12,790 72.193
Spomen-područje Jasenovac, 2013. (ukupan broj žrtava Jasenovca i stare Gradiške) 83.145 - 83.145
Međunarodna komisija za utvrđivanje istine o Jasenovcu, S. Živanović, 2008/2011/2012. 700.000 - 700.000
A. Miletić, 2010. (popis i ocena) 146.401 - 146.401
A. Miletić, 2011. (popis i ocena) 146.248 - 146.248
Roman Leljak, 2018. (procena) 1.654 1.654
Memorijalni muzej Holokausta Sjedinjenih Država, 2022. (procena) [38] 77.000 - 104.000 77.000 - 104.000

Navodno preuveličavanje broja žrtava uredi

Kustos Jasenovca Andriana Benčić navodi da su prve procene žrtava nakon rata napravljene na osnovu svedočenja preživelih logoraša, uz opšte procene koje su metodološki pogrešne, a rezultirale su procenama od 500 do 600 hiljada žrtava. [23] Ivo Goldštajn piše da su ove brojke postale "skamenjene" čak i kada su kasniji popisi stanovništva 1960-ih pokazali da su preterani. [28] Vlastima je takođe bilo u interesu da prikažu što više žrtava, ne samo u Jasenovcu, već u celoj Jugoslaviji, jer su se reparacije od Nemačke zasnivale na ovim ciframa. Adrijana Benčić navodi da likovi žrtava Jasenovca nisu korišćeni u huškačke svrhe, sve do uspona nacionalizma 80-ih godina, već da je posleratna vlast isticala zajedničku partizansku borbu protiv okupatora i njihovih pomagača, dok je etnički identitet počinilaca i žrtava nije naglašeno. [23] „Tada je politika odnosa prema prošlosti vođena na način da se prećutkuju informacije o zločinima koji su se desili u cilju stvaranja bratstva i jedinstva“. [34]

Drugi pisci navode da se o Jasenovcu za vreme komunističke vladavine decenijama manipulativno pisalo u propagandne svrhe. [54] [55] Tako Marica Karakaš Obradov i Vladimir Gajger 2015. pišu da je hrvatski istoričar Ljubo Boban, koji je 1971. pisao za Enciklopediju Jugoslavije napisao članak „Ustaše” kasnije je posvedočio da su urednici enciklopedije, ne pitajući ga, dodali kraj njegovom članku koji govori o navodnih 600.000 žrtava Jasenovca, a da su srpski istoričari tokom 1970-ih i 1980-ih govorili o najmanje 700.000 ubijenih u Jasenovcu. [56]

Analiza srednjoškolskih udžbenika istorije iz 70-ih godina 20. veka objavljenih u Jugoslaviji pokazala je da su svi udžbenici posvećivali samo paragraf ili dva ustaškim zločinima, ali su postojale značajne razlike u procenama broja žrtava. Tako je glavni hrvatski udžbenik istorije iz 1970-ih imao najnižu procenu žrtava Jasenovića („hiljade ljudi“ u svim ustaškim logorima), dok je u srpskom udžbeniku pisalo o „stotinama hiljada“, a u bosanskom udžbeniku 800 hiljada žrtava. [57] S druge strane, srpski udžbenici navode žrtve samo kao „nevine ljude, žene i decu“, bez nacionalne identifikacije, dok hrvatski udžbenici navode da su glavne žrtve Srbi, Jevreji i Romi, a bosanski dodaju „antifašistički Hrvati i muslimani“. Počinioci su u svim udžbenicima identifikovani kao ustaše, zločin je opisan opštim rečima kao što je „teror“, bez daljih opisa. [58]

Mit o Jasenovcu ili Jasenovački mit je termin kojim neki autori [59] govore o propagandi povećanja broja žrtava koncentracionog logora Jasenovac – posebno broja ubijenih Srba u tom koncentracionom logoru, koji je nastao za vreme SFRJ. Prema ovim autorima, mit je korišćen da bi se hrvatska državnost unutar Jugoslavije i međunarodnoj javnosti predstavila kao posebno opaki tip nacionalizma koji je suštinski vezan za ustaštvo i fašizam, i time predstavio Hrvatsku kao najveću pretnju opstanku komunističke Jugoslavije. [60]

Srbi su takođe kritikovali komunističku vlast, ali sa suprotne strane. Doktor Srboljub Jovanović, koji je učestvovao u iskopavanjima u Jasenovcu 60-ih godina, tvrdi da su „prepreke u komunističkoj državi, posle Drugog svetskog rata, bile gotovo nepremostive. Ta zemlja i njen suveren Tito, koji je štitio lažno bratstvo i jedinstvo, činili su sve da sakrije istinu o Jasenovcu... Komisija čiji sam član možda ne bi počela sa radom da nije bilo pritiska porodica poginulih, ali i boračkih udruženja. Ono što je usledilo, ne kažem da je više pakao, ali bio je pakao. Kada smo došli do onoga što smo dobili, sve je učinjeno da se dokazi sakriju od javnosti. Zbog Jasenovca sam morao da napustim Srbiju, odnosno Jugoslaviju, i ceo radni vek provedem u svetu noseći glavu u torbi. " [61]

Prve procene broja žrtava neposredno posle Drugog svetskog rata uredi

Godine 2013. dr. Vladimir Gajger iz Hrvatskog instituta za povijest predstavlja pregled procena, [52] proračuna i popisa imena žrtava logora Jasenovac sa različitim izvorima, uključujući i neke nastale neposredno nakon završetka Drugog svjetskog rata:

  • 800.000 umornih ljudi, procenjuje se u propagandnoj knjižici „Ustaški teroristički dokumenti: Koncentracioni logori“ objavljenoj 1944. godine. u izdanju časopisa Jedinstvene narodnooslobodilačke fronte Hrvatske,
  • najmanje 600.000 ubijenih u logoru Jasenovac, procena je koju Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača Narodnog komiteta oslobođenja Jugoslavije (NKOJ) krajem 1945. iznosi pred Međunarodnim vojnim sudom u Nirnberg,
  • Od 500.000 do 600.000 ljudi koji su izgubili život u logoru Jasenovac, procenjuje se u izveštaju "Zločini u logoru Jasenovac", koji je 1946. godine sastavila Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača.
  • prema pojedinačnim podacima Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača RH iz 1947. godine u logorima NDH život je izgubilo 25.773 ljudi sa današnjeg područja RH (dakle, ne sa teritorije Bosne i Hercegovine, odakle su ljudi dovođeni i u Jasenovac); od toga 15.792 u Jasenovcu, a 2.927 u Staroj Gradiški.

Naučno istraživanje o broju žrtava Jasenovca za vreme SFRJ uredi

Prema najsistematičnijem jugoslovenskom popisu, koji je 1964. god. koju je sačinila Komisija za spisak ratnih žrtava Saveznog izvršnog veća SFR Jugoslavije, u logoru Jasenovac stradalo je 59.188 ljudi, a u Staroj Gradiški još 9.587, od čega 33.944 Srba, 9.044 Jevreja, 6.54 i 1.471 Roma. Taj spisak nije dao „očekivani broj“, pa je bio pod embargom i do kraja komunističke vladavine uopšte nije spominjan: podaci iz tog zabranjenog statističkog istraživanja objavljeni su tek 1997. godine. (zbirni podaci u Muzeju žrtava genocida u Beogradu) i 1998. (kompletan spisak, u Bošnjačkom institutu u Sarajevu). Na osnovu nekoliko studija koje su hrvatski istoričari objavili u periodu 2008-2013, dr. Vladimir Gajger sa Hrvatskog instituta za istoriju navodi da u nazivima podataka Komisije za popis ratnih žrtava SIV SFR Jugoslavije iz 1964. godine, kao žrtava logora Jasenovac, nalazimo i ljude koji su nesumnjivo izgubili život tokom Drugog svetskog rata.

Za ove tvrdnje Gajger 2011. navodi radove Marice Karakaš Obradov i Mila Prpe iz 2008. i 2011. godine, koji su zapravo oboje pisali o jednom drugom spisku, koji je objavio „Institut za istraživanje Jasenovca” u Njujorku. Taj institut u Njujorku nema nikakve veze sa Spomen-područjem JUSP Jasenovac u Hrvatskoj; a na stranicama samog „Instituta za istraživanje Jasenovca“ izričito stoji da to nije spisak žrtava Jasenovca, već spisak ratnih žrtava iz cele Jugoslavije, od Slovenije do Makedonije. Uprkos tome, u istom stilu, Slaven Letica i ostali su nastavili da ponavljaju ove dokazive laži, odnosno citiraju isti spisak Instituta za istraživanje Jasenovca, da bi lažno tvrdili da se na jasenovačkom spisku navodno nalaze žrtve El Šate i tako kroz smišljenu manipulaciju minimizirali i negirali žrtve Jasenovca. [62]

Istoričar Antun Miletić, koji je iz Beograda pisao o koncentracionom logoru Jasenovac za vreme Jugoslavije i posle njega, tvrdeći da je broj žrtava logora Jasenovac verovatno oko 700.000, uspeva utvrditi u 2010/11. godini 80.192 poimenično identifikovane žrtve i još najmanje 66.056 žrtava čija imena nisu poznata. [45]

