Википедија

Ana Vukanović (monahinja Anastasija)

жена Стефана Немање

Ana Vukanović (u monaštvu Anastasija; moguće 1113 — 21. jun 1199/1200) je bila srpska velika županica, supruga Stefana Nemanje i majka Stefana Prvovenčanog, Vukana i Svetog Save.

Ana Vukanović
Prepodobna Anastasija Nemanjić, mozaik na spoljašnjem zapadnom zidu crkve Prepodobnog Simeona mirotočivog, na Novom Beogradu
Lični podaci
Datum rođenjaoko 1125.
Mesto rođenjanepoznato, nepoznato
Datum smrti21. jun 1200.(1200-06-21) (74/75 god.)
Mesto smrtimanastir Svete Bogorodice, Raška
Grobmanastir Studenica
Porodica
SupružnikStefan Nemanja
PotomstvoVukan Nemanjić, Stefan Nemanjić, Sveti Sava, bar dve ćerke (vidi dole).
Roditeljinepoznato
nepoznato
DinastijaNemanjići
velika županica
Period1166—1196.
PrethodnikAna Diogen
NaslednikEvdokija Anđel

Poreklo Ane nije poznato, a istorijski izvori su kontradiktorni. Postoje pretpostavke da je poreklom iz Bosne, Grkinja, Francuskinja, pa čak i da ima ugarske ili ruske krvi. Nije poznato ni pod kojim okolnostima i kada se upoznala i udala za Stefana Nemanju. Prema nekim letopisima do braka je došlo 1142/1143. godine. Ana je Nemanji rodila barem petoro dece, uključujući i kralja Stefana Prvovenčanog i Svetog Savu. Zamonašila se zajedno sa mužem 1196. godine. Poslednje godine provela je u manastiru Svete Bogorodice u Toplici. Umrla je 1199. ili 1200. godine, 21. juna. Sahranjena je u Studenici.

Srpska pravoslavna crkva slavi je 21. juna po crkvenom, a 4. jula po gregorijanskom kalendaru.

Poreklo uredi

Poreklo supruge Stefana Nemanje nije utvrđeno. Mavro Orbin piše da je ona bila ćerka bosanskog bana, koga naziva Nemanjinim tastom. Međutim, kako je "Kraljevstvo Slovena" Mavra Orbina prepuno grešaka u prikazivanju srodničkih odnosa, njegovom svedočanstvu ne treba pokloniti bezuslovno poverenje, tim pre što se Orbinova tvrdnja ne može dokazati drugim istorijskim izvorima. Predrag Puzović sumnja da je Orbin pomešao Nemanju sa njegovim bratom Miroslavom koji je bio oženjen sestrom bana Kulina.[1] Jovan Rajić je poverovao dubrovačkom istoričaru, te je zabeležio u svojoj "Istoriji" da je Ana bila ćerka bosanskog bana Stefana Borića. Rajića je kasnije citirao Vlaso Glušac. Siniša Bogdanović tvrdio je da je Ana bila kći Borisa Kolomanovića, koga je pogrešno izjednačavao sa Borićem.[1] Prema ovoj teoriji, Ana bi bila ruskog porekla, budući da je Boris bio sin ugarskog kralja Kolomana i Eufemije Kijevske, odnosno unuk Vladimira II Monomaha. Sećanje na Anu održano je u bosanskom predanju, ali se ne može zaključiti da li je jača uspomena na Anu kao na sestru ili na ćerku bana Borića.[2]

 
Stefan Nemanja, suprug Ane i rodonačelnik Nemanjića (1113-1199).

Po Tronoškom rodoslovu, Ana je bila ćerka francuskog kralja. U rodoslovu je zapisana sledeća legenda: „Kad se Nemanja spasao od braće, pomoću Sv. Đorđa, pobegne preko mora. Primi ga francuski kralj i zbog njegovog časnog držanja, mudrosti i mužestva dade mu kćer Anu za ženu. Živeo je duže vremena na dvoru kralja francuskog, svoga tasta, i tu su mu se rodila dva sina, Stefan i Vukan. Izaslanstvo srpskih velikaša dođe francuskom kralju da moli za Nemanju. Kralj pusti Nemanju i dva sina njegova, koje nazva pri rastanku „dva krina svoja’ kao „znamenje krvi francuskog kralja'“ Miodrag Purković zbog toga navodi da je Ana "roda fruškoga", odnosno Francuskinja.[1][3]

