Википедија:Dobri članci/Mart
Dobri članci u martu
uredi
IČ-Nikola I Petrović
Nikola I Petrović Njegoš (Njeguši, 7. oktobar/19. oktobar 1840 — Antib kraj Nice, 2. mart 1921) bio je knjaz (1860—1910) i kralj (1910—1918) Crne Gore, iz dinastije Petrović Njegoš.
Naslijedio je na crnogorskom prijestolu svog strica Danila. Za vrijeme njegove vladavine Crna Gora je Berlinskim sporazumom 13. jula 1878, poslije Crnogorsko-turskog rata, dobila međunarodno priznanje i znatno teritorijalno proširenje. Nikola I je reformisao državnu upravu, ustanovio Ministarski savjet, osavremenio vojsku, Opštim imovinskim zakonikom udario temelj pravnom sistemu i otvorio vrata stranim investicijama. Godine 1905. Nikola I je oktroirao Ustav Knjaževine Crne Gore nakon čega je i sazvana Narodna skupština. Nikola je vladao autokratski, zbog čega je u Crnoj Gori stekao brojne neprijatelje. On je lično bio veliki pristalica srpstva i želeo je ujedinjenje Srba i drugih Južnih Slovena. Međutim, bio je ogorčeni protivnik Karađorđevića. On se ogledao i u književnosti. Najpoznatiji radovi su mu pjesma Onamo, 'namo! i drama Balkanska carica.
U Prvom svjetskom ratu je objavio rat Austrougarskoj. Kraljevina Crna Gora je pružila otpor austrougarskoj invaziji, ali je morala kapitulirati januara 1916. Kralj Nikola se sa Vladom i Dvorom sklonio u Francusku, u egzil iz kojeg se nikada nije vratio. Poslije završetka rata zbačen je sa vlasti na Podgoričkoj skupštini. Kralj Nikola I je umro izolovan u emigraciji, a sahranjen je u ruskoj crkvi u Sanremu, Italija.
→ {{IČ-Nikola I Petrović}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Vinčanska kultura
Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoeneolitsku kulturu Evrope (između prvih vekova 5. milenijuma pre nove ere i prvih vekova 4. milenijuma pre nove ere). Prostirala se od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu, odnosno obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Rumunije, Severne Makedonije i Bosne i Hercegovine.
Vinčanska kultura je bila tehnološki najnaprednija praistorijska kultura u svetu. Najranija metalurgija bakra u Evropi potiče sa vinčanskog lokaliteta Belovode u istočnoj Srbiji. Generalnim urbanističkim planom razvoja Beograda, priobalni pojas Dunava u zoni Vinče proglašen je arheološkim parkom.
→ {{IČ-Vinčanska kultura}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Afrodita
Afrodita (grč. Ἀφροδίτη) je grčka boginja lepote, čulne ljubavi i plodnosti. Značenje njenog imena je nepoznato, iako su drevni Grci verovali da se ono odnosi na penu. Veoma je moguće da je ovo verovanje došlo iz priče o Afroditinom rođenju.
Prema starijem predanju, koje je zastupao Homer, ona je kći Zevsa i Dione; a prema mlađem, kojeg se držao Hesiod, rođena je iz morske pene (ἀφρός) koja se stvorila kad je Kron bacio u more Uranove genitalije. Odmah po rođenju, izašla je iz mora na obalu ostrva Kipra. Otuda su joj i atributi: Ἀφρογενεια (rođena iz pene), Αναδυόμενη (koja se pomalja, izlazi), Κυπρογένεια (po Kipru rođena).
U početku, Kiparska Afrodita najverovatnije da je bila boginja plodnosti, vrlo slična bliskoistočnoj boginji Ištar-Astarti. Došavši među Grke ona je personifikovana sa seksualnošću i bila usrdno obožavana kao univerzalna sila. Mnoga lokalna svetilišta posvećena njoj podignuta su širom kopnenog dela Grčke, a njeni kultovi varirali su različito od mesta do mesta. U nekim oblastima, Afrodita je bila smatrana čak boginjom rata, što je možda bio podsticaj za njeno udruživanje s Aresom, bogom rata. Mnogo kasnije, u klasično doba, Afroditin kult je poprimio savremeno shvatanje prema kojem je ona nadležna za seksualnu privlačnost i ljubavno zadovoljstvo (τα Αφροδίσια).
