Damask
Damask (zvanično: arap. دمشق, nezvanično: arap. الشام) je glavni i najveći grad Sirije.[a] Prema proceni iz 2011. godine u gradu živi oko 1.117.000 stanovnika, dok u širem gradskom području obitava više od 2,4 miliona stanovnika.[3]
| Damask arap. دمشق | |
|---|---|
 Kolaž slika Damaska | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Sirija |
| Pokrajine | Damask admin. centar pokrajine, ali se ne nalazi u njenom sastavu |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2010. | 1.711.000 |
| — gustina | 16.295,24 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 33° 30′ 47″ S; 36° 17′ 31″ I / 33.513056° S; 36.291944° I |
| Aps. visina | 680 m |
| Površina | 105 km2 |
  Damask Damask na karti Sirije | |
| Pozivni broj | 011 |
Damask se nalazi na reci Barada, na istočnom podnožju planinskog venca Antilibanon, 80 km od istočne obale Sredozemnog mora, na visoravni oko 680 m nadmorske visine. Klima je polu-aridna (polu pustinjska) zbog senovitih kiša s Antilibanona.
Danas je Damask prestolnica Sirije gde se nalaze vlada i ministarstva, dok gradom upravlja Ministarstvo unutrašnjih poslova. Osim što je jedan od najstarijih neprekidno nastanjenih gradova na svetu,[4] Damask je takođe jedno od glavnih kulturnih i verskih središta Levanta. Drevni grad Damaska je upisan na UNESCO popis mesta svetske baštine u Aziji i Okeaniji još 1979. Godine. 2008. izabran je za arapski glavni grad kulture.[5]
Nazivi i etimologija uredi
Ime grada Damask se prvi put pojavalo u geografskim spisku Tutmosa III kao T-m-ś-q u 15. veku p. n. e.[6] Etimologija drevnog imena „T-m-ś-q“ je neizvesna. Ona je potvrđeno kao Dimašqa u Akadijskom, T-ms-ḳw u Egiratskom, Dammaśq (דמשק) u starom Aramejskom i Dammeśeq (דמשק) u biblijskom hebrejskom. Akadijsko spelovanje je uočeno u pismima iz Amarne, iz 14. veka p. n. e. Kasnije Aramejsko spelovanje ovog imena često sadrži nametljivo resh (slovo r), možda pod uticajem korena dr, sa značenjem „naseobina“. Englesko i latinsko ime grada je „Damascus“ što je preuzeto iz Grčke reči: Δαμασκός koja je proistekla iz Kumranskog Darmeśeq (דרמשק), i Darmsûq (ܕܪܡܣܘܩ) u Sirijskom,[7][8] sa značenjem „dobro navodnjena zemlja“.[9] U arapskom, grad se zove Dimašqu š-Šāmi (دمشق الشام), mada to stanovnici Damaska obično skraćuju na bilo Dimašq ili aš-Šām, u Siriji, kod arapskih suseda i u Turskoj se koristi naziv Şam. Aš-Šām je arapski termin za „Levant“ i za „Siriju“. Tokom više istrijskih perioda se region Sirije nazivao Bilādu š-Šāmi (بلاد الشام / „zemlja Levanta“).
Geografija uredi
Damask je izgrađen na strateškom mestu na platou iznad nivoa mora i na udaljenosti od oko 80 km Mediterana. On je zaštićen Anti-Lebanonskim planinama. Vodom ga snabdeva reka Barada. Grad se nalazi na raskršću trgovačkih puteva: severno-južne rute koja povezuje Egipat sa Malom Azijom, i istočno-zapadne transpustinjske rute koja povezuje Lebanon sa dolinom reke Eufrata. Anti-Lebanonske planine označavaju granicu između Sirije i Libana. Ovaj planinski venac ima vrhove od preko 3000 m i blokira padavine sa Sredozemnog mora, tako da je region Damaska donekle sušan. Međutim, u antička vremena to je bilo ublažavano rekom Barada, koja nastaje iz planinskih potoka napajanih topljenjem snega. Damask je okružen Gutom, navodnjavanim poljoprivrednim zemljištem na kojem se gaje mnoge vrste povrća, žitarica i voća još od antičkih vremena. Mape Rimske Sirije indiciraju da se reka Barada ulivala u jezero znatne veličine istočno od Damaska. Danas se ono naziva Bahira Atajba, Neodlučno jezero, jer u godinama sa jakom sušom ono ne postoji.[10]
Moderni gradi ima oblast od 105 km2 (41 sq mi), od kojih je 77 km2 (30 sq mi) urbano, dok planina Kasijun zauzima ostatak.[11]
Klima uredi
Damask ima hladnu semisuvu klimu (BSk) u Kepen-Gejgerovom sistemu,[12] usled efekta kišne senke Anti-Lebanonskih planina[13] i prevladavajućih okeanskih struja. Leta su suva i vruća sama malo vlage. Zime su hladne i donekle kišne; snežne padavine su retke. Godišnje kišne padavine su oko 130 mm (5 in), i javljaju se od oktobra do maja.