U svom naučnom radu iz 2019. godine A. Benčić ukazuje na činjenicu da je Franjo Tuđman, kao istoričar, pokušao je da piše o Jasenovcu početkom osamdesetih godina 20. veka, a njegov pokušaj da iznese podatke zasnivao se na zvaničnom jugoslovenskom popisu žrtava iz 1964. (koji je bio pod embargom do kraja komunističke vladavine) rezultiralo je da je Tuđman osuđen na tri godine zatvora. [63] Tomašević, pak, navodi da Tuđman nije dao nikakvo objašnjenje za svoje tvrdnje, a svesno je pogrešno protumačio podatke popisa iz 1964. godine, pa se Tuđmanove tvrdnje o Jasenovcu „sa sigurnošću mogu odbaciti“. [64] Američki istoričar Makdonald piše da je Tuđman sistematski umanjivao ne samo žrtve Jasenovca, pre svega srpske, već i krivicu ustaških ubica i značajno umanjivao žrtve Holokausta širom Evrope, što je izazvalo burne kritike širom sveta. [65]

Falsifikovanje podataka o broju žrtava tokom raspada Jugoslavije uredi

Od osamdesetih godina 20. veka, sa jačanjem nacionalističko-šovinističkih ideologija i njihove politike sprovođenja, politizacija i manipulacija Jasenovcem sve je prisutnija. Srpski nacionalisti su dodatno preuveličali broj žrtava na milion ljudi i stvarali optužnicu protiv Hrvata za genocid. [66] S druge strane, umanjivanjem i negiranjem žrtava sugerisana je slika Jasenovca kao radnog logora za interniranje samo političkih protivnika režima, čime je direktno rehabilitovana genocidna politika ustaške NDH. [66]

Goldštajn piše da je pet knjiga Milana Bulajića i drugih autora slične političke orijentacije karakteristično za opsesivno preuveličavanje jasenovačkih žrtava. [66] Tako Aleksandar Jovanović optužuje Tita i Stevu Krajačića da su „srbomrsci“ i da je „dokumentacija koja je postojala u NDH, inače oskudna, uništena, a ono što je ostalo dokrajčeno u Brozovoj Jugoslaviji. Drugim rečima, sve što kompromituje KPJ i Hrvatsku moralo je da nestane“. Sve ovo dovodi do ideje o „vatikansko-brozovom scenariju“ usmerenom protiv Srba i tvrdnji da su „ustaše u Jasenovcu imale izvesno uporište i oslonac u vrhu partizanske komande Jugoslavije, gde ne može ne sumnjati u Josipa Broza“. [66]

Nakon što je Vladimir Dedijer, u svojoj knjizi „Istorija Jugoslavije“ iz 1972. godine, akcije Austrougarske, Albanaca na Kosovu i Hrvata protiv Srba nazvao genocidom, pri Srpskoj akademiji nauka i umetnosti je osnovan „Odbor za genocid“ 1986. na kojoj su održani skupovi naučnika, na čijim skupovima se ponavljala procena o 700.000 mrtvih u Jasenovcu. U raspravu je najviše uključen akademik Vasilije Krestić, i to u tekstu „O genezi genocida nad srpskim narodom u NDH“ koji je objavljen 15. septembra 1986. godine, odnosno neposredno pre objavljivanja Memoranduma SANU kojim je Srpska akademija nauka i umetnosti daje konceptualnu osnovu za vođenje srpske politike u očekivanim previranjima u Jugoslaviji, govori o „netrpeljivosti prema Srbima u Hrvatskoj, koja se u Drugom svetskom ratu pretvorila u jedan od najstrašnijih genocida u istoriji čovečanstva“, pri čemu Krestić uverava da je moguće „dokazati postojanje, u poslednja tri veka, netrpeljivosti, pa mržnje, kao i planova za uništenje srpskog naroda“, te da se bez oklevanja može zaključiti da čekao se povoljan trenutak da „na najstrašniji način, klanjem, vešanjem, streljanjem, glađu, raspećem, iseljavanjem itd se mogu zauvek osloboditi Srba. Kako u Prvom svetskom ratu nisu uspeli, strpljivo su čekali Drugi. Iskoristili su priliku koja im se ukazala koliko su mogli, dugoročno formiranje genocidne ideje u pojedinim područjima hrvatskog društva nije imalo tako usku već prilično široku osnovu, bio je duboko ukorenjen u svesti mnogih generacija." [67]

Dopisni član SANU, pisac Petar Džadžić u knjizi "Nova ustaška država?" iz 1990. čiji su delovi objavljeni u nastavcima tokom aprila i maja 1990. u veoma čitanom „Politikinom svetu” iznosi „tezu” o „genocidnoj opsesiji srpskim narodom” koja se „oblikovala” među Hrvatima u drugoj polovini 19. veka, a logor u Jasenovcu koristi kao ključni argument za dokazivanje genocidnosti Hrvata. Akademik Dobrica Ćosić je u svojim govorima tvrdio da je „srpska sudbina u Hrvatskoj tokom rata genocid, a u socijalističkom miru – diskriminacija i asimilacija “. [68]

Predsednik Predsedništva bivše SFRJ Borisav Jović uputio je 1992. godine generalnom sekretaru UN Butrosu Butrosu Galiju Memorandum Predsedništva o genocidnoj politici Hrvatske prema srpskom narodu u Zapadnoj Slavoniji, gde je navodi se da se „fašistička, nacistička i genocidna politika hrvatskih vlasti prema srpskom narodu u administrativnim granicama Republike Hrvatske ponavlja nakon pola veka". Borislav Jović, neposredno pred izbijanje rata u Hrvatskoj 1991. godine, izneo je svoje viđenje trenutne situacije između Srba i Hrvata: „U Drugom svetskom ratu srpski narod je stradao u NDH. Od skoro tri miliona stanovnika ostalo je dva miliona. Imajući u vidu istorijsko iskustvo, klanje i masovna streljanja, samo na jednom mestu je ubijeno 700 hiljada ljudi, srpski narod se veoma plaši takve politike i apsolutno ne može da je prihvati. Pošto bi se našao u položaju nacionalne manjine, uveren je da bi vrlo brzo nestao. I to je glavni uzrok problema. Čim je Hrvatska izjavila da se otcepljuje od Jugoslavije, srpski narod u Hrvatskoj je izjavio da se otcepljuje od Hrvatske i nastali su međunacionalni sukobi. Moje duboko uverenje je da se Jugoslavija ne može raspasti na taj način - 'mirno', jer je nemoguće pronaći pravu etničku granicu među narodima, tim pre što Hrvatska ne prihvata nikakvu promenu granice." [69]

Promociji jasenovačkog mita o najmanje 600.000 stradalih Srba samo u Jasenovcu u velikoj meri je otežano istraživanje o broju žrtava na teritoriji Jugoslavije koje je sproveo srpski demograf Bogoljub Kočović (koji je objavio knjigu „Žrtve Drugog svetskog rata u Jugoslaviji“ 1985. godine) i hrvatski demograf Vladimir Žerjavić (koji je tokom 1980-ih i ranih 1990-ih objavio više naučnih radova na istu temu), i Milan Bulajić, bivši direktor Muzeja žrtava genocida u Beogradu. Bulajić je, povodom objavljivanja svoje knjige „Ustaški zločin genocida i suđenje Andriji Artukoviću 1986. godine“ 1989. izjavio da je i nakon 44 godine postojanja SFRJ broj mrtvih nije utvrđen, sa osudom konstatuje da je „Žerjavićevom studijom pitanje postavljeno na način da uopšte ostaju pitanja o žrtvama Drugog svetskog rata. Posle rata izašli smo pred svet sa milion i 700 hiljada žrtava i na osnovu toga pokrenuli pitanje reparacija. Bulajić ističe da je problematično to što je na teritoriji Jugoslavije, „po Žerjavićevim rečima, ubijeno 216 hiljada u svim logorima, a ako se uzme u obzir da je bilo petnaestak logora na teritoriji NDH, a još više u Srbiji, Makedoniji i drugim delovima naše zemlje, šta onda u aktuelnim raspravama pada na Jasenovac?" Na naučnom skupu „Stradanje Jugoslovena u Drugom svetskom ratu“ održanom u Jasenovcu od 25. do 27. oktobra 1989. godine. Bulajić ponavlja svoju kritiku Žerjavićevog rada, uz argument da je „cifra od 1.706.000 izgubljenih života podneta Međunarodnoj komisiji za reparacije u Parizu i Međunarodnom vojnom tribunalu u Nirnbergu zvanična ocena naše zemlje koju su podržali naši čelnici, i zato se mora poštovati". Povodom svojih tvrdnji, Bulajić se sukobio i sa hrvatskim istoričarem/publicistom Slavkom Goldštajnom, koji je insistirao da, na osnovu demografskih istraživanja, broj ubijenih u Jasenovcu nikako ne može biti veći od 110.000. [70]

Srpska strana uredi

 
Procena broja žrtava u neposrednoj blizini Spomen-područja Jasenovac, na teritoriji susedne Bosne i Hercegovine, gde se nalazi dio nekadašnjeg logora.

Franjo Tuđman u svojoj knjizi „ Bespuća povijesne zbiljnosti" (1989) pita "nema li sistematsko preuveličavanje jasenovačkog mita za cilj stvaranje crne legende o istorijskoj krivici celog hrvatskog naroda, za koju tek treba da se ispašta?". [71]

Izraelski sociolog Lea David je 2013. godine na osnovu istraživanja u savremenoj Srbiji ustanovio da se tamo i uz podršku države organizuje dugogodišnja kampanja potcenjivanja Holokausta u Srbiji, uz istovremeno stavljanje Srba na mesto žrtava Holokausta, pre svega korišćenjem narativa o Jasenovcu. Lea David kaže: „... u Srbiji se priča o holokaustu ne promoviše kao način suočavanja sa kršenjem ljudskih prava, već kao sredstvo za poboljšanje imidža Srbije, a u domaćoj upotrebi samo u svrhu potpirivanja srpskog nacionalizma. Holokaust se pamti kao puka pozadina na kojoj se stradanje srpskih žrtava kontekstualizuje kao ravnopravno sa Jevrejima i u cilju opravdavanja desničarskog pogleda na svet koji je doveo do ratova 1990-ih“ [72]

Predsednik Republike Srbije Tomislav Nikolić na komemoraciji održanoj na bosanskoj strani Save kod Jasenovca u maju 2016. govori o 700.000 žrtava Jasenovca, od kojih je 360.000 navodno završilo u jamama na bosanskoj strani Save. Izjavio je: „ Mi smo danas žigosani kao zlikovci, a zlikovci dobijaju oreol žrtava. “ [73]

Predsednik Republike Srpske, Milorad Dodik je 2017. godine u aprilu izjavio da je u jasenovačkom logoru ubijeno 500.000 Srba, dodajući da je upravo zbog zločina u Jasenovcu kasnije stvorena Republika Srpska. [74] Dodik je u avgustu 2018. ponovio svoju tvrdnju. [75]

Carigradski patrijarh Vartolomej Prvi izjavio je tokom posete Jasenovcu u septembru 2016. da je u tom ustaškom logoru tokom Drugog svetskog rata stradalo više stotina hiljada Srba, a u pravoslavnoj liturgiji je pomenuto oko 700.000 srpskih žrtava, na šta je reagovala je Kolinda Grabar Kitarović, sa izjavom da se mora prestati sa manipulacijom brojem žrtava. [76]

Povodom članka Dejvida Goldmana u Jerusalem Postu iz avgusta 2021. godine, u kojem je autor upitnog identiteta iznosio revizionističke tvrdnje o broju žrtava u logoru Jasenovac, kao i optužbe na račun uglednih istoriografa koji se opiru pokušajima istorijskog revizionizma, Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije, reagovalo je i govorilo o „stotinama hiljada žrtava logora“ u Jasenovcu. [77]

Od tri udžbenika istorije za 8. razred osnovne škole koji su korišćeni u Republici Srbiji 2010. godine, jedan govori o 600.000 ubijenih, drugi od 500.000 do 600.000, a treći o 73.000 „do sada evidentiranih“ žrtava logor Jasenovac.

Hrvatska strana uredi

Istoričar Makdonald navodi da je jedan od glavnih aspekata hrvatskog nacionalizma bio pokušaj rehabilitacije NDH. [78] Pisanje hrvatske dijaspore bilo je proustaško, dok su zvanični hrvatski izveštaji iz 90-ih umanjili značaj zločina NDH. [79] Ministarstvo znanosti i tehnologije RH je 1995. godine finansiralo hrvatsko izdanje memoara Dide Kvaternika, jednog od osnivača Jasenovca i drugih logora smrti u NDH. Knjiga obiluje opisima „dvorskog života“ u Pavelićevom krugu, izostavljajući bilo kakve zločine koje je počinio upravo taj režim. [80] Kroz sistematsko prikrivanje počinjenih zločina, takvi izvori su najgore ratne zločince prikazivali kao „heroje“ koji su samo želeli da stvore nezavisnu državu. Makdonald navodi da je Tuđman želeo da dobije finansijsku i političku podršku proustaške dijaspore, pa je zbog toga negiranje ustaških zločina postalo sistematski deo politike 90-ih godina [81]

Kasnije Tuđman igra značajnu ulogu u smanjenju broja jasenovačkih žrtava. Dodatna smanjenja stigla su od Državne komisije za utvrđivanje ratnih i poratnih žrtava, koja u svom izveštaju iz 1999. godine navodi samo 2.238 žrtava Jasenovca. [31] Hrvatski udžbenici 90-ih nisu davali nikakve brojke za žrtve Jasenovca, a dok su govorili o zločinima nad Srbima, pravdali su to srpskom predratnom hegemonističkom politikom i četničkim zločinima. Izjednačili su i hrvatske žrtve Jasenovca sa daleko velikosrpskim, a posebno su pominjali samo Hrvate zatočene u Jasenovcu, poput Vladeka Mačeka i drugih. [57]

Pojavila se i čitava grupa hrvatskih istoričara i istoričara amatera, koji su sistematski negirali ili značajno umanjivali žrtve Jasenovca, tvrdeći da je to samo „radni logor” u kome nije bilo masovnih ubistava. [31] Crkva i hrvatska država odigrale su važnu ulogu u umanjivanju i negiranju Jasenovca, holokausta i ustaških zločina. [82] Glas Koncila je objavljivao feljtone i članke onih koji su poricali zločine poput Romana Leljaka, [3] Igora Vukića i dr. [83] Crkva je učestvovala i u promociji knjiga tih ljudi. [84] Hrvatska država finansira Društvo za istraživanje trojnog logora Jasenovac [85] čiji su pripadnici, prema Gajgeru, među glavnim klevetnicima Jasenovca. [3] Oni su dobili i forum za širenje svojih tvrdnji, na hrvatskoj državnoj televiziji. [86]

U "igri brojeva" hrvatski nacionalisti su istovremeno uveliko povećali broj blajburških žrtava na milion, što je 5 puta više od ukupnog broja svih hrvatskih žrtava na svim stranama tokom rata i posle rata (odnosno 192.000 prema proceni demografa Žerjavića, od čega 40.000 žrtava Blajburga, uglavnom vojnika NDH). Cilj ove propagandne glorifikacije blajburških žrtava bio je da se hrvatska strana prikaže kao najveća žrtva. [87]

Takođe, hrvatska država je devedesetih godina 20. veka finansirala pamflete pisaca koji su pokušavali da relativizuju jasenovački i ustaški genocid i prikažu Srbe kao „genocidni narod“, uz tvrdnje da su srpske vlasti izvršile Holokaust u Srbiji, kada su prema svim zapadnim i nacističkim izvorima svi Jevreji u Srbiji pobijeni od strane nacista u nacističkim logorima. [88] Istoričar Tomašević takođe ističe da su proustaški pisci pokušavali da opravdaju Jasenovac i druge ustaške zločine preuveličavanjem hrvatskih žrtava za vreme Kraljevine Jugoslavije, čak i do 60.000 navodnih žrtava, uprkos činjenici da nijedan od njih nije pružio nikakve dokaze čak ni za nekoliko stotina hrvatskih žrtava, a kamoli za hiljade ili desetine hiljada. [89]

Franjo Tuđman uredi

 
Franjo Tuđman, u to vrijeme bio je direktor tadašnjeg Instituta za povijest Hrvatskog radničkog pokreta

U svojoj knjizi Bespuća povijesne zbiljnosti iz 1989. godine, Tuđman je smanjio broj žrtava Jasenovca na 30-40 hiljada, [52] ne objašnjavajući kako je došao do ovih brojki. [90] Povrh toga, on je daleko najviše umanjivao srpske žrtve, tvrdeći da među žrtvama ima „uglavnom Cigana, pa Jevreja i Srba“, dakle Srbe stavlja tek na treće mesto, iako svi verodostojni izvori navode da su Srbi bili ubedljivo najbrojnije žrtve. [90] Knjiga nailazi na glasne kritike širom sveta, ne samo zbog umanjivanja značaja žrtava, već i zbog pokušaja da se umanji krivica ustaških ubica. [91] Tako je Tuđman tvrdio da su upravu logora Jasenovac u potpunosti sačinjavali Jevreji, koji su bili krivi za krađu zlata i drugih dragocenosti, te da su ustaše zbog toga pogubili Jevreje. [90] Pored toga, Tuđman je tvrdio da su procene o 6 miliona jevrejskih žrtava holokausta u Evropi bile daleko preuveličane, da su Jevreji izmislili etničko čišćenje i izneo druge optužbe na račun Jevreja. [92] Istoričar Makdonald piše „Ono što je proizašlo iz Tuđmanovog ekstremnog moralnog relativizma bila je suštinska beznačajnost Jasenovca i zaista Holokausta u svetskoj istoriji. [91]

Uprkos univerzalnoj osudi, Tuđman je nastavio da se bavi revizionističkim planovima. [5] Budući da je umanjio značaj Holokausta i značaj Jasenovca, Tuđman se zalagao za pretvaranje Jasenovca u spomen park 'za sve hrvatske žrtve rata', uz odredbu da se u Jasenovcu sahranjuju i 'žrtve komunizma' i 'žrtve fašizma', jedni uz druge, a među njima čak i Ante Pavelić. [5] Ovo je izazvalo buru kritika širom sveta. Članovi američkog Kongresa uputili su Tuđmanu otvoreno pismo u kojem su izrazili „duboku zabrinutost” zbog najave Republike Hrvatske da će premestiti kosti „hrvatskih vojnika koji su učestvovali u ratnim zločinima nad Jevrejima u Drugom svetskom ratu „ do spomen-područja Jasenovac „gde su sahranjene jevrejske žrtve holokausta. Ovakav korak je moralna uvreda sećanja na one koji su preživeli Holokaust i opasna poruka budućim generacijama, pa vas molimo da preispitate namere vaše Vlade u Jasenovcu“. [93] Pismo su zaključili napomenom da "budućnost Hrvatske ne može biti dobra sa moralnim slepilom ili ravnodušnim pristupom prema prošlosti". Zbog velikog pritiska međunarodnih jevrejskih udruženja i unutrašnje diplomatske pretnje Amerikanaca da Hrvatska neće ući u Savet Evrope ako se njeno rukovodstvo nastavi poigravati oko Jasenovca, Tuđman je odustao od te ideje. [93]