U "Istoriji srpskog naroda" Pantelije Srećkovića iznesena je pretpostavka da je Ana bila srpskog porekla, odnosno da je pripadala nekoj od vladajućih srpskih dinastija iz Zete, Huma ili Bosne.[4] Ilarion Ruvarac je oprezno tvrdio da je Ana "neznanog roda", ne želeći da se opredeljuje ni za jednu od opcija.[5]

Veliki deo istraživača opredelio se za grčko poreklo srpske županice. Ova teorija zasniva se na svedočanstvu Domentijana da je Ana bila "kćer carigradskog imperatora Romana". Justin Popović je smatrao da je Ana bila kći vizantijskog cara Romana IV. Popović je napisao da je Roman vladao od 1168. do 1171. godine, što nije tačno, budući da je ovaj vizantijski car vladao jedan vek ranije. Stoga njegova pretpostavka nije tačna.[1] Svetislav Mandić je smatrao da je Ana bila rođaka vizantijskog cara Manojla Komnina (1143-1180). Budući da su se sredinom 12. veka vodili ratovi Vizantije i Ugarske u kojima je učestvovao i raški župan Uroš II iz dinastije Vukanovića, on je smatrao ženidbu Nemanje i Ane delom nekog od sporazuma zaključenih nakon Manojlovog potčinjavanja Raške. Manojlo je čak tri puta napadao na zemlje Uroša: 1149, 1150. i 1155. godine. Dokaz za ovu tezu bilo bi odlikovanje Stefana Nemanje "carskim snom" od strane vizantijskog cara, što je bila privilegija koja je uglavnom pripadala carevim srodnicima.[1]

Godina sklapanja braka uredi

Još manje od Aninog porekla je poznato gde se ona upoznala sa Nemanjom. Takođe nije poznato ni u kojim godinama su stupili u brak. Domentijan piše da je Ana bila "savrsnik" Stefana Nemanje, što bi značilo da su vršnjaci, odnosno rođeni iste godine. Zna se da je Nemanja rođen 1113. godine. Međutim, to ne mora odmah značiti da je i Ana rođena te godine, budući da postoji i drugačije tumačenje "savrsnika", koje je izneo Đorđe Radojčić. On prevodi tu reč kao "drug" (bračni). Relja Novaković je ukazao na podatak u Verkovićevom i Ostojićevom rodoslovu koji pominju tačnu godinu ženidbe Nemanje: 6551. godina, odnosno 1142/1143. godina po hrišćanskom kalendaru. U pitanju je verovatno greška u brojevima, te je umesto 6651. upisano 6551. Međutim, ovi letopisi su veoma nepouzdani u hronologiji, te im se ne može pokloniti puno poverenje. Na primer, po ovim letopisima, Radoslav je vladao 11 godina.[6] Ipak, podatak da se Nemanja oženio 1142/3. godine pojavljuje se u dva izvora, što mu daje na verodostojnosti. Sveti Sava piše da se njegov otac ženio samo jedanput, što bi značilo da je upravo Ana bila supruga Nemanjina, od 1142/3. godine.[7] Nemanja je tada imao trideset godina.

Ana do dolaska Stefana Nemanje na vlast uredi

 
Stefan Prvovenčani, drugi sin Ane Nemanjić, manastir Mileševa.

O Aninom životu do 1166. godine nema mnogo podataka. Bila je aktivna u podizanju manastira, zajedno sa svojim "podružijem" Stefanom Nemanjom. Sveti Sava pominje zadužbine svog oca i svoje majke. U Toplici je podignut manastir Svetog Nikole, a ubrzo zatim i manastir Svete Bogorodice, takođe u Toplici. Potom je Nemanja sazidao manastir Svetog Đorđa u Rasu. Na Nemanjinu obnovu manastira uticao je vizantijski stil gradnje. Stefan Prvovenčani pominje Anu u vezi sa manastirom Svetog Nikole, pišući da je osnivač vladajuće srpske dinastije po osnivanju manastira predao ga svojoj ženi Ani: Došav, nimalo ne zadocniv, poče žurno zidati u otačastvu svojem u Toplici, hram Presvete Bogorodice, na ušću reke po imenu Kosanice. I ukrasiv ga svima pravima crkvenim, ustanovi u njemu sabor črnaca (tj. monahinja), sa časnim bogoljubivim podruž(i)jem svojim, po imenu Anom. I predade joj hram Presvete, da se stara o njemu po svakome delu i o crncima (tj. kaluđericama) koje ustanovi u tom manastiru svetom. A ona slušaše sa svakom poslušnošću i dobrodušnošću, čuvajući hram Presvete Bogorodice, predani joj ovim njenim svetim gospodinom. Jer o ovoj reče Mudri (premudri Solomon): Časna žena u domu muža svojega više vredi od bisera i dragoga kamenja".[8] Izgradnji dva manastira usledio je Nemanjin sukob sa braćom. Tihomir, Stracimir i Miroslav zatvorili su brata, ali je ovaj uspeo da se spase i da u odsudnoj pobedi kod Pantina odnese pobedu, preuzimajući svu vlast u zemlji. Tihomir se udavio u Sitnici, dok je Nemanja oprostio starijoj braći i odelio im deo zemlje na upravu.

Potomstvo uredi

 
Sveti Sava i njegova majka Ana-Anastasija, živopisi u hramu Sv. Luke u Beogradu

Ana i Nemanja imali su tri sina: Vukana, Stefana i Rastka. Tri sina pominje Sveti Sava u žitiju svoga oca. Nije poznato kojim redom su se oni rađali. Smatra se da je Rastko (Sava) rođen 1174. godine. Pošto je on bio najmlađe dete Stefana Nemanje, ostala deca morala su biti rođena ranije. Purković pretpostavlja da je Vukan rođen oko 1158. godine, a da su sva ostala deca, sem Rastka rođena do 1168. godine.[9] Domentijan piše da su Ana i Nemanja imali dece, odnosno "sinove i kćeri" koje je Ana vaspitala u veri i čistoti i naučila ih svemu strahu Božjem. Teodosije piše da je Nemanja uzeo za ženu Anu koja "nije ni po čemu zaostajala u vrlinama za mužem svojim. Rodiše im se sinovi i kćeri koje prosvetliše božanstvenim krštenjem i naučivši ih svetim knjigama i vrlinama, veseljahu se u Gospodu." U letopisima se pominju uglavnom muška Nemanjina deca.[10] O ženskoj Nemanjinoj deci nema mnogo podataka. Na jednom mestu prikupio ih je Miodrag Purković. Nije poznato ni koliko je bračni par imao ženske dece. Tronoški rodoslov pominje Nemanjinu kći Devu koja je sahranjena u Studenici, pored svoje majke. Novakovićev rodoslov pominje ćerku Vuku. Na rodoslovnom stablu Pećke patrijaršije, oslikanom 1330. godine tokom vladavine Stefana Dečanskog, pored Vukana je oslikan i ženski lik pored koga piše "Efimija". Ako je to bila treća Nemanjina ćerka, ona se nije udavala, budući da su u Peći, Dečanima i Gračanici oslikavane samo princeze koje su umrle neudate. Međutim, ona nije oslikana na lozi u Gračanici.[11] Postoji pretpostavka da je supruga bugarskog cara Jovana Asena I takođe bila Nemanjina i Anina ćerka.[12]

 
Sveti Sava, Kraljeva crkva u Studenici.

Jedna po imenu nepoznata kći Stefana Nemanje bila je udata za Manojla Komnina, brata epirskog despota Mihaila Anđela Komnina. Purković pretpostavlja da je druga Nemanjina kći bila udata za Tiha, oca budućeg bugarskog cara Konstantina Tiha (1258-1277).[13] Međutim, o srpskom poreklu Konstantina Tiha o kome svedoči Georgije Pahimer ne zna se ništa pouzdano.[14]

Rođenje Svetog Save uredi

 
Mozaik u hramu Sv. Save na Vračaru

O rođenju Svetog Save sačuvano je nešto podataka u pisanim i usmenim istorijskim izvorima. Domentijan piše o Savinom rođenju po uzoru na biblijsku priču o Avramu i Sari koji su u starosti dobili sina Isaka. Ana i Stefan su molili Boga da im podari još jedno čedo, te je Sava rođen kao Božji dar. "A Bogom darovanoga sina, krstivši u ime Oca i Sina i Svetoga duha, narekoše mu ime Rastko, koji će vaistinu veoma uzrasti božanstvenim dobrim delima i to ne samo on, nego će i svoje otačastvo privesti na veliku pobožnost'i'dovršiti nedovršeno od svojih roditelja, što je za pobožnost njihovu, koji su u njegovu rođenju vaistinu primili izveštenje od Svetoga duha, da im bi darovan od Boga kao dar Božji." Teodosije, koristeći kao izvor pisanje Domentijana, navodi sličnu priču. Priče o rođenju Svetog Save zabeležene su i u usmenom predanju.[15]