| Klima Damaska (Međunarodni aerodrom Damask) 1981–2010 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 24,0 (75,2) |
29,0 (84,2) |
34,4 (93,9) |
38,4 (101,1) |
41,0 (105,8) |
44,8 (112,6) |
46,0 (114,8) |
44,6 (112,3) |
42,0 (107,6) |
37,8 (100) |
31,0 (87,8) |
25,1 (77,2) |
46,0 (114,8) |
| Maksimum, °C (°F) | 12,6 (54,7) |
14,5 (58,1) |
19,0 (66,2) |
24,7 (76,5) |
30,1 (86,2) |
34,6 (94,3) |
37,0 (98,6) |
36,8 (98,2) |
33,9 (93) |
28,1 (82,6) |
20,1 (68,2) |
14,3 (57,7) |
25,5 (77,9) |
| Prosek, °C (°F) | 6,1 (43) |
7,7 (45,9) |
11,4 (52,5) |
16,2 (61,2) |
20,8 (69,4) |
25,0 (77) |
27,3 (81,1) |
27,0 (80,6) |
24,0 (75,2) |
19,0 (66,2) |
12,1 (53,8) |
7,5 (45,5) |
17,0 (62,6) |
| Minimum, °C (°F) | 0,7 (33,3) |
1,9 (35,4) |
4,3 (39,7) |
7,9 (46,2) |
11,4 (52,5) |
15,0 (59) |
17,9 (64,2) |
17,7 (63,9) |
14,4 (57,9) |
10,3 (50,5) |
4,8 (40,6) |
1,7 (35,1) |
9,0 (48,2) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −12,2 (10) |
−12 (10) |
−8 (18) |
−7,5 (18,5) |
0,6 (33,1) |
4,5 (40,1) |
9,0 (48,2) |
8,6 (47,5) |
2,1 (35,8) |
−3,0 (26,6) |
−8 (18) |
−10,2 (13,6) |
−12,2 (10) |
| Količina padavina, mm (in) | 25,0 (0,984) |
26,0 (1,024) |
20,0 (0,787) |
7,0 (0,276) |
4,0 (0,157) |
1,0 (0,039) |
0,0 (0) |
0,0 (0) |
0,3 (0,012) |
6,0 (0,236) |
21,0 (0,827) |
21,0 (0,827) |
131,3 (5,169) |
| Dani sa padavinama | 8 | 8 | 6 | 3 | 2 | 0,1 | 0,1 | 0,1 | 0,2 | 3 | 5 | 7 | 42,5 |
| Dani sa snegom | 1 | 1 | 0,1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0,2 | 2,3 |
| Relativna vlažnost, % | 76 | 69 | 59 | 50 | 43 | 41 | 44 | 48 | 47 | 52 | 63 | 75 | 56 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 164,3 | 182,0 | 226,3 | 249,0 | 322,4 | 357,0 | 365,8 | 353,4 | 306,0 | 266,6 | 207,0 | 164,3 | 3.164,1 |
| Sunčani sati — dnevni prosek | 5,3 | 6,5 | 7,3 | 8,3 | 10,4 | 11,9 | 11,8 | 11,4 | 10,2 | 8,6 | 6,9 | 5,3 | 8,5 |
| Izvor #1: Pogoda.ru.net[14] | |||||||||||||
| Izvor #2: NOAA (sunčani sati, 1961–1990)[15] | |||||||||||||
Istorija uredi
Damask pre nove ere uredi
Za Damask se tvrdi da je najstariji u kontinuitetu nastanjeni grad sveta, mada se za istu titulu bore gradovi Biblos, Jerihon i Alep (Haleb, حلب). U hijeroglifskim tablicama nađenim u Egiptu pominje se Dimaška kao jedan od osvojenih gradova u 15 veku p. n. e. U iskopinama u dvorištu Umajad džamije su pronađeni predmeti iz trećeg milenijuma pre nove ere. Ime Dimaška se nalazi u arhivama Elbe, a pronađeno je i na tablicama u Mariju (2500. p. n. e.).