U svojoj knjizi „Nacionalno pitanje u savremenoj Evropi“, objavljenoj 1982. godine Franjo Tuđman navodi podatke o 59.639 ubijenih u logorima na području bivše SR Hrvatske, dodajući da je u svim logorima život izgubilo 3 do 4 puta više ljudi sa područja NDH, odnosno 180.000 do 240.000 ljudi. Tuđman je te tvrdnje zasnovao na demografskim proračunima koji su se delom oslanjali na popisima stanovništva, a delom na neobjavljenom jugoslovenskom spisku stradalih na antifašističkoj strani, koji je sastavljen 1964. godine radi traženja ratne odštete od Nemačke. Tuđman je u svojim knjigama koristio podatke iz 1964. bez navođenja izvora, jer ih je bilo zabranjeno koristiti, a prvi put je javno izneo procene na svom suđenju 1981. godine. [64] U svom naučnom radu iz 2019. godine A. Benčić ističe da je dr. Franjo Tuđman, kao istoričar, pokušao je da piše o Jasenovcu početkom osamdesetih godina 20. veka, a njegov pokušaj da iznese drugačije podatke zasnivao se na zvaničnom jugoslovenskom popisu žrtava iz 1964. godine (koji ostaju pod embargom do kraja komunističke vladavine) rezultiralo je da je Tuđman osuđen na tri godine zatvora. [94] Istoričar Jozo Tomašević takođe piše da su Tuđmanove brojke nepouzdane: „Zato što Tuđman nije dao nikakvo statističko objašnjenje za svoje brojke, zato se čini da je svesno pogrešno protumačio podatke iz istraživanja iz 1964. i zato što se njegove procene toliko razlikuju od onih koje su izneli drugi naučnika na terenu, oni mogu biti sa sigurnošću odbačene." [64]

M. Sobolevski, u pogledu na podatke, odnosno argumente koje je Franjo Tuđman koristio u svojoj knjizi „Bespuća povijesne zbiljnosti“ objavljenoj u Zagrebu 1989. godine, ukazuje da je Tuđman, u svojstvu tadašnjeg direktora Instituta za istoriju Hrvatskog radničkog pokreta, uspeo da dobije prethodne rezultate Jugoslovenskog spiska žrtava za teritoriju Hrvatske iz Republičkog zavoda za statistiku RH 1965. godine. Prava preokupacija Tuđmanove knjige bila je da govori o stvaranju i održavanju o jasenovačkom mitu – gde se broj žrtava logora Jasenovac višestruko uvećao – kao „dokaz genocidnosti hrvatskog naroda“. [95] Za ubijene u samom Jasenovcu, Tuđman je kasnije tvrdio da ih je bilo 30.000 – 40.000. žrtava (1989. u Glasu Koncila), [93] na šta mu je prigovorio Ivo Goldštajn u svojoj knjizi „Jasenovac” rekavši da prilikom pisanja svojih knjiga iz 1980-ih nije izneo nikakve dokaze za takvu tvrdnju, te da je „bez argumenata“ broj žrtava iz reda Srba je po brojnosti stavio iza Roma i Jevreja. [96]

Ipak, Tuđman nije negirao prirodu zločina, pa u svojoj knjizi „Velike ideje i mali narodi” piše: „Međutim, bez obzira na mitsko umnožavanje žrtava Jasenovca – zločin se dogodio. Užasan i golen. I po svojim dimenzijama i po načinu realizacije. Imao je i genocidna obeležja. Istorijska je činjenica da je ustaški režim NDH, u realizaciji svojih planova smanjenja 'neprijateljskog srpsko-pravoslavnog stanovništva u hrvatskim zemljama', počinio veliki genocidni zločin nad Srbima, a relativno veći nad Romima i Jevrejima, u sprovođenju nacističke rasne politike“. [97]

Predmetom mita o Jasenovcu bavio se i Tuđmanov mlađi saradnik Bruno Bušić, koji je analizirao podatke iz poimeničnog spiska žrtava iz 1964. godine (gde su navedene samo žrtve na „antifašističkoj“ strani, a potpuno zanemarujući sve poginule vojnike i civile na „neprijateljskoj“ strani) i u Hrvatskoj i u Bosni i Hercegovini broj ubijenih od strane „partizana“ bio je veći od broja onih koji su ubili sile Osovine; i lako se moglo uočiti da su brojevi navodno ubijenih u Jasenovcu korišćeni u komunističkoj propagandi znatno veći od ukupnog broja ubijenih „na antifašističkoj strani“ na teritoriji NDH. [98]

Poricanje prave prirode logora od strane hrvatskih autora uredi

Istoričar Vladimir Gajger piše da se od početka 2000-ih „pojavljuju pojedinci i grupe koji uporno zastupaju svoj osebujan maniristički pogled na NDH i logor Jasenovac i insistiraju da broj žrtava logora Jasenovac ne može biti veći od četiri cifre. Najsistematičnije poricanje i (ili) značajnije omalovažavanje ustaških zločina počinjenih u logoru Jasenovac prvenstveno je zastupljeno u javnim istupima i pismima istoričara i istoričara-amatera Mladena Ivezića, Vladimira Mrkocija, Vladimira Horvata, Stipe Pilića, Blanke Matković, Igora. Vukić, Josipa Pečarić, Stjepana Razum i Romana Leljak“. [99]

 
Grob porodice Hebrang, koji dokumentuje da su ustaše iz bliskih jevrejskih srodnika Olge Hebrang u Jasenovcu istrebili 10 osoba, među kojima 4 male dece od 9, 7 i 4 godine, i 17-mesečnu bebu.

Hrvatski novinar, publicista i istraživač Igor Vukić, koji je i sam srpskog porekla i čija je porodica prošla kroz logor Jasenovac, tvrdi da u Jasenovcu nije bilo masovnih ubistava. [100] Za razliku od Vukića, istoričar Hutinec piše da je Vukićev temeljni metod da se Jasenovac prikaže u što boljem svetlu zapravo krajnje selektivan odabir izvora. [101] Tako Vukić citira logoraša Milka Rifera o jasenovačkom orkestru, ali prećutkuje čitava poglavlja u kojima Rifer opisuje svoje zapažanje ubijanja 1.500 ljudi u jednom danu, brutalnog istrebljenja desetina hiljada, genocida nad Romima, i činjenica da su ustaše na kraju ubile čak 20 od 21 člana te logorske orkestarske družine. [15] Povodom Vukićeve tvrdnje da je većina Jevreja sa područja NDH istrebljena u Nemačkoj, istoričari Tomašević i Goldštajn navode da je NDH vršila racije i plaćala nacistima da odvoze Jevreje u nemačke logore. Tako je dokumentovano da je ukupno 6.200 Jevreja poslato u Nemačku, [102] [103] dok se veruje da su ogromnu većinu od preostalih 30.000 ukupnih jevrejskih žrtava istrebile ustaše u ustaškim logorima. Na primer, Olga Hebrang je svedočila da su ustaše samo iz njene porodice ubile 55 Jevreja, a sve Jevreje iz njenog rodnog Pakraca odveli u Jasenovac, gde su ubili većinu njih, uključujući njenog oca, prvog muža i 9-godišnjeg sina. [104] Vukićevim tvrdnjama suprotstavljaju se izveštaji nacističkih obaveštajnih službi, koje su Jasenovac okarakterisale kao masovni logor smrti, sa preko 100.000 žrtava, [64] a Žerjavićevo demografsko istraživanje pokazuje da su Srbi u vreme vladavine NDH pretrpeli daleko najviše žrtava – umrlo ih je čak 322.000 ili svaki šesti Srbin u NDH. U odgovoru na Vukićeve tvrdnje o „akciji zbrinjavanja“ kozaračke dece, istoričar Nataša Mataušić navodi da su ustaše, nakon što su 68.000 srpskih civila sa Kozare odveli u logore, ubili njihove roditelje ili ih odvojili od dece, a roditelje poslali u robovski rad u Nemačkoj, ne samo što nisu adekvatno zbrinuli tako stvorenu "ratnu siročad", već logor u Sisku naziva koncentracionim logorom za decu. Autor navodi da je 74% dece, odnosno čak 1.700 njih umrlo u dečijem logoru u Sisku, dok je istovremeno 419 dece ili njih 17% umrlo u Jastrebarskom. [105] I nemački general fon Horstenau je sa užasom opisao svoje posmatranje mrtve i umiruće dece u logoru Sisak. [99] Diana Budisavljević navodi da je prvog dana većina dece u Staroj Gradiški umrla pred njenim očima, a nekima su i creva visila iz anusa, zbog jake dijareje.

Istoričar Stjepan Razum, koji je jedan od osnivača „Društva za istraživanje trojnog logora Jasenovac“, koje se finansira donacijama istomišljenika, [106] najviše hvali radove autora koji osporavaju karakter i broj žrtava Jasenovca. [107] Vladimir Gajger piše da je osnovni Razumov metod da sve „što se ne uklapa u njegove stavove i saznanja neopterećeno činjenicama“ proglašava za „antihrvatska dela“. Navodi i da je Razum do svojih znatno smanjenih procena jasenovačke žrtve došao tako što je „bez razmišljanja verovao u izmišljotine Romana Leljaka“. [99]

Mladen Ivezić, koji je 2003. godine objavio knjigu „Sabirni i radni logor Jasenovac (1. tom: Jasenovac – brojke)”, a 2014. godine knjigu „Titov Jasenovac”, smatra da na osnovu dokaza koje je odlučio da smatra verodostojnim da je u Jasenovcu najverovatnije bilo oko 1.000 mrtvih i ubijenih, ali on dozvoljava mogućnost da je bilo i do 5.000 žrtava. Uglavnom se bavi traženjem nedoslednosti u izvorima o Jasenovcu. [108] Ali Vladimir Gajger navodi da je Ivezić „poseban slučaj među hrvatskim istraživačima i „klevetnicima” žrtava logora Jasenovac”, čiji su radovi preopterećeni ekstremnim hrvatskim nacionalizmom i neskrivenim antisemitizmom. [99]

