Dvanaesta slavonska proleterska udarna brigada

Dvanaesta slavonska
proleterska udarna brigada
Dvanaesta slavonska ; proleterska udarna brigada
	Formiranje 12. proleterske brigade
Postojanje	11. oktobra 1942 — do kraja rata Mesto formiranja:; Budići, kod Pakraca
Formacija	četiri bataljona
Jačina	958 boraca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Napad na Podravsku Slatinu decembra 1942.; Napadi na Okučane (1943); Bitka kod Šušnjara; Prva banjalučka operacija; Napad na Sl. Požegu (1944); Napad na Koprivnicu (1944); Virovitički mostobran
Odlikovanja
Komandanti
Komandant	Branko Crnobrnja
Politički komesar	Ranko Zec

Dvanaesta slavonska proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada formirana je 11. oktobra 1942. godine u selu Budićima kod Pakraca, kao Prva slavonska brigada (ovaj naziv nosila je do 21. decembra 1942), od delova Prvog i Drugog slavonskog partizanskog odreda. Tada je imala četiri bataljona, mitraljesko i topovsko odeljenje, Omladinsku četu i bolnički vod, ukupne jačine 958 boraca, naoružanih sa 711 pušaka, 2 mitraljeza, 22 puškomitraljeza i topom.

Prvi komandant brigade bio je Bogdan Crnobrnja, a politički komesar Ranko Zec.

Zbog svojih ratnih uspeha brigadu je, najpre Glavni štab NOV i PO Hrvatske, početkom jula 1943. godine proglasio za udarnu, a odlukom Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Josipa Broza Tita od 26. oktobra 1944. godine dobila je i naziv proleterska. Brigada je dala veliki broj rukovodilaca za novoformirane jedinice u Slavoniji, a značajan doprinos imala je i u stvaranju i učvršćenju bratstva i jedinstva. Jedanaest njenih boraca proglašeno je narodnim herojima. Glavni štab NOV Hrvatske 1944. godine proglasio ju je najboljom brigadom u Hrvatskoj.^[1]

Za zasluge tokom Narodnooslobodilačke borbe odlikovana je Ordenom narodnog oslobođenja, Ordenom partizanske zvezde i Ordenom bratstva i jedinstva, a 21. jula 1977. i Ordenom narodnog heroja.

Borbeni put Dvanaeste slavonske brigade

Odmah po formiranju brigada je osloncem na Papuk, Ravnu goru i Psunj, napadala neprijateljske posade i ometala saobraćaj na okolnim komunikacijama. U noći između 19/20. oktobra zauzela je neprijateljsko uporište u Podvršku, zatim železničku stanicu Ratkovicu, 25. oktobra, i kod Gradišta odbila napad jakih nemačkih snaga potpomognutih avijacijom, kada je oborila jedan neprijateljski avion. Pored toga, ona je u novembru onesposobila železničku stanicu Londžicu i našički vodovod, zatim zauzela Ćeralije i železničku stanicu Rijenci, i uništila neprijateljev transport kod Voćina, 3. decembra.

Veoma teške borbe, brigada je vodila, 6. i 7. decembra 1942. godine kod Podravske Slatine; uz saradnju delova Prvog i Drugog slavonskog partizanskog odreda, 12. decembra je savladala domobransku posadu u Voćinu i zarobila 183 domobrana s celokupnim naoružanjem. Do kraja decembra porušila je železničku prugu Banova Jaruga-Virovitica, u dužini od tri kilometra, i zauzela Orahovicu i Orljavac. Naređenjem Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske od 21. decembra 1942. godine, dobila je naziv Dvanaesta slavonska brigada, a 30. decembra iste godine ušla je u sastav novoformirane Četvrte slavonske divizije, koja je, u maju 1943. godine preimenovana u Dvanaestu slavonsku diviziju NOVJ.