Za Damask su se vodile mnogobrojne bitke tokom rane istorije, počev od izraelskog cara Davida, Asiraca (732. p. n. e.), Navukodonosora (oko 600. p. n. e.), preko Persijanaca (530. p. n. e.) do Aleksandra Makedonskog (koji je osvojio grad 333. p. n. e.). Grčki uticaj je oslabio kada su Nabatejci pokorili grad 85. p. n. e. Rimljani su uskoro proterali Nabatejce (64. p. n. e.) i Sirija je postala rimska provincija (Syria). Damask je u rimsko doba bio veoma važan grad i postao je vojna baza armija koje su se borile protiv Persijanaca. Hadrijan je proglasio metropolis u II veku nove ere.
Damask između religija uredi
U Damasku je Savle od Tarsa prešao u hrišćanstvo i postao sveti apostol Pavle. Do kraja IV veka nove ere većina stanovništva je primila hrišćanstvo. Hram Jupitera je postao katedrala posvećena svetom Jovanu Krstitelju, čija glava i danas leži u grobu unutar Omeidske džamije. Sa dolaskom islama, Damask je postao važan centar kao sedište Omejidskog kalifata (kalifata), u periodu 661-750 god. Grad je naglo rastao i hrišćanska katedrala pretvorena je u džamiju. Kada su Abasidi prevladali i preselili kalifat u Bagdad, Damask je opusteo.
Srednji vek, turska i mongolska osvajanja uredi
Grad su osvojili Turci Seldžuci (1076), nakon čega su ga krstaši bezuspešno pokušali preoteti 1148. godine, pre nego je 1154. godine konačno pao u ruke Nuredina („Nur ad Din“), generala turskog porekla. Mnogi spomenici u današnjem gradu potiču iz vremena njegovog naslednika, Saladina („Salah ad Din“), kada je Damask bio prestonica ujedinjenih Egipta i Sirije.
Mongoli su sledeći zauzeli grad, ali su ih ubrzo izbacili egipatski Mameluci 1260. godine. Tokom mamelučkog perioda, roba iz Damaska je bila poznata širom sveta i privukla je mnogo trgovaca iz Evrope. Ovo je vodilo ka drugoj najezdi Mongola pod Tamerlanom, kada je grad opustošen, a svi umetnici i naučnici deportovani u Samarkand. Mameluci su se ubrzo vratili i nastavili izgradnju grada.
Sa početkom četvorovekovne osmanske vladavine gradom (1516. god.) bogatstvo Damaska se smanjuje i grad postaje tek mala provincijska prestonica unutar velikog carstva. Jedina kratka pauza u osmanskoj vladavini bila je u periodu 1831—1840. godine, kada je grad ponovo postao glavni grad egipatske Sirije, pod vladavinom Muhameda Ali Paše. Zapadne sile su intervenisale u strahu od kolapsa Osmanskog carstva, i naterale generala Ibrahim Pašu da se povuče iz Sirije.
Novi vek uredi
Do 1878. brojnost stanovništva se popela na 150000, a u gradu je postojao dobro izgrađen transportni sistem. 1908. godine grad je imao mrežu tramvajskog prevoza i železnicom je bio povezan sa Bejrutom i Medinom. Turske i nemačke snage su koristile Damask kao bazu tokom Prvog svetskog rata. Kada su ih pobedili Arapska liga i Saveznici, postavljena je prva, kratkotrajna Vlada 1919. godine. Francuzi su dobili mandat od Društva naroda i okupirali grad i zemlju u periodu 1920—1945. Susreo ih je talas nezadovoljstva i otpora, tako da su 1925. primenili i bombardovanje kao metod suzbijanja otpora. Potpuna nezavisnost je stečena 1946. godine. kada su se francuske i britanske trupe povukle i Damask je postao glavni grad nezavisne države Sirije.
Stanovništvo uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
| Godina | 2011 |
|---|---|
| Stanovništvo | 1.711.000 |
Privreda uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Saobraćaj uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Znamenitosti uredi
| Drevni grad Damask دمشق | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Mesto | Damascus Governorate, Sirija, Syria Phoenice, Sirijski vilajet, Damascus Eyalet, Sirija |
| Koordinate | 33° 31′ S; 36° 17′ I / 33.51° S; 36.29° I |
| Površina | 105 km2 (1,13×109 sq ft) |
| Kriterijumi | Kulturno dobro: i, ii, iii, iv, vi |
| Upis | 1979. (3. zasedanje) (-1976. sednica) |
| Ugroženost | ne |
| Veb-sajt | www |
.jpg)
Damask ima mnoge znamenitosti iz raznih istorijskih razdoblja grada. Kako je grad pripadao mnogim kulturama i narodima koje su uvek gradile na ostacima pređašnjih građevina postalo je gotovo nemoguće istražiti sve ruine koje na nekim mestima leže 2,5 m ispod današnjeg nivoa grada.
Damaščanska citadela (1076) se nalazi na severozapadnom uglu Starog grada, a ostaci rimskog Jupiterovog hrama na ulazu u sokak Al Hamadija. Rimska središnja ulica (decumanus), danas poznata kao „Ulica zvana prava“, koja se navodi u tekstu o preobraćenju sv. Pavla u Delima apostolskim 9:11, produžena je do 1,5 km dužine. Ulica Bab Šarki (باب شرقي, „Istočna vrata“), koja je ispunjena mnogim trgovinama, vodi do stare hrišćanske četvrti Bab Tuma (باب توما, „Vrata sv. Tome“). Na kraju ulice Bab Šarki nalazi se podzemna kapela ispod kuće sv. Ananija (كنيسة القديس حنانيا) koji je pokrstio sv. Pavla. Sokak Midhat Paše (سوق مدحت باشا) je natkrivena pijaca, duga 490 m, nazvana po osmanskom upravniku koji ju je obnovio u 19. veku.
Omejidska džamija (جامع بني أمية الكبير, Ğām' Banī 'Umayya al-Kabīr) je najveća i jedna od najstarijih džamija na svetu, te se smatra četvrtom najsvetijom džamijom islama. Izgrađena je 634. godine na mestu ranohrišćanske bazilike posvećene Svetom Jovanu Krstitelju iz vremena Konstantina I, te se u njoj još uvek nalazi oltar glave sv. Ivana Krstitelja, kojeg kao proroka poštuju i hrišćani i muslimani. Tu se takođe nalazi i oltar Muhamedovog unuka, kalifa Husejn ibn Alija, ali i Saladinov mauzolej u vrtu džamije. U blizini se nalazi i Džamija Sajudah Rukaja, kćerke Husejna ibn Alija, kao i palata Azem, palata osmanskih upravnika Sirije.
-
Damaščanska citadela -
„Ulica zvana prava“ 1900. god. -
Istočna vrata Bab Šarki -
Vrata sv. Tome -
Kapela sv. Ananija -
Sokak Midhat Paše -
Palata Azem -
Džamija Sajudah Rukaja -
Kupola Damaščanske riznice u Omejidskoj džamiji -
Osmanska Džamija tekije
Ostale zgrade uredi
Gradovi prijatelji uredi
Damask ima ugovore o partnerstvu sa sledećim gradovima:
Napomene uredi
- ^ Do 2012. godine populaciono najveći grad Sirije bio je Alep sa 2,3 miliona stanovnika[1] da bi za vreme građanskog rata u toj zemlji došlo do velikog egzodusa stanovništva, prevashodno tokom bitke za Alep koja je trajala u periodu od 2012. do 2016. godine, nakon čega je broj stanovnika u ovom gradu naglo opao. Danas je Alep, verovatno, populaciono drugi najveći grad Sirije mada za to ne postoje relevantni podaci jer nije sproveden skoriji popis stanovništva.[2]
Reference uredi
- ^ Nacionalna agencija za statistiku [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. maj 2012)
- ^ „Violations Documention Center in Syria: Aleppo (19-07-2012–22-12-2016)”. Violations Documenting Center. Arhivirano iz originala 05. 12. 2018. g. Pristupljeno 11. 1. 2017.
- ^ Central Bureau of Statistics Syria Syria census 2004 Arhivirano 2013-03-10 na sajtu Wayback Machine
- ^ Eldredge, Niles & Horenstein, Sidney (2014). Concrete Jungle: New York City and Our Last Best Hope for a Sustainable Future. Berkeley, California: University of California Press. str. 21. ISBN 978-0-520-27015-2.
- ^ Damask kao arapski glavni grad kulture 2008. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. avgust 2011) (arap.) Posećeno 11. 4. 2011.
- ^ List I, 13 in J. Simons, Handbook for the Study of Egyptian Topographical Lists relating to Western Asia, Leiden 1937. See also Y. AHARONI, The Land of the Bible: A Historical Geography, London 1967, p147, No. 13.
- ^ Dion, Paul E. (1988). „Ancient Damascus: A Historical Study of the Syrian City-State from Earliest Times Until Its Fall to the Assyrians in 732 BC., Wayne T. Pitard”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research (270): 98. JSTOR 1357008.
- ^ Cross, Frank Moore (1972). „The Stele Dedicated to Melcarth by Ben-Hadad of Damascus”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research (205): 40. JSTOR 1356214.
- ^ Miller et al. 2007, str. 189.
- ^ romeartlover, "Damascus: the ancient town"
- ^ „DMA-UPD Discussion Paper Series No.2” (PDF). Damascus Metropolitan Area Urban Planning and Development. 2009. str. 2. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 10. 2012. g.
- ^ Kottek, M.; Grieser, J.; Beck, C.; Rudolf, B.; Rubel, F. (2006). „World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated”. Meteorol. Z. 15: 259—263. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. Pristupljeno 1. 8. 2013.
- ^ Tyson, Patrick J. (2010). „Sunshine Guide to the Damascus Area, Syria” (PDF). www.climates.com. Pristupljeno 26. 11. 2010.
- ^ „The Climate of Damascus 1981–2010” (na jeziku: ruski). Weather and Climate (Pogoda i klimat). Pristupljeno 26. 4. 2017.
- ^ „Damascus INTL Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 26. 4. 2017.
Literatura uredi
- Miller, Catherine; Al-Wer, Enam; Caubet, Dominique; Watson, Janet C.E. (2007). Arabic in the City: Issues in Dialect Contact and Language Variation. Routledge. str. 189. ISBN 978-1-135-97876-1.
- Johanan Aharoni (Yohanan Aharoni) i Majkl Avi-Jonah (Michael Avi-Yonah), Mekmilanov Biblijski Atlas ("The MacMillan Bible Atlas"), (1968. i 1977. od Carta Ltd.).
- Aharoni, Yohanan; Avi-Yonah, Michael (1977). The MacMillan Bible Atlas. Carta Ltd. ISBN 978-0-7318-1071-0.
- Burns, Ross (2005). Damascus: A History. Routledge. ISBN 978-0-415-27105-9.
- Cammelli, Stefano (2006). „Il Minareto di Gesù”. Il Mulino.
- Hamilton, Jill, Duchess of (2002). First to Damascus: The story of the Australian Light Horse and Lawrence of Arabia. ISBN 978-0-7318-1071-0.
Spoljašnje veze uredi
- Grad Damask
- Istorija Damaska
- Mapa centra Damaska
- Syria News Wire: Vesti iz Damaska
- Oldamascus.com, veb-sajt o gradu Damasku
- Macalister, R. A. Stewart (1911). „Damascus”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.).
- Zvanični veb-sajt