Vladimir Mrkoci i Vladimir Horvat u svojoj knjizi „Ogoljela laž logora Jasenovac“ iz 2008. godine tvrde da je Jasenovac prvobitno nastao kao radni logor, da se zaključci o Jasenovcu zasnivaju na „percepciji“ samog logora, a da za masovna ubistva nema dokaza u logoru Jasenovac. Autori iznose procene da su najbrojniji logoraši bili Hrvati koji su bili protivnici ustaškog režima. [109]

Drugi kontroverzni autori uredi

Vladimir Gajger piše 2020. da je pitanje kredibiliteta Poimenične liste JUSP Jasenovac među autorima predmet političkih sporova, pri čemu autori zauzimaju neprijateljske stavove jedni prema drugima, što značajno otežava naučno utvrđivanje istine. Istovremeno, primećuje Gajger, neki srpski autori, kojima se pridružio i izraelski pisac Gideon Grajf, još jednom promovišu demografski nemoguće brojke mrtvih koje je nekada širila jugoslovenska propaganda - Gideon Grajf hrvatskog istoričara jevrejskog porekla, Iva Goldštajna, koji se zalaže za korišćenje i dalje dopunjavanje podataka sa Poimeničnog spiska žrtava, naziva „revizionistom“. [99]

Kontroverzni publicista Roman Leljak, koji je u Sloveniji osuđen na zatvorsku kaznu zbog malverzacija, objavio je 2018. godine knjigu u kojoj tvrdi da su, na osnovu dokumenta koji je pronašao u Vojnom arhivu u Beogradu, u Jasenovcu stradale samo 1.654 žrtve. Istoričar Vladimir Gajger piše da Leljak uspešno „prodaje maglu“ pre svega Hrvatskom tjedniku i Glasu koncila „i da posebno mesto zauzimaju njegovi precizno izmišljeni brojevi jasenovačkih logoraša i žrtava logora Jasenovac... Leljak u knjizi donosi samo dva dokumenta, jedan iz Nacionalne komisije, u kome se navodi 576 lica, i dokument čiji je kreator nepoznat, a koji navodi 1.078 ljudi, i to samo žene (što ukupno iznosi 1.654) i koje on proglašava za „spisak žrtava logora Jasenovac. Upućenima je jasno da se ne radi o nekim posebnim dokumentima iz Beograda koji bi doneli ukupan broj jasenovačkih žrtava, kako je Leljak mesecima senzacionalno najavljivao Hrvatima željnim 'istine'”. [110]

U komentaru u izraelskom „The Jerusalem Post” iz avgusta 2021. godine, autor Dejvid Goldman, australijski slobodni novinar i autor portala „Thegoldmanreport.org”, koji se bavi holokaustom i nacističkim zločinima, [111] kritikovao je hrvatsko-jevrejskog istoričara Iva Goldštajna i upravu memorijalnog centra „Jad Vašem“ u vezi sa istraživanjima u vezi sa Jasenovcem. [112] Povodom teksta Dejvida Goldmana, reagovao je i beogradski Muzej žrtava genocida, koji je u tekstu koji potpisuje srpski istoričar Dejan Ristić tvrdnje Dejvida Goldmana nazvao „smešnim, pseudonaučnim, anticivilizacijskim i sramotnim“. [113] U reagovanju [114] Dejan Ristić piše da je broj ekshumiranih žrtava u logorima jasenovačkog sistema doduše znatno manji od kasnijih procena, ali da je popisivanjem kasnije utvrđen veći broj žrtava; istovremeno tvrdi da u Beogradu ne postoje dokumenti relevantni za istraživanje Jasenovca, koji već nisu objavljeni. Ubrzo je na stranicama „The Jerusalem Post“ Ivo Goldštajn odgovorio na optužbu Dejvida Goldmana, ukazujući da savesno sarađuje na utvrđivanju broja žrtava KL Jasenovac, gde je do tada utvrđeno 83.145 imena žrtava, od kojih je 48.217 Srba, 16.164 Roma, 13.143 Jevreja i 4.281 Hrvata; i da Goldman jednostavno prenosi mišljenje Stjepana Razuma i nekih drugih hrvatskih autora koji netačno tvrde da nema dokaza da je Jasenovac bio nešto više od radnog i tranzitnog logora. [115] Redakcija „The Jerusalem Post” kratko je saopštila da smatra pogrešnim svoje objavljivanje teksta Dejvida Goldmana. [116]

Diskusije oko poimeničnih popisa uredi

U novije vreme neki autori iznose podatke o broju žrtava logora, koji su daleko manji od onih koje navodi JU Spomen-područje Jasenovac. Tako su 2017. godine istoričari Nikola Banić i Mladen Koić doveli u pitanje tačnost Poimeničnog spiska jasenovačkih žrtava koji vodi JUSP Jasenovac, a za koji tvrde da sadrži veliki broj podataka o žrtvama stradalim u drugim logorima, na primer govore o nekoliko stotina mrtvih koji se nalaze na spiskovima stradalih u logoru Buhenvald, u Aušvicu i drugim nemačkim logorima, ali koji se u Poimeničnom spisku jasenovačkog JUSP-a pominju kao žrtve Jasenovca (Banić i Kojić ova imena ne objavljuju u svom članku). Tvrde i da su na spisku neke osobe za koje je navodno poznato da su preživele rat, ali ta imena još uvek nisu poznata. [117]

Ostali istoričari navode da su greške razumljive u ovakvim masovnim spiskovima, nastalim na osnovu decenijama prikupljanih podataka na razne načine i sa raznih strana (Jugoslavija, Izrael, Poljska, Austrija, Hrvatska, Srbija) i to, da na spiskovima imena nedostaju mnoge žrtve. Tako Goran Hutinec piše da su najviše izostavljeni Romi, a posebno romska deca, koji su zbog skoro poptunog uništenja romske zajednice ostali nepopisani. (Lista JUSP sadrži 16.000 romskih imena, dok mnogi zapadni istoričari procenjuju 25.000 do 27.000 romskih žrtava). [37] Nepotpuni se smatraju i spiskovi sa imenima deportovanih u nacističke logore – poznato je, na primer, da dostupni spiskovi imena logora Aušvic sadrže samo oko 200.000 imena, dok se zvanične procene broja žrtava kreću od preko milion žrtava tog logora. [118] Iz tog razloga se pretpostavlja da među Jevrejima 90% od ukupnog broja procenjenih žrtava nije na poimeničnim spiskovima. [118] Naime, jevrejske žrtve su uglavnom procenjivane prema broju vagona koje su nacisti slali u Aušvic i druge logore, a oslanjajući se na demografske podatke o smanjenju jevrejske populacije u zemljama iz kojih su ovi vagoni sa Jevrejima slati. [119]

Matematičari Nikola Banić i Neven Elezović će 2021. godine objaviti statističku analizu poimeničnog spiska jasenovačkih žrtava koju je objavio Memorijalni muzej holokausta Sjedinjenih Država. [120], i utvrdio da je među navedenim žrtvama povećan broj onih čije se godine rođenja završavaju ciframa „0“, „2“ i „5“. Konkretno, broj žrtava za koje se navodi da su rođene 1900. godine je otprilike tri puta veći od očekivanog. U tom radu Banić i Elezović ne iznose nikakve zaključke o razlozima odstupanja podataka od demografski očekivanih. [121] Nakon objavljivanja članka u časopisu inženjera elektrotehnike i elektronike, IEEE Xplore, oglasila se grupa naučnika predvođena istoričarima Jelenom Đureinović i Ivom Goldštajnom, navodeći da Banić i Elezović „potpuno ignorišu istorijski kontekst nastanka list“, na primer činjenica da su ustaške vlasti sistematski uništavale jasenovačke arhive. Neslaganja sa godinama rođenja popisanih jasenovačkih žrtava mogu se pripisati činjenici da su podaci prikupljani tokom pune 72 godine, tako da podaci o godini rođenja nisu uvek tačni, tim pre što su stradale čitave porodice i sela. [36] Američki naučnik Melkior Ornik to ilustruje poljskim spiskom iz istog Muzeja holokausta, tj. spiskom žrtava nacističkog logora u Lođu, gde se za više od polovine žrtava navodi da su rođeni 1900. godine. [36] Banić i Elezović ne spominju navedeno daleko veće odstupanje od demografskih očekivanja, sa druge strane Ornik ne smatra da je ovaj spisak falsifikovan, već je jednostavno reč o drugačijim procedurama prikupljanja podataka. [36] U istom časopisu IEEE Xplore Ornik je objavio članak u kojem ocenjuje da je matematički metod Banića i Elezovića ispravan, ali da spiskovi koje koristi Memorijalni muzej Holokausta Sjedinjenih Država nisu u skladu sa pretpostavkama njihove metode. Na spisku koji su predstavili Banić i Elezović primećuju se greške koje Ornik pripisuje njihovom radu, a ne listi. [122]

Priče o posleratnom logoru u Jasenovcu uredi

Nakon raspada socijalističke Jugoslavije, sa mogućom namerom izjednačavanja ili relativizacije krivice, govorilo se o posleratnom logoru komunističkih vlasti u Jasenovcu. Prema nekim tvrdnjama, u taj logor je dovedeno i ubijeno na hiljade zarobljenih pripadnika HOS-a i nemačkog Vermahta. [123] Drugi, među kojima je i Franjo Tuđman, tvrde da su nakon rata u Jasenovcu ubijeni brojni pripadnici ustaških jedinica koji su zarobljeni na Blajburgu. [124]

Hipoteze o „posleratnom Jasenovcu“ iznose revizionisti poput Stjepana Razuma i Mladena Ivezića, koji je čak napisao i knjigu na temu „Titov Jasenovac“. Za Razumove tvrdnje da je „nemerljivo veći broj poginulih u masakru u Jasenovcu nego u ratnom logoru“, Gajger piše da za takve tvrdnje „jednostavno nema verodostojnih dokaza“. [99] Iste stavove zastupaju i ostali revizionisti poput Vladimira Mrkocija i Vladimira Horvata, koji takođe smatraju da je nakon završetka Drugog svetskog rata Jasenovac je bio jugoslovenski logor, gde su komunističke vlasti izvršavale masovna ubistva. [109]

Slavko Goldštajn u svojoj knjizi iz 2016. godine navodi da je u okolini Jasenovca od leta 1945. do sredine 1947. godine postojao izdvojeni deo zarobljeničkog logora Viktorovac (glavni deo bio je u Sisku), u kome su bili zatočeni pripadnici Oružane snage NDH, koji su učestvovali u čišćenju ostataka ustaškog logora i obnovi Jasenovca; međutim, navodi da su nekadašnji logor smrti uništile ustaške snage koje su se povlačile u aprilu 1945. godine. [125]

Spomen-područje Jasenovac (JUSP) navodi rezultate istraživanja o posleratnom Jasenovcu. [126] Oni pišu da u Hrvatskom državnom arhivu nisu pronađeni dokumenti o tome da je na prostoru nekadašnjeg ustaškog logora nakon rata postojao logor. U JUSP se čuva oko 20 opširnih audio i pisanih izjava meštana, zvaničnika vlasti i ratnih zarobljenika. Svi navode da su zgrade bivšeg ustaškog logora bile u toliko trošnom stanju da nisu mogle da se koriste za smeštaj. U Jasenovcu su bili smešteni ratni zarobljenici (Nemci, pripadnici oružanih snaga NDH, četnici i slovenački vojnici) koji su dovođeni na posao, a radili su na prikupljanju građevinskog materijala iz logora i na obnovi u okolini.

Manipulacije fotografijama uredi

Javna ustanova Spomen-područje Jasenovac objavila je 2008. godine Fotomonografiju autorke Nataše Mataušić, sa velikim brojem originalnih fotografija iz koncentracionog logora Jasenovac, ali i sa nepouzdanim slikama snimljenim na drugim mjestima, koje su korišćene u raznim prilikama i više puta sa tvrdi da postoje slike zločina iz Jasenovca. Na primer, fotografije brutalnog ubistva dvojice slovenačkih partizana koje su počinili nemački vojnici pripisivane su ustašama u Jasenovcu; kao i slike grupe poginulih ustaša i civila izvučene iz Save u Sisku maja 1945. godine. [127]

U februaru i martu 2009. godine, časopis Glas Koncila objavio je seriju od 7 članaka Tomislava Vukovića, u kojima autor takođe tvrdi da su u decenijama posle Drugog svetskog rata korišćene mnoge fotografije koje se ne mogu dovesti u vezu sa Jasenovcem, kako bi se njima, u nedostatku pravih dokumentarnih slika, pokušala dokazati strahota zločina u Jasenovcu. [128]