U prvoj polovini 1943. godine, zajedno s drugim slavonskim jedinicama, učestvovala je u ponovnom zauzimanju Voćina, zatim je napadala Okučane, 21. januara i uništila ustaško-domobransku posadu u Velikoj Pisanici, 19. februara i Velikoj, 16. marta. U psunjsko-papučkoj operaciji, od 20. marta do 8. aprila, vodila je veoma teške borbe s Nemcima, ustašama i domobranima na Ravnoj gori i Psunju, učestvovala u borbama za oslobođenje Požeške kotline i zauzimanju Našica, 4. juna. Za postignute uspehe u dotadašnjim borbama, Glavni štab NOV i PO Hrvatske joj je, početkom jula, dodelio naziv udarna.

U sastavu Dvanaeste slavonske divizije, brigada se, početkom jula, prebacila u Hrvatsko zagorje, i učestvovala u napadu na zatvor u Lepoglavi, 13. jula, kada je oslobođeno 700 zatvorenika. Na povratku iz Hrvatskog zagorja, zajedno s Omladinskom brigadom „Joža Vlahović“ i Kalničkim partizanski odredom, vodila je 22. jula žestoke borbe na Kalniku protiv ustaško-domobranskih jedinica i delova nemačke 187. rezervne divizije, a noću između 18/19. septembra, posle jedanaestosatne borbe, zauzela je Đulovec.

Noću između 3/4. novembra 1943. godine, po naređenju Vrhovnog štaba NOV i POJ, prebacila se preko reke Save u srednju Bosnu, gde se, u sastavu Jedanaeste krajiške divizije, borila protiv četnika i ustaša na planini Motajici. Žestoke borbe vodila je, 4. januara 1944. godine, na Ukrini kod Prnjavora, protiv delova nemačke Prve kozačke konjičke divizije i jakih ustaško-domobranskih jedinica. Učestvovala je u borbama za zauzimanje Prnjavora, 20. januara i posle borbi kod Dervente, noću između 15/16. maja, prebacila se natrag preko Save na sektor Dilja.

Posle povratka u Slavoniju, vodila je borbe protiv nemačkih i ustaško-domobranskih jedinica kod Kule, Čaglina i planine Dilja. Zatim je rušila prugu između Vinkovaca i Banove Jaruge. Značajnu pobedu izvojevala je 20. juna zauzimanjem Podgorača, kada je ubila 351 i zarobila 101 nemačkog vojnika i ustašu, a zaplenila dva topa, 14 minobacača, 46 mitraljeza, 650 pušaka i drugi ratni materijal. U toku leta osiguravala je žetvu u rejonu Bekteža, Poreča i Kule, i odbila više napada neprijatelja iz okolnih garnizona, da bi potom zauzela Čađavicu, 26. septembra, a zajedno s Osječkom brigadom, 5. oktobra, i Viroviticu. Posle ovih uspeha, dobila je, 26. oktobra 1944. godine, od Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Tita naziv proleterska.

Krajem 1944. godine, brigada je učestvovala u borbama na reci Dravi, a početkom naredne godine borila se protiv nemačkih i ustaško-domobranskih jedinica kod Grubišnog Polja, Pitomače, Orahovice, Ćeralija, Voćina, Velike, Našica i drugih mesta. U proleće 1945. godine, dala je značajan doprinos u završnoj ofanzivi za oslobođenje Slavonije, Podravine i Štajerske.

Tokom 940 dana dugog ratnog puta brigade poginulo je oko 1.500 njenih boraca. Spisak koji su za potrebe monografije „Dvanaesta proleterska slavonska brigada“ sastavili autor Jovan Kokot i saradnici sadrži imena 1.422 poginula borca brigade sa osnovnim biografskim podacima.

Komandni sastav brigade

Komandanti brigade:
- Bogdan Crnobrnja — od formiranja brigade do 28. oktobra 1942.
- Radojica Nenezić — vršilac dužnosti od 28. oktobra do 1. decembra 1942.
- Vicko Antić — od 1. decembra 1942. do 10. februara 1943.
- Josip Antolović — od 10. februara 1943. do 1. februara 1944.
- Ivan Senjug Ujak — od 1. februara 1944. do 20. avgusta 1944.^[b]
- Dušan Ostