Budva

Budva je grad i sedište istoimene opštine u Crnoj Gori. Prema popisu iz 2023. bilo je 19.218 stanovnika. Priobalno područje, nazvano Budvanska rivijera, centar je turizma u Crnoj Gori, a poznato je po dobro očuvanom srednjovjekovnom zidinama, pješčanim plažama i noćnom životu. Budva je stara 2.500 godina, što je čini jednim od najstarijih naselja na obali Jadranskog mora.

Budva
Budva
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Crna Gora
Opština	Budva
Stanovništvo
— 2023.	19.218
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 17′ 16″ S; 18° 50′ 30″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	3 m
Budva Budva na karti Crne Gore
Ostali podaci
Gradonačelnik	Milo Božović
Poštanski broj	85310 85311
Pozivni broj	033
Registarska oznaka	BD
Veb-sajt	www.budva.me

Geografija

Budva je primorski grad na Jadranskom moru u Crnoj Gori. Područje oko grada, duž obale, poznato je i kao Budvanska rivijera. Rivijera je centar crnogorskog turizma, i poznata po peščanim plažama, noćnom životu. Najčuvenija plaža Budve je Mogren. Tokom 2010. u budvanskoj opštini bilo je 557.000 gostiju sa 3,4 miliona noćenja, što Budvu čini najpopularnijom turističkom destinacijom u Crnoj Gori.

Značajni turistički objekti se nalaze unutar mletačkih zidina iz 15. veka, koje okružuje budvanski Stari grad. Stari grad je bio teško oštećen u razornom zemljotresu 1979. godine, ali je potpuno obnovljen. Osam godina je trajala velika obnova starog grada. U blizini Budve nalazi se turistički centar Bečići.

Budva je više puta menjala gospodara, a najduže su se na području grada zadržali Mlečani i Austrijanci, koji su napustili grad 1918. godine.

Budva je stara oko 2.500 godina i jedan je od najstarijih gradova na Jadranskom moru.

Istorija

Ilirsko-grčki tip šlema iz Budve (4-ti vek stare ere)

Crkva Svetog Save (levo) i crkva Santa marija in punta (Sveta Marija na hridi, desno)

Ostrvo Sveti Nikola (Školj) kod Budve

Sprud Tunja kojim je ostrvo Sveti Nikola povezano sa Budvom. Za vreme oseke vodostaj se spušta na svega pola metra, pa se gotovo može pregaziti

Utvrđeni grad na ovom prostoru je postojao još u doba antike. Istoričari veruju da je prvobitno bio ostrvo, koje se kasnije spojilo sa obalom i napravilo zemljouz. Mada su Grci osnovali mnoge kolonije u Mediteranu, po svemu sudeći, u delu obale Jadranskog mora, na području današnje Crne Gore, nisu uspeli u naseljavanju kolonista, jer im to nije dopuštalo domorodačko ilirsko stanovništvo.

Umjesto toga, postojali su samo pojedini grčki tržišni centri — emporiji. Jedan od njih je, tokom VI – V vijeka prije nove ere, bio u Budvi (Butua). Prvi pomen ovog ilirskog grada nalazimo u V veku pre nve ere, kod Sofokla, a Pseudo-Ksilaks navodi da se od njega do Drača putuje morem dan i noć, a kopnom tri dana. Zemlja ilirskog plemena Enhilejaca, na kojoj je osnovan grad Budva, pominje se još u mitovima vezanim za Kadmosa i Harmoniju, doseljenika iz grčke Tebe. Kadmosov sin je po mitu imao ime Ilirios: eponim starih Ilira. Po jednom fragmentu Filona, koji navodi Stefan Vizantinac, Kadmos je došao među Enhilejce u grad Budvu, na volovskim kolima, da bi im (po podatku Apolodora) pomogao u ratu protiv drugih plemena Ilira ("Illyri proprie dicti"). Nakon ilirsko-rimskih ratova, Budva potpada pod vlast Rima. Konventi ili opida (oppida civium Romananorum) bila su naselja koloniziranih rimskih građana, doseljenih u Ilirik, odnosno kasniju provinciju Dalmaciju. Među takvim naseljima se pominje i Butua-Butuanum (Budva). Sem Italika, u ovim gradovima postoji i veći broj trgovaca, Grka i orijentalaca, a razvijeno zanatstvo utiče na formiranje zanatskih kolegija.

Razaranjem antičke Duklje od strane Avara i dolaskom Slovena, veliki broj romanizovanih starosedelaca se povukao u utvrđene primorske gradove. U ranom srednjem veku, Budva je vizantinski grad, sa grčkom vojnom posadom (garnizonom) i iliro-romanskim stanovništvom, a nastanjivali su je i grčki i italijanski trgovci. Sloveni žive po župama i bili su nekoliko vekova podanici vizantijskog cara. Po osamostaljenju Dukljanske kneževine Budva ulazi u njen sastav, a kasnije i u sastav Kraljevine Duklje. Posle 1181. u državi je Stefana Nemanje, Kraljevini Srbiji i Carstvu. Po uzoru na Dušanov zakonik, sačinjen je u vrijeme cara Stefana Uroša IV Nemanjića – Statut grada Budve. U kasnijem periodu, ovaj grad se nalazio pod vlašću Balšića, Crnojevića i Srpske despotovine. Koristeći prodore Turaka na Balkansko poluostrvo, Mlečani nisu zauzimali velike posede odjednom. Dugim i strpljivim radom na terenu obećanjima su pridobijali „kuću po kuću“. Do 1435. godine srpskoj su despotovini, u primorju Zete, oduzeli sve, sem: Bara i Budve. Međutim, nakon prvog pada Srpske despotovine pod tursku vlast 1439, takvo stanje su iskoristili Mleci: preduhitrivši Turke, do 1443. zauzimaju cio obalski pojas Donje Zete, od Bojane do Kotora. Tako su pod njihovu vlast pali i gradovi: Ulcinj, Bar i Budva. U predatim im mestima, Mlečani su za rektore (načelnike) postavljali svoje plemstvo, u periodu od 1441. do 1797. godine Imena ovih rektora sačuvana su u mletačkom arhivu. Posle pada Mletačke republike, Budva ulazi u sastav Austrougarske. Crnogorska vojska oslobađa Budvu 1915. godine. Još 1938. u Budvi je bio izgrađen hotel sa 100 soba. Eksplozija dolutale morske mine rano ujutro 25. januara 1941. izazvala je veliku materijalnu štetu.

Stari Grad

Venecijanski zidovi Budve na poštanskoj razglednici iz 1900

Ime Stari Grad, Budva je nosila u Srednjem veku. Većina arhitekture Starog Grada je Venecijankog porekla. Vrata, prozori, balkoni i mnoge druge male, ali primetne stvari su rimskog stila Venecijanske Republike. Postoje tri osnovne crkve u Starom Gradu. Prva je Svetog Ivana, koja je sagrađena u 7. veku i sve do ukidanja Budvanske biskupije bila je katedrala, druga Bogorodičina crkva (Santa Maria in Punta) koja datira iz 840. i treća, Svete Trojice, koja je sagrađena 1804. godine. Venecijanski zidovi Starog Grada su zanimljiva turistička atrakcija.

Stari Grad je takođe poznat po zemljotresima koji su ga prilično oštetili, 1979. godine. Pojedine kuće bile su potpuno srušene, a dio zidina napukao. Za kompletno saniranje kuća, ulica i bedema bilo je potrebno 8 godina (do 1987).

Demografija

Etnička mapa opštine Budva.

Budva je administrativni centar opštine Budva, koja uključuje naselja Bečići i Petrovac.

Popis stanovništva 1991 — 11.710 stanovnika:

• 7,318 Crnogorci (62.49%)
• 2,631 Srbi (22.46%)
• 1,006 Jugosloveni (8.59%)
• 176 Muslimani (1.5%)
• 134 Hrvati (1.14%)
• 74 Albanci (0.63%)
• 371 ostali (3.19%)

U naselju Budva živi 8154 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 34,5 godina (33,4 kod muškaraca i 35,4 kod žena). U naselju ima 3587 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,03.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je heterogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 687 1953. 812 1961. 1.349 1971. 2.550 1981. 4.684 1991. 7.178 7.086 2003. 11.058 10.918 2011. 13.338

Nacionalni sastav prema popisu iz 2003.‍
Crnogorci			5.260	48,17%
Srbi			4.177	38,25%
Muslimani			167	1,52%
Hrvati			134	1,22%
Jugosloveni			69	0,63%
Albanci			43	0,39%
Romi			27	0,24%
Bošnjaci			24	0,21%
Mađari			19	0,17%
Makedonci			18	0,16%
Rusi			13	0,11%
nepoznato			77	0,70%

Nacionalni sastav prema popisu iz 2011.‍
Crnogorci			6.847	51,33%
Srbi			4.779	35,83%
Rusi			132	0,99%
Hrvati			130	0,97%
neizjašnjeni			765	5,73%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	28			43
80+	35			78
75—79	69			99
70—74	129			145
65—69	183			165
60—64	191			222
55—59	231			277
50—54	386			386
45—49	457			498
40—44	360			505
35—39	331			446
30—34	379			436
25—29	387			431
20—24	458			456
15—19	408			444
10—14	407			357
5—9	392			359
0—4	396			344
Prosek :	436			24

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2003. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2003. Broj domaćinstava 244 282 464 868 1.497 2.339 3.606

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2003. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 3.587 779 668 622 973 373 127 24 10 5 6

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	4.032	1.324	2.486	73	93	56
Ženski	4.631	1.379	2.467	494	247	44
UKUPNO	8.663	2.703	4.953	567	340	100

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	2.043	10	4	1	91
Ženski	1.916	3	0	0	51
UKUPNO	3.959	13	4	1	142
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	94	146	331	520	183
Ženski	27	35	487	466	119
UKUPNO	121	181	818	986	302
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	21	99	210	52	29
Ženski	37	95	154	158	95
UKUPNO	58	194	364	210	124
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	179	0	1	72
Ženski	149	2	3	35
UKUPNO	328	2	4	107

Sport

Najpoznatiji sportski klubovi iz budve su OK Budva, VK Budva i FK Mogren.

Kultura

Manifestacije

• Pjesma Mediterana
• Si Dens festival
• Montenegro Basker Fest
• Festival etno mediteranske muzike »Noći mediterana«
• Festival »Ukus Mediterana« — Gastro festival
• Dan širuna

Partnerski gradovi

Budva je pobratimljena sa sledećim opštinama:

Vračar (Srbija — od 2022.

Galerija

• 
  Pogled sa bedema
• 
  Stara Budva
• 
  Stara Budva
• 
  Stara Budva
• 
  Stara Budva
• 
  Kula bedema Starog Grada
• 
  Slovenska plaža
• 
  Plaža Jaz
• 
  Gimnazijalci oslikavaju mural u Savičića potoku, povodom „Dana planete Zemlje”
• 
  Murali u Savičića potoku

Vidi još

• Stari grad (Budva)
• Srednja mješovita škola „Danilo Kiš” u Budvi
• Budvanska rivijera
• Sveti Nikola (ostrvo)

Literatura

• Božić, Ivan (1970). „Doba Balšića (drugi deo)” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 49—133. 
• Božić, Ivan (1970). „Zeta u Despotovini” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 135—275. 
• Božić, Ivan (1970). „Vladavina Crnojevića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 277—370. 
• Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Božić, Ivan (1982). „Raspad mletačkog sistema u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 403—413. 
• Kovačević, Jovan (1967). „Od dolaska Slovena do kraja XII vijeka”. Istorija Crne Gore (PDF). 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 279—444. 
• Sindik, Ilija (1957). „Odnos grada Budve prema vladarima iz dinastije Nemanjića”. Istoriski časopis. 7: 23—36. 
• Spremić, Momčilo (1982). „Pripajanje Zete Despotovini i širenje mletačke vlasti u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—204. 
• Spremić, Momčilo (2005). „Grbalj i Srpska despotovina (1421-1459)”. Grbalj kroz vjekove. Grbalj: Društvo za obnovu Manastira Podlastva. str. 193—213. 
• Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93. 
• Ćirković, Sima (1970). „Doba Balšića (prvi deo)” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—48. 
• Ćirković, Sima (1981). „Osamostaljivanje i uspon dukljanske države”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 180—196. 
• Rešetar, Luka (maj 2017). BUDVA – KROZ ISTORIJU ZA BUDUĆNOST (PDF). Tivat: FAKULTET ZA MEDITERANSKE POSLOVNE STUDIJE TIVAT. Pristupljeno 4. 4. 2020. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Turistička organizacija Budva
• Budva, turistički vodič (hoteli, privatni smještaj, izleti)
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Patrola do Budve kroz kanjon Morače, SAT RTS - Zvanični kanal
• Dobrodošli u Budvu - film (1963)