Izvori uredi

  1. ^ Zecevic, Aleksandar J. (2004). Amendments I to the Charter of the United Nations. Belgrad. str. 169. ISBN 9788690575329. 
  2. ^ Taylor, Andrew (2013). The European Union and South East Europe: the dynamics of Europeanisation and multi-level governance. London: Routledge. str. 217. ISBN 978-1-136-28157-0. 
  3. ^ a b v Vladimir Geiger (2020-07-20). „Pitanje broja žrtava logora Jasenovac u hrvatskoj i srpskoj historiografiji, publicistici i javnosti nakon raspada SFR Jugoslavije – činjenice, kontroverze i manipulacije”. Časopis za suvremenu povijest. 52 (2): 517—585. 10.22586/csp.v52i2.11253. 
  4. ^ Tuđman, Franjo (1989). Bespuća povijesne zbiljnosti: rasprava o povijesti i filozofiji zlosilja (na jeziku: hrvatski). Nakladni zavod Matice hrvatske. str. 109. ISBN 978-86-401-0042-7. 
  5. ^ a b v Macdonald, David Bruce (2003). Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian victim centred propaganda and the war in Yugoslavia (na jeziku: engleski). Manchester University Press. str. 170'173. ISBN 978-0-7190-6466-1. 
  6. ^ „Documenting Numbers of Victims of the Holocaust and Nazi Persecution”. encyclopedia.ushmm.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-02-10. 
  7. ^ a b v Czech, Danuta, Dlugoborski, Waclaw, Iwaszko, Tadeusz, Lasik, Aleksander, Piper, Franciszek, Swiebocki, Henryk (2000). Auschwitz, 1940-1945. central issues in the history of the camp: Epilogue 5 5 (na jeziku: engleski). Oswiecim: Auschwitz-Birkenau State Museum. str. 230. ISBN 978-83-85047-87-2. OCLC 929235229. 
  8. ^ „Auschwitz concentration camp”. Wikipedia (na jeziku: engleski). 2022-02-05. 
  9. ^ Arad, Yitzhak (1989). Operation Reinhard": Extermination Camps of Belzec, Sobibor and Treblinka. Berlin, Njemačka: De Gruyter Saur. 
  10. ^ „Aktion 1005”. www.jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 2022-02-19. 
  11. ^ „Sonderaktion 1005”. Wikipedia (na jeziku: engleski). 2022-02-04. 
  12. ^ Goldstein 2018, str. 355.
  13. ^ a b v Goldstein 2018, str. 437-438.
  14. ^ „Revizionistički pamflet Igora Vukića o kozaračkoj djeci (3)”. Forum tjedni magazin - Forum.tm (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2020-12-22. 
  15. ^ a b „Globus - Potrebno je začepiti nos da bi se ugazilo u kloaku Vukićeve konstrukcije da je Jasenovac mjesto na kojem su žrtve same izazvale svoje stradanje”. www.jutarnji.hr (na jeziku: hrvatski). 2018-06-08. Pristupljeno 2020-12-22. 
  16. ^ Pilić, Stipo; Matković, Blanka (2014-12-19). „Poslijeratni zarobljenički logor Jasenovac prema svjedočanstvima i novim arhivskim izvorima”. Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru (na jeziku: hrvatski) (56): 323—408. ISSN 1330-0474. 
  17. ^ Goldstein 2018, str. 193.
  18. ^ Pelt, Robert Jan (2002). The Case for Auschwitz: Evidence from the Irving Trial (na jeziku: engleski). Indiana University Press. str. 109. ISBN 978-0-253-34016-0. 
  19. ^ a b v Tomasevich 2002, str. XIV-XV.
  20. ^ "Srbija se ne odriče svoga 'blaga': arhiv NDH ostaje u Beogradu, u Hrvatsku mogu samo - kopije!", Davor Krile, "Slobodna Dalmacija", 5. travnja 2018. Pristupljeno 18. kolovoza 2021.
  21. ^ "Dr. sc. Mario Jareb o Jasenovcu, dokumentaciji koju je Srbija dužna vratiti Hrvatskoj, Bleiburgu…", HKV.hr 23. svibnja 2020.
  22. ^ Tomasevich 2001, str. 721-722.
  23. ^ a b v Odak, S.; Bencic, A. (2016). „Jasenovac--A Past That Does Not Pass: The Presence of Jasenovac in Croatian and Serbian Collective Memory of Conflict”. East European Politics & Societies. 30 (4): 809. ISSN 0888-3254. 
  24. ^ a b Goldstein 2018, str. 470-471.
  25. ^ a b Goldstein 2018, str. 472.
  26. ^ Benčić, Andriana (2018-06-22). „CONCENTRATION CAMP JASENOVAC: CONFLICTED HERITAGE OF WAR AND CONTESTED MUSEUM EXHIBITION”. Polemos : časopis za interdisciplinarna istraživanja rata i mira (na jeziku: hrvatski). XXI (41): 42. ISSN 1331-5595. 
  27. ^ Goldstein 2018, str. 471.
  28. ^ a b Goldstein 2018, str. 471-472.
  29. ^ Davor Dijanović (20. 3. 2016). „Knjiga koja znanstveno ruši jasenovački mit i poziva na daljnja istraživanja”. HKV. Pristupljeno 21. 9. 2019. 
  30. ^ Vladimir Žerjavić (1995). v. osobito Tabela 10.. „Demografski i ratni gubici Hrvatske u Drugom svjetskom ratu i poraću”. Časopis za suvremenu povijest. 27 (3). 
  31. ^ a b v g Vladimir Geiger (2013). „Brojidbeni pokazatelji o žrtvama logora Jasenovac, 1941.–1945. (procjene, izračuni, popisi)”. Časopis za suvremenu povijest. 45 (2). 
  32. ^ a b „JUSP Jasenovac - Poimenični popis žrtava”. www.jusp-jasenovac.hr. Pristupljeno 2022-03-05. 
  33. ^ a b "Pitanje broja žrtava logora Jasenovac u hrvatskoj i srpskoj historiografiji, publicistici i javnosti nakon raspada SFR Jugoslavije – činjenice, kontroverze i manipulacije", Vladimir Geiger, "Časopis za suvremenu povijest" br. 2, str. 534, 544-558, 564-564
  34. ^ a b v Kosanović, Saša (2018-06-14). „Andriana Benčić: Negatore Jasenovca treba kazniti”. Novosti. Pristupljeno 2022-02-18. 
  35. ^ "DR. NIKOLA BANIĆ I DR. MLADEN KOIĆ O JASENOVAČKIM ŽRTVAMA Poimenični popis JUSP-a Jasenovac masovna je prijevara", Tomislav Vuković, "Glas Koncila", 3. kolovoza 2017.
  36. ^ a b v g d Benačić, Ana. „Hrvatski matematičari zgrozili uredništvo IEEE Accessa manipulacijama popisom žrtava Jasenovca”. Faktograf.hr. Pristupljeno 2022-02-15. 
  37. ^ a b Biondich, Matt. „Persecution of Roma-Sinti in Croatia, 1941–1945 .” (PDF). United States Holocaust Memorial Museum Center for Advanced Holocaust Studies: 38—39. 
  38. ^ a b v United States Holocaust Memorial Museum. „Jasenovac”. encyclopedia.ushmm.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-06. 
  39. ^ "Žrtvoslovi ljudskih gubitaka Hrvata u Drugom svjetskom ratu i poraću, koje su prouzročili NOV, Partizanski odredi Jugoslavije, Jugoslavenska armija i KPJ", Vladimir Geiger, "HRsvijet.net", 4. svibnja 2012. Pristupljeno 8. ožujka 2022.
  40. ^ "München: Vice Vukojević nasmijao sudnicu do suza", "HRsvijet.net".29. travnja 2015. Pristupljeno 8. ožujka 2022.
  41. ^ „Povratak Vice Vukojevića: 'Židovi su upravljali Jasenovcem' – Nacional.hr”. arhiva.nacional.hr. Pristupljeno 2022-03-09. 
  42. ^ 'Nisam izjavio da su Židovi u Jasenovcu sami ubijali sebe', "Dnevnik.hr", 28. travnja. 2009. Pristupljeno 10. ožujka 2022.
  43. ^ a b „Jasenovac Research Institute”. jasenovac.org. Arhivirano iz originala 14. 07. 2022. g. Pristupljeno 2022-04-23. 
  44. ^ "What Was Jasenovac?", stranice "Jasenovac Research Institute". Pristupljeno 8. ožujka 2022.
  45. ^ a b v "Ljudski gubici Hrvatske u Drugom svjetskom ratu koje su prouzročili 'okupatori i njihovi pomagači' Brojidbeni pokazatelji (procjene, izračuni, popisi)", Geiger, Vladimir. 30. prosinca 2011., str. 723. Časopis za suvremenu povijest. 43 (3): 707, 723, 724, 743.
  46. ^ a b v Lupiga. „IDEOLOŠKO SLJEPILO: Upornom manipulacijom Slaven Letica pokušava umanjiti broj žrtava Jasenovca”. Lupiga (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2022-03-08. 
  47. ^ "Yugoslav War Victims of WWI Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. јул 2022)", stranice "Jasenovac Research Institute". Pristupljeno 2. svibnja 2022.
  48. ^ "Slaven Letica: Moj brat, koji je umro u El Shattu, pretvoren je u žrtvu Jasenovca", "Slobodna Dalmacija", 16. veljače 2011. Pristupljeno 19. travnja 2022.
  49. ^ "Letica: Moj brat umro je 1944. u Egiptu, a još ga pišu kao žrtvu logora JASENOVAC!", "Promise.hr", 10. travnja 2016. Pristupljeno 19. travnja 2022.
  50. ^ "Yugoslav War Victims of WWII" Архивирано на сајту Wayback Machine (14. јул 2022), stranice JRI. Pristupljeno 2. svibnja 2022.
  51. ^ Vladimir Geiger (2020-07-20). „Pitanje broja žrtava logora Jasenovac u hrvatskoj i srpskoj historiografiji, publicistici i javnosti nakon raspada SFR Jugoslavije – činjenice, kontroverze i manipulacije”. Časopis za suvremenu povijest. 52 (2): 520, 521, 558. 10.22586/csp.v52i2.11253. 
  52. ^ а б в Vladimir Geiger (2013). „Brojidbeni pokazatelji o žrtvama logora Jasenovac, 1941–1945”. Časopis za suvremenu povijest. 45 (2): 239. 
  53. ^ Tomasevich 2001, стр. 721–722.
  54. ^ „Koliko je zaista Srba ubijeno u Jasenovcu?” (на језику: srpski). VESTINET. 16. 7. 2014. Архивирано из оригинала 31. 1. 2019. г. Приступљено 12. 12. 2018. 
  55. ^ Haris Ljevo (16. 4. 2018). „Ubogi, providni Mile: Dodik ponovo ponizio žrtve zločina u Jasenovcu; Bošnjake i Hrvate on, zapravo, želi...” (на језику: bosanski). Slobodna Bosna. Приступљено 12. 12. 2018. 
  56. ^ "Ljudski gubitci u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i žrtve logora Jasenovac u istraživanjima Ljube Bobana", Vladimir Geiger – Marica Karakaš Obradov ZBORNIK “LJUBO BOBAN I ISTRAŽIVANJE SUVREMENE POVIJESTI”, 2017.
  57. ^ а б Trošt, Tamara Pavasović. „War Crimes as Political Tools: Bleiburg and Jasenovac in History Textbooks 1973 – 2012”. Jovanovic, Srdjan (Ed.), History and Politics in the Western Balkans: Changes at the Turn of the Millennium, Pp. 13-47 (на језику: енглески): 24. 
  58. ^ Trošt.
  59. ^ „Jurčević za Direktno 'Srbija izvlači jasenovački mit jer se ne želi suočiti s činjenicom da su 90-ih izvršili agresiju'”. Direktno.hr. 26. 1. 2018. Архивирано из оригинала 30. 1. 2019. г. Приступљено 30. 1. 2019. 
  60. ^ „Hrvatska uputila Srbiji notu zbog izjava Ivice Dačića”. Oslobođenje. 28. 1. 2018. Приступљено 30. 1. 2019. 
  61. ^ „AKADEMIK SRBOLJUB ŽIVANOVIĆ: Još kriju broj žrtava u Jasenovcu”. NOVOSTI (на језику: српски). Приступљено 2022-03-19. 
  62. ^ Lupiga. „IDEOLOŠKO SLJEPILO: Upornom manipulacijom Slaven Letica pokušava umanjiti broj žrtava Jasenovca”. Lupiga (на језику: хрватски). Приступљено 2022-03-08. 
  63. ^ Benčić, Andriana (2018). „Koncentracijski logor Jasenovac: Konfliktno ratno nasljeđe i osporavani muzejski postav”. Polemos: časopis za interdisciplinarna istraživanja rata i mira. 21 (41): 46. 
  64. ^ а б в г Tomasevich, Jozo (2010) [2001]. Rat i revolucija u Jugoslaviji 1941-1945. OKUPACIJA I KOLABORACIJA (PDF). Zagreb: Novi Liber. стр. 814, 815, 839, 840 (815, 816, 840 i 841, u PDF dokumentu). ISBN 978-953-6045-58-7. 
  65. ^ MacDonald, стр. 168.
  66. ^ а б в г Goldstein 2018, стр. 11-12.
  67. ^ Bernardica Jurić (2017). „Jasenovačke žrtve i uspostava nacionalnog programa u Srbiji (1986. – 1995.)”. Radovi - Zavod za hrvatsku povijest. 49: 229—230. 
  68. ^ Jurić, op. cit., pp. 232
  69. ^ Jurić, op. cit., str. 247, 250
  70. ^ Jurić, op. cit., str. 240 i 241, 243
  71. ^ „D. Dijanović: Knjiga koja znanstveno ruši jasenovački mit i poziva na daljnja istraživanja”. Portal Hrvatskoga kulturnog vijeća. 2016-03-20. Приступљено 2020-12-18. 
  72. ^ "Holocaust Discourse as a Screen-Memory: The Serbian Case", "Holocaust Studies in Haifa", 4. lipnja 2017. god. Pristupljeno 16. kolovoza 2021.
  73. ^ "Nikolić: Sećanje na žrtve genocida je sveta obaveza", RTS 8. svibnja 2016.
  74. ^ K. Blagović (23. 4. 2017). „Premijer Vučić o strahotama u Jasenovcu: Klali su Srbe sa zanosom, a neki su bili samo deca!” (на језику: srpski). Kurir. Приступљено 30. 1. 2019. 
  75. ^ HINA (1. 9. 2018). „Tko o čemu, Dodik o Jasenovcu: Oni su tamo ubili pola milijuna naših ljudi”. Novi list. Архивирано из оригинала 30. 1. 2019. г. Приступљено 30. 1. 2019. 
  76. ^ HINA (10. 9. 2016). „Grabar-Kitarović s Bartolomejem I.: Nisu dobre manipulacije s brojem žrtava Jasenovca”. Večernji list. Приступљено 30. 1. 2019. 
  77. ^ "Ministry of Foreign Affairs condemns publication of text in "Jerusalem Post", August 2021", 17. kolovoza 2021.(službeni komunike). Pristupljeno 21. kolovoza 2021.
  78. ^ McDonald, стр. 135.
  79. ^ Macdonald 2003, стр. 135.
  80. ^ McDonald, стр. 137.
  81. ^ Macdonald 2003, стр. 138.
  82. ^ „Holocaust Revisionism Widespread in Croatia, Warns Report”. Balkan Insight (на језику: енглески). 2019-01-25. Приступљено 2022-04-09. 
  83. ^ „Jutarnji list - NOVA KNJIGA S EKSKLUZIVNIM POVIJESNIM FOTOGRAFIJAMA RUŠI MIT REVIZIONISTIČKE DESNICE U Jasenovcu poslije rata nije bilo komunističkog logora”. www.jutarnji.hr (на језику: хрватски). 2017-05-28. Приступљено 2022-04-09. 
  84. ^ Telegram.hr. „Tipu koji tvrdi da se u Jasenovcu nije dogodilo ništa strašno, Crkva će dati prostor za promociju knjige”. Telegram.hr (на језику: хрватски). Приступљено 2022-04-09. 
  85. ^ „Jutarnji list - ZAŠTO DRŽAVA DAJE NOVAC OSPORAVATELJIMA JASENOVCA? Plenković treba skupiti hrabrost i jednim potezom ukinuti odluku Ministarstva branitelja”. www.jutarnji.hr (на језику: хрватски). 2018-01-02. Приступљено 2022-03-11. 
  86. ^ „Why Does Croatian Media Give Revisionists a Platform?”. Balkan Insight (на језику: енглески). 2018-10-30. Приступљено 2022-04-09. 
  87. ^ Macdonald 2003, стр. 170-173.
  88. ^ Macdonald 2003, стр. 146.
  89. ^ Tomasevich 2001, стр. 403-404.
  90. ^ а б в Macdonald 2003, стр. 167.
  91. ^ а б Macdonald 2003, стр. 168.
  92. ^ Macdonald 2003, стр. 167-168.
  93. ^ а б в „Franje dostojno”. Portal Novosti. Приступљено 2021-01-17. 
  94. ^ Benčić, Andriana (2018). „Koncentravijski logir Jasenivac: Konfliktno ratno nasljeđe i osporavsni muzejski postav”. Polemos: časopis za interdisciplinarna istraživanja rata i mira. 21 (41): 46. 
  95. ^ Mihael Sobolevski (1993). „Suppresed truth – The war victims on the territory of former Yugoslavia 1941-1945”. 25 (2-3). Časopis za suvremenu povijest: 87—92 i 112—113. 
  96. ^ Goldstein, Ivo (2018). Jasenovac (на језику: енглески). Fraktura. стр. 889. ISBN 978-953-266-987-9. 
  97. ^ Boris Havel (2015-03-30). „O izučavanju holokausta u Hrvatskoj i hrvatskoj državotvornosti”. Nova prisutnost: časopis za intelektualna i duhovna pitanja. 13 (1): 105. 
  98. ^ Projekt Velebit Bruno Bušić Demografski gubici – Žrtve Hrvata u Hrvatskoj i Jugoslaviji (II), 5. svibnja 2019. (pristupljeno 7. svibnja 2019.)
  99. ^ а б в г д ђ Vladimir Geiger (2020-07-20). „Pitanje broja žrtava logora Jasenovac u hrvatskoj i srpskoj historiografiji, publicistici i javnosti nakon raspada SFR Jugoslavije – činjenice, kontroverze i manipulacije”. Časopis za suvremenu povijest. 52 (2): 517—585. 10.22586/csp.v52i2.11253. 
  100. ^ Andrija Tunjić (12. 11.a 2015). „Vrijeme je za istinu o logoru Jasenovac”. Vijenac, br. 566. Приступљено 4. 1. 2021.  Проверите вредност парамет(а)ра за датум: |date= (помоћ)
  101. ^ „Globus - Potrebno je začepiti nos da bi se ugazilo u kloaku Vukićeve konstrukcije da je Jasenovac mjesto na kojem su žrtve same izazvale svoje stradanje”. www.jutarnji.hr (на језику: хрватски). 2018-06-08. Приступљено 2022-03-05. 
  102. ^ Tomasevich 2001, стр. 661–662.
  103. ^ Goldstein 2016, стр. 223–235.
  104. ^ Feljton (2018-02-03). „Ispovijest Olge Hebrang (1)”. Žurnalist (на језику: хрватски). Архивирано из оригинала 18. 11. 2021. г. Приступљено 2021-01-20. 
  105. ^ „Revizionistički pamflet Igora Vukića o kozaračkoj djeci”. Forum tjedni magazin - Forum.tm (на језику: хрватски). Приступљено 2021-01-20. 
  106. ^ „Podržite rad Društva!”. Društvo za istraživanje trostrukog logora Jasenovac (на језику: хрватски). 2016-02-22. Приступљено 2021-04-22. 
  107. ^ Krešimir (intervju s dr. Stjepanom Razumom) (29. 1. 2021). „Logor Jasenovac je komunističko-velikosrbski mit”. Kamenjar.hr. Приступљено 18. 1. 2021. 
  108. ^ MilaN (18. 1. 2021). „Jasenovac – stožerna laž zločinačkog komunizma (intervju s Mladenom Ivezićem)”. HU Benedikt. Архивирано из оригинала 20. 2. 2021. г. Приступљено 18. 1. 2021. 
  109. ^ а б Stjepan Razum. „Prikaz knjige"Ogoljela laž Jasenovca" autora S. Horvata i V. Markocija” (PDF). Društvo za istraživanje trostrukog logora Jasenovac. Приступљено 18. 1. 2021. 
  110. ^ Vladimir Geiger (2020-07-20). „Pitanje broja žrtava logora Jasenovac u hrvatskoj i srpskoj historiografiji, publicistici i javnosti nakon raspada SFR Jugoslavije – činjenice, kontroverze i manipulacije”. Časopis za suvremenu povijest. 52 (2): 517—585. 10.22586/csp.v52i2.11253. 
  111. ^ "Setting the record straight on Ustasha Holocaust crimes - opinion", EFRAIM ZUROFF Published: AUGUST 25, 2021
  112. ^ "Don't hijack the Holocaust - editorial", David Goldman, "Jerusalem post", 21. kolovoza 2021. Pristupljeno 18. veljače 2022.
  113. ^ "The Genocide Victims’ Museum Reaction to Mr. David Goldman Article Published in the Jerusalem Post/JPost.com on August 14th 2021", Muzej žrtava Genocida, Beograd, 17. kolovoza 2021. god. Pristupljeno 18. kolovoza 2021
  114. ^ "Shame on those who seek to revise history of the Holocaust - opinion", Dejan Ristić, "The Jerusalem Post", 17. kolovoza 2021. Pristupljeno 18. kolovoza 2021.
  115. ^ "A collage of lies: the Croatian right's Holocaust revisionism", Ivo Goldstein, "The Jerusalem Post", 21. koovoza 2021. Pristupljeno 1. rujna 2021.
  116. ^ "Don't hijack the Holocaust - editorial", "The Jerusalem Post", 22. kolovoza 2021. Pristupljeno 1. rujna 2021.
  117. ^ Tomislav Vuković (3. 8. 2017). „Dr. Nikola Banić i dr. Mladen Koić o jasenovačkim žrtvama: Poimenični popis JUSP-a Jasenovac masovna je prijevara”. Glas Koncila. Приступљено 11. 1. 2021. 
  118. ^ а б Długoborski, Wacław (2000). Auschwitz, 1940-1945: central issues in the history of the camp. Oświęcim: Auschwitz-Birkenau State Museum. ISBN 978-83-85047-87-2. 
  119. ^ „Documenting Numbers of Victims of the Holocaust and Nazi Persecution”. encyclopedia.ushmm.org (на језику: енглески). Приступљено 2021-01-27. 
  120. ^ „LIST OF INDIVIDUAL VICTIMS OF JASENOVAC CONCENTRATION CAMP (ID: 45409)” (на језику: engleski). UNITED STATES HOLOCAUST MEMORIAL MUSEUM. Приступљено 2022-02-15. 
  121. ^ Banić, Nikola; Elezović, Neven (2021). „TVOR: Finding Discrete Total Variation Outliers Among Histograms”. IEEE Access. 9: 1807—1832. ISSN 2169-3536. doi:10.1109/ACCESS.2020.3047342. 
  122. ^ Ornik, Melkior (2021). „Comment on “TVOR: Finding Discrete Total Variation Outliers Among Histograms””. IEEE Access. 9: 78586—78593. ISSN 2169-3536. doi:10.1109/ACCESS.2021.3082900. Приступљено 2022-02-15. 
  123. ^ Horvat, Vukić, Pilić, Matković. "Jasenovački logori – istraživanja" Архивирано 2016-04-13 на сајту Wayback Machine Društvo za istraživanje trostrukog logora Jasenovac, Zagreb, 2015, pp. 176
  124. ^ Pilić, Stipo; Matković, Blanka (2014-12-19). „Poslijeratni zarobljenički logor Jasenovac prema svjedočanstvima i novim arhivskim izvorima”. Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru (56): 333, 335. 
  125. ^ Goldstein, Slavko. "Jasenovac – tragika, mitomanija, istina". Fraktura, Zagreb. . 2016. str. 73. ISBN 978-953-266-709-7.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć):
  126. ^ „JUSP Jasenovac - PITAJU NAS”. www.jusp-jasenovac.hr. Arhivirano iz originala 14. 5. 2021. g. Pristupljeno 2021-01-23. 
  127. ^ Nataša Mataušić. Koncentracioni logor Jasenovac: Fotomonografija (PDF). Zagreb: Javna ustanova Spomen područje Jasenovac. str. 10, 18—23, 38—41, 72—76. Arhivirano iz originala 13. 05. 2014. g. Pristupljeno 16. 8. 2018. 
  128. ^ Tomislav Vuković (2009). „Fotokrivotvorine o jasenovačkome logoru (1)-(7) serija članaka” (PDF). Pristupljeno 16. 8. 2018. 

Spoljašnje veze uredi

  • dr. Vladimir Gajger: Lude i bolesne izjave i tvrdnje „Međunarodne komisije za istinu o Jasenovcu “, „ Politički zatvorenik“, 23/2013, br. 253, VII. -VIII.2013, str. 13-17
  • Broj poginulih u Jasenovcu u Hrvatskoj: igra političkih brojeva – analiza, EurasiaReviev, 1. februar 2018.
  • KONCENTRACIONI LOGOR JASENOVAC: KONFLIKTNO RATNO NASLEĐE I SPORNA POSTAVKA MUZEJA, Andriana Benčić, Polemos: časopis za interdisciplinarna proučavanja rata i mira, knj. XXI br. 41, 2018.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јасеновац_и_покушај_ревизије_историје&oldid=26796186”