Južni Sloveni
Južni Sloveni su grupa slovenskih naroda koji su se nastanili na Balkanu (južno od Save i Dunava), u Panonskoj niziji (severno od Save i Dunava) i na istočnim Alpima. Države u kojima Južni Sloveni čine većinu stanovništva su Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Severna Makedonija i Bugarska.
Istorija uredi
Južni Sloveni su se naselili na prostore koje danas naseljavaju tokom 6. i 7. veka. U srednjem veku su formirali niz svojih država, koje su često bile pod pritiskom svojih neslovenskih suseda, Vizantinaca, Nemaca, Mletaka i Mađara, a kasnije i osmanskih Turaka.
Turci će postepeno osvojiti gotovo sve južnoslovenske države i teritorije, sa izuzetkom područja današnje Slovenije i delova današnje Hrvatske, koje će biti pod vlašću Habzburga i Mletaka. Izuzetak će biti i nezavisna južnoslovenska Dubrovačka republika. Krajem 17. i u prvoj polovini 18. veka, Habzburzi će uspostaviti svoju vlast na delu južnoslovenskih zemalja kojima su pre toga vladali Turci.
U 19. veku, državnost Srbije, Crne Gore i Bugarske biće obnovljena, ali će ostatak južnoslovenskih zemalja ostati pod turskom i habzburškom vlašću. Konačno izbacivanje Turaka iz južnoslovenskih zemalja desiće se završetkom Prvog balkanskog rata (1912—1913. godine), a konačno izbacivanje Habzburga završetkom Prvog svetskog rata (1918. godine).
Stvaranjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije Jugoslavije) 1918. godine, borba Južnih Slovena za obnovu svoje državnosti biće zaokružena, ali će međusobni politički i verski sporovi južnoslovenskih naroda uticati da se ova država dva puta raspadne, prvi put 1941. a potom i 1991—1992. godine. Raspad zajedničke jugoslovenske države završen je razdvajanjem Srbije i Crne Gore 2006. godine, kao i jednostranim proglašenjem nezavisne Republike Kosovo 2008. godine, u kojoj su većinski narod neslovenski Albanci, ali u kojoj su i Srbi priznati kao državni narod.
Južnoslovenski narodi i etničke grupe uredi
- Srbi (Srbija; Crna Gora; Bosna i Hercegovina — uglavnom u Republici Srpskoj; Hrvatska)
- Crnogorci (Crna Gora)
- Makedonci (Severna Makedonija)
- Hrvati (Hrvatska; Bosna i Hercegovina — uglavnom u Federaciji Bosne i Hercegovine; Srbija — uglavnom u Vojvodini)
- Slovenci (Slovenija)
- Bošnjaci (Bosna i Hercegovina — uglavnom u Federaciji Bosne i Hercegovine; Srbija — uglavnom u Raškoj oblasti; Crna Gora)
- Bugari (Bugarska)
- Manje etničke grupe i podgrupe:
- Jugosloveni (Srbija; Crna Gora; Bosna i Hercegovina)
- Muslimani (Bosna i Hercegovina; Srbija; Crna Gora)
- Bunjevci (Srbija — Vojvodina; Mađarska)
- Šokci (Srbija — Vojvodina; Hrvatska; Mađarska)
- Janjevci (Srbija — Kosovo i Metohija; Hrvatska)
- Krašovani (Rumunija — Karaš-Severin)
- Gradišćanski Hrvati (Austrija — Burgenland)
- Moliški Sloveni (Italija — Molize)
- Torbeši (Makedonija)
- Goranci (Srbija — Kosovo i Metohija; Albanija; Makedonija)
- Pomaci (Bugarska; Grčka; Turska)
- Palćeni (Rumunija; Srbija — Vojvodina)
Religija uredi
Južni Sloveni su podeljeni u verskom smislu. Tako su Srbi, Crnogorci, Bugari i Makedonci pretežno pravoslavni hrišćani, Hrvati i Slovenci su pretežno katolički hrišćani, dok su Bošnjaci pretežno muslimani. Manje južnoslovenske etničke grupe su takođe podeljene na ove tri veroispovesti.
Stara vera uredi
Sloveni su po dolasku na Balkan, zatekli vrlo razvijenu crkvenu organizaciju i vrlo brzo su bili izloženi jakoj akciji hristijanizacije. Poznato je da je prva srpska nezavisna država stvorena akcijom mnogobožačkog elementa, oko 850, ali se isto tako zna da se vladarska porodica zvanično pokrstila oko 870. godine. Međutim poznato je da se tek dolaskom Nemanjića zatire javno mnogoboštvo među Srbima, oko 1180. SSV se na Balkanu nije razvila do razmera organizovane crkve i hramova, ali sigurno možemo tvrditi da su na Balkanu postojali idoli i na neki način uređen prostor oko njih, da li su to bili sveti gajevi, zidana svetilišta ili nešto treće ne možemo reći bez arheoloških istraživanja, za koja danas, nažalost, nema interesovanja. SSV se na Balkanu održala kroz narodne običaje i pravoslavlje koji čine i gotovo jedine izvore za rekonstrukciju SSV i lokalnih Vrhovnih Bogova na Balkanu.
Božanstva uredi
Panteon Južnih Slovena najteže je rekonstruisati, jer su oni rano potpali pod neposredni uticaj vizantijske civilizacije i hrišćanstva. Već je napomenuto da su Sloveni u vreme naseljavanja Balkanskog poluostrva verovali, prema Prokopijevom svedočenju, u jednog vrhovnog boga, i to boga munje, kome su bila podređena božanstva nižeg reda. Kako su u toponomastici južno od Dunava mnogi tragovi imena Peruna, sa dosta verovatnoće može se pretpostaviti da je kod Južnih, kao i kod Istočnih Slovena, Perun bio vrhovni bog. U toponimima ima tragova i o Velesu, o čijem se liku i funkcijama kod Južnih Slovena može indirektno suditi po opisima Sv. Save, koji je, po srpskom narodnom predanju, prvenstveno pokrovitelj i zaštitnik stoke. Njemu bi bio blizak i Dabog iz srpskih priča, crno i hromo božanstvo donjeg sveta, gospodar mrtvih, zaštitnik stada, ali i vukova, koji je nazivan i Daba, Dabo ili Hromi Daba. Dabog je istovremeno i bog plemenitih metala, zlata i srebra, pronalazač i zaštitnik kovačke veštine. Posle prihvatanja hrišćanstva, funkcije Daboga prenesene su na velike hrišćanske svece (Sv. Jovana, Sv. Savu, Sv. Arhanđela, Sv. Đorđa, Sv. Nikolu, Sv. Mratu), a njegov lik je preobražen u sotonu i Hromog Dabu. Jedna od hipostaza Dabogovih je verovatno i Vid, božanski vidar čije je ime sačuvano u velikom srpskom prazniku Vidovdanu. Car Trojan sa tri glave, koji se pominje u jednoj skaski, verovatno je božanstvo blisko Triglavu jer je opisan kao noćni konjanik. Kako se u jednoj slovenačkoj bajci pominje čarobnica Mokoši, mogućno je da je boginja Mokoš nekada bila poznata Južnim Slovenima.
Kod Južnih Slovena do sada nisu arheološki posvedočena svetilišta niti idoli, a u istorijskim izvorima ne pominje se sveštenstvo niti ima podataka o kultovima i ritualima. Žrtve su prinosili bogovima jedino kao molitvu za svoj spas.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Živković, Tibor (1996). „O plemenskom ustrojstvu i vojnoj snazi podunavskih Slovena u VI i VII veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 35: 95—116.
- Živković, Tibor (1997). „Prilog hronologiji avarsko-slovenskih odnosa 559-578. godine”. Istorijski časopis. 42-43 (1995-1996): 227—236.
- Živković, Tibor (1997). „Etničke promene na teritoriji današnje Srbije u periodu od VI do X veka” (PDF). Glasnik Etnografskog instituta SANU. 45 (1996): 89—100.
- Živković, Tibor (1997). „Odnosi Avara i podunavskih Slovena od 579. do 626. godine”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 56: 7—18.
- Živković, Tibor (1999). „Etnički identitet Južnih Slovena (VII-XI vek) - svedočanstva savremenika”. Meridijani. 23 (3-4): 25—29.
- Živković, Tibor (2000). Sloveni i Romeji: Slavizacija na prostoru Srbije od VII do XI veka (PDF). Beograd: Istorijski institut SANU.
- Živković, Tibor (2002). Južni Sloveni pod vizantijskom vlašću (600-1025). Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik.