→ {{IČ-Afrodita}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Karijes
Karijes je hronično oboljenje tvrdih zubnih tkiva koje napreduje progresivno, centripetalno i dovodi do razaranja zuba. Njegova etiologija je multikauzalna, a velika učestalost ga ubraja među najčešća oboljenja savremenog čoveka. Karijes počinje na površini zuba (u 75 % slučajeva na griznoj površini) i to razgradnjom gleđi (demineralizacijom) i progresivno prodire u dubinu i širinu zahvatajući ostale strukture zubnog tkiva.
Veliki broj opštih i lokalnih, unutrašnjih i spoljašnjih faktora se dovodi u vezu sa nastankom karijesa. U opšte faktore se ubrajaju: rasa, nasledni činioci, životno doba pojedinca, pol, funkcija endokrinih žlezda, ishrana i sl. U lokalne faktore spadaju: mikroorganizmi, pljuvačka, oblik i raspored zuba, jatrogeni faktori, loša dentalna higijena itd.
→ {{IČ-Karijes}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Stefen Kari
Vordel Stefen Kari II (engl. Wardell Stephen Curry II; Akron, 14. mart 1988) američki je košarkaš. Član je Golden Stejt voriorsa i igra na poziciji plejmejkera, i nosi broj 30. Voriorsi su ga izabrali u prvom krugu NBA drafta 2009. kao 7. pika. Dana 14. decembra 2021. godine postao je najbolji šuter svih vremena, prestigavši legendarnog Rej Alena na večnoj listi strelaca. Odlikuje ga pogađanje trojki iz velikih udaljenosti.
Tri sezone je igrao na Dejvidson koledžu, gde je nastupao za ekipu Dejvidson vajldketsa. Sin je nekadašnjeg profesionalnog košarkaša Dela Karija, koji je šesnaest sezona nastupao u NBA ligi, u dresu Jute, Klivlenda, Šarlota, Milvokija i Toronta. Stariji je brat Seta Karija, koji je takođe NBA igrač.
Godine 2015. na Ol-staru je pobedio u takmičenju u brzom šutiranju trojki, osvojio je prvi šampionski prsten sa Golden Stejtom i proglašen za najkorisnijeg igrača u sezoni. Sledeće sezone, drugi put je bio najkorisniji igrač, a sa 73 pobede u 82 utakmice Voriorsi su oborili rekord čuvene generacije Čikago bulsa iz sezone 1995/96. Osvojio je drugi šampionski prsten u sezoni 2016/17. posle trećeg NBA finala u nizu. U sezoni 2017/18. osvojio je treći šampionski prsten sa Golden Stejtom. Četvrti šampionski prsten je osvojio u sezoni 2021/22. kada je prvi put proglašen za MVP NBA finala.
→ {{IČ-Stefen Kari}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Martovski pogrom 2004.
Martovski pogrom 2004. označava pogrom srpskog civilnog stanovništva na Kosovu i Metohiji marta 2004. godine koji su organizovali OVK i albanski ekstremisti. Martovskom pogromu 2004. prethodila su brojna ubistva, otmice i uništavanja imovine u prisustvu međunarodnih snaga koje nisu adekvatno reagovale.
Neposredan povod za realizaciju pogroma bilo je objavljivanje vesti o davljenju trojice albanskih dečaka u reci Ibar, u selu Čabra, u srpskoj opštini Zubin Potok, za čiju su smrt albanski i svetski mediji najpre okrivili Srbe iz susednog sela Zupče. Od 17. do 19. marta 2004. proteran je veliki broj Srba i drugog nealbanskog stanovništva, spaljene su njihove kuće i oskrnavljeni su srpski kulturno-istorijski spomenici. Dva dana otvorenog napada na srpsko civilno stanovništvo na Kosovu i Metohiji dovela su do masovnog progona Srba, najmasovnijeg od 1999.
Procenjuje se da je više od 4.000 ljudi izgnano iz svojih kuća, širom Kosova i Metohije, poginulo 28 ljudi, više od 900 ljudi je pretučeno i teško povređeno, uništeno je 19 spomenika kulture prve kategorije i 16 pravoslavnih crkava koje nisu kategorisane. Uništeno je oko 10.000 vrednih fresaka, ikona, putira i mnogih drugih crkvenih relikvija, kao i knjige krštenih, venčanih i umrlih. Oko 935 srpskih, romskih i aškalijskih kuća je spaljeno i uništeno. Od Srba je etnički očišćeno šest gradova i devet sela. Pored javnih osuda od svih međunarodnih aktera mnogi učesnici su do danas ostali nekažnjeni.
→ {{IČ-Martovski pogrom 2004.}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Muzej „Ras“ Novi Pazar
Muzej „Ras” u Novom Pazaru je osnovan 1953. godine kao Gradski muzej na inicijativu o osnivanju Saveta za prosvetu i kulturu SO Novi Pazar iz 1952. godine. Smešten je u centru grada, u jednoj od starih, gradskih kuća, tradicionalne arhitekture iz sredine 19. veka. Muzej je kompleksnog tipa i obuhvata oblasti arheologije, istorije, etnologije, numizmatike, primenjene umetnosti i savremenog likovnog stvaralaštva. Raspolaže sa 333 m² izložbenog prostora i sa 5.876 predmeta, od čega je arheološka zbirka najbrojnija i najviše obrađena. Godine 2013. proglašen je za instituciju od nacionalnog značaja.
Muzej je pod nazivom Gradski muzej radio u iznajmljenim prostorijama do kraja 1957. godine kada je promenio ime u Raški muzej, koji je 1969. godine dobio zgradu, u kojoj se nalazila škola. Zgrada je podignuta sredinom 19. veka i u njoj je bila smeštena i ruždija (turska gimnazija).
→ {{IČ-Muzej „Ras“ Novi Pazar}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Orden narodnog heroja
Orden narodnog heroja (mkd. Орден на народен херој; sloven. Red narodnega heroja) je bio visoko jugoslovensko odlikovanje za hrabrost, drugo najviše vojno odlikovanje u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.
Ustanovljen je 15. maja 1943. godine, odlukom Vrhovnog štaba NOV I POJ, kao najviše odlikovanje, mada je još decembra 1941. ustanovljen kao počasni naziv. Prva osoba koja je dobila ovo zvanje bio je Petar Leković, borac Druge proleterske brigade. U toku rata, kao i posle njega ovim Ordenom je odlikovano 1.323 osoba — učesnika Narodnooslobodilačkog rata, kao i pripadnika Savezničkih armija. Posle raspada SFRJ, ovo odlikovanje je uvršteno u odlikovanja Savezne Republike Jugoslavije, odnosno Državne zajednice Srbije i Crne Gore. Ovo odlikovanje poslednji put je dodeljivano jula 1999. godine, posle završetka rata na Kosovu. Odlikovani je sa dobijanjem Ordena narodnog heroja sticao i počasni naziv narodni heroj Jugoslavije.
Orden je dodeljen ukupno 1.402 puta, a njime su odlikovane i vojne jedinice, društveno-političke organizacije i osam jugoslovenskih gradova. Jedina osoba odlikovana puta ovim Ordenom je bio predsednik SFRJ Josip Broz Tito, dok je poslednji odlikovani major JNA Milan Tepić, koji je stradao 1991. godine.
→ {{IČ-Orden narodnog heroja}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Aleksandar Aljehin
Aleksandar Aleksandrovič Aljehin (rus. Алекса́ндр Алекса́ндрович Але́хин; Moskva, 31. oktobar 1892 — Estoril, 24. mart 1946) bio je ruski šahista, četvrti svetski šahovski prvak. Smatra se jednim od najboljih šahista svih vremena.
Aleksandar Aljehin je već sa dvadeset i dve godine bio među najboljim šahistima sveta. Tokom 1920-ih osvojio je većinu turnira na kojima je učestvovao. Godine 1927. postao je četvrti Svetski šahovski prvak nakon pobede nad Kapablankom, do tada smatranim nepobedivim, u najdužem finalnom meču sve do 1985. Tokom ranih 1930-ih, Aljehin je dominirao na turnirima na kojima je nastupao te osvaja dva vrhunska takmičenja sa velikom razlikom. Takođe se takmičio kao prva tabla Francuske na četiri Šahovske olimpijade, osvajajući individualne nagrade na svakoj. Od sredine 1930-ih njegovi turnirski rezultati počinju varirati, što se najviše pripisuje alkoholizmu. Aljehin je ponudio revanš Kapablanki pod istim uslovima koji su ranije njemu postavljeni, ali su pregovori trajali godinama, bez velikog pomaka. U međuvremenu je sa lakoćom odbranio titulu u mečevima protiv Bogoljubova 1929. i 1934. Godine 1935. izgubio je titulu protiv Evea, ali je vratio u revanšu 1937. Njegovi turnirski rezultati su i dalje bili promenljivi, u vreme kada se uzdižu mlade zvezde poput Keresa i Fajna, Botvinik opasno ugrožava njegovu titulu. Pregovori za meč sa Keresom ili Botvinikom bivaju prekinuti zbog izbijanja Drugog svetskog rata u Evropi 1939.
→ {{IČ-Aleksandar Aljehin}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Miroslavljevo jevanđelje
Miroslavljevo jevanđelje je kodeks, odnosno rukopisna knjiga. To je najznačajniji ćirilički spomenik srpske i južnoslovenske, odnosno srpsko-slovenske pismenosti iz 12. veka. U junu 2005. godine, Miroslavljevo jevanđelje je upisano u spisak Pamćenje sveta (engl. Memory of the World), o čemu je Narodni muzej u Beogradu dobio sertifikat Uneska. Upis u ovu listu potvrda je izuzetnog značaja i vrednosti Miroslavljevog jevanđelja, a ujedno i obaveza njegovog očuvanja za dobrobit čovečanstva. Naziv ovom kodeksu (rukopisu) dao je Stojan Novaković, tadašnji upravnik Narodne biblioteke u Beogradu.
Od kada je preneto iz Hilandara u Beograd 1896. godine, Miroslavljevo jevanđelje je sa državom Srbijom i srpskim narodom preživljavalo sve burne istorijske događaje 20. veka, u pravom smislu tih reči. Miroslavljevo jevanđelje danas se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu pod inventarskim brojem 1536, dok se 166. list ove knjige nalazi u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt Peterburgu, zaveden kao List iz Miroslavova evangelia F.p. I. No.83.
→ {{IČ-Miroslavljevo jevanđelje}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Manastir Manasija
Manastir Manasija ili Manastir Resava je jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj „Moravskoj školi“. Nalazi se na teritoriji Pomoravskog okruga, na oko 30 kilometara od auto-puta Beograd-Niš, blizu Despotovca. Manastir Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića počeo je da se zida 1407, a gradnja je okončana 1418. godine. Manastirska crkva je posvećena Svetoj Trojici, a osveštena je o prazniku Svetog duha. Ceo kompleks je opasan velikim zidovima koji su služili za odbranu. To je bila utvrđena celina koja se sastojala od ukupno 11 kula, od kojih se isticala donžon kula, poznatija kao Despotova kula. Iako je sačuvana tek trećina fresaka u manastiru, živopis Manasije spada u red najvećih dometa srednjovekovnog slikarstva.
Tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom XXI veka, otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, arheolog Marin Brmbolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. DNK analiza tih ostataka je sa 99,9378% tačnosti potvrdila da se radi o sinu kneza Lazara.
→ {{IČ-Manastir Manasija}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Ateizam
Ateizam (grč. α - odrični prefiks, grč. Θεος - Bog; bez boga u doslovnom prevodu) je, u širem smislu, odbijanje verovanja u postojanje božanstava. U užem smislu, ateizam je stav da ne postoje božanstva. Kroz istoriju se često pojavljuje i kao odrečan stav prema zvaničnoj religiji.
Termin „ateizam“ je u početku imao negativno značenje kojim su označavane osobe koje su odbijale da veruju u ono u šta su tada verovali širi slojevi društva. Širenjem slobodoumlja, naučnog skepticizma i potonje kritike religije, značenje reči je primilo uže značenje. Prve osobe koje su se izjašnjavale kao ateisti pojavile su se u 18. veku.
Ateisti su skeptični prema tvrdnjama o natprirodnim pojavama, obrazlažući svoj stav nedostatkom empirijskih dokaza. Takođe, ateisti su ponudili brojne razloge za neverovanje u bilo koje božanstvo. Među njima su problem zla, argument protivrečnih otkrovenja i argument neverovanja. Drugi razlozi za ateizam spadaju u spektar od filozofskih do društvenih i istorijskih. Iako su neki ateisti prihvatili sekularne filozofije, ne postoji jedna ideologija ili skup pravila o ponašanju koji svi ateisti poštuju.
→ {{IČ-Ateizam}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)