Rastko je rođen oko 1174/5. godine. U vreme odlaska u monahe imao je 17 godina. U biografiji Svetog Save i od Domentijana i od Teodosija pominju se na mnogo mesta "roditelji" Svetoga Save u najranijem periodu njegovog života. Anu odvojeno od Nemanje Teodosije pominje u planovima Svetog Save da napusti Humsku zemlju i ode na Svetu goru. Rastajući se sa sinom "...mati, kao svaka mati, zagrli ga i celiva s ljubavlju, pa ga otpustiše s mirom, ali mu zapovediše da se brzo vrati. Jer ne znađahu da neće tražiti jelene, no izvor života, Hrista, da njime napoji ujelenjenu dušu svoju, raspaljenu ognjem od čežnje ljubavi njegove."[16]

Monašenje i smrt uredi

U prepisci sa roditeljima, u vreme kada se već nalazio na Svetoj Gori, Sava im je savetovao da se zamonaše. Nemanja i Ana poslušali su savet sina. Abdikacija Stefana Nemanje na saboru u Rasu 1196. godine u korist svog drugog sina Stefana bila je uslovljena spoljnopolitičkim okolnostima. Naime, Stefan je nosio vizantijsku titulu sevastokratora i bio je oženjen vizantijskom princezom Evdokijom. Nemanja je stoga odlučio da poslednje dane provede u postu i molitvi. Nemanja i Ana su na Blagovesti 1196. godine primili monaški čin iz ruku episkopa Kalinika. Nemanja je dobio ime Simeon, a Ana je ponela ime Anastasija. Tu je završen i njihov brak. Simeon se povukao u Studenicu, a Anastasija u manastir Svete Bogorodice u Toplici. Dok se za Nemanju zna da je primio najpre malu, pa potom i veliku shimu, kod Ane se ne pominje velika shima.[1]

 
Ostaci manastira Presvete Bogorodice u Kuršumliji.

O Aninom monaškom životu nema mnogo podataka, te mnogi veruju da je umrla ubrzo nakon zamonašenja. Umrla je u manastiru Svete Bogorodice. Radoslav Grujić smatra da je kasnije i u Rasu osnovan ženski manastir gde je Anastasija provela poslednje godine života. Kao dan smrti se navodi 21. jun, a ponegde 21. jul. Godina smrti je nepoznata. Umrla je u periodu pre nego što je Sava napisao Studenički tipik, gde se pominje kao pokojna. Većina istoričara smatra da je umrla 1199. ili 1200. godine, na osnovu vesti iz Hilandarskog tipika.[1][17]

Umrla je u manastiru Svete Bogorodice. Doskora se nije smatralo pouzdanim da je sahranjena u Studenici. Najnovijim istraživanjima utvrđeno je da je Ana sahranjena u priprati Bogorodične crkve manastira Studenice. Nije poznato kada je iz manastira Svete Bogorodice u Toplici preneta u Studenicu.[1]

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ e ž Puzović 1998, str. 1
  2. ^ Perić 1986, str. 186–7
  3. ^ Perić 1986, str. 188–189
  4. ^ Perić 1986, str. 186
  5. ^ Perić 1986, str. 185
  6. ^ Novaković 1958, str. 184–5
  7. ^ Perić 1986, str. 191
  8. ^ Perić 1986, str. 193
  9. ^ Purković 1996, str. 10–1
  10. ^ Perić 1986, str. 195–7
  11. ^ Purković 1996, str. 12–3
  12. ^ Petrov 1985, str. 142–143
  13. ^ Purković 1996, str. 13
  14. ^ Pirivatrić 2009, str. 316
  15. ^ Perić 1986, str. 196–210
  16. ^ Perić 1986, str. 211
  17. ^ Perić 1986, str. 220

Literatura uredi

  • Novaković, Relja, Kad se rodio i kad je počeo da vlada Stevan Nemanja?, 1958.
  • Perić, Đorđe, Majka Sv. Save, gospođa Ana(stasija), prema istoriji i predanju, 1986.
  • Petrov, Petъr. Vъzstanovяvaneto na bъlgarskata dъržava 1185-1197. Sofiv, NI, 1985.
  • Pirivatrić, Jedna pretpostavka o poreklu bugarskog cara Konstantina Asena Tiha, ZRVI 46/2009, 313
  • Puzović, Predrag, Tajanstveno poreklo Ane, supruge Stefana Nemanje, „Srpsko nasleđe“ br. 5, 1998. godine

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ана_Вукановић_(монахиња_Анастасија)&oldid=27709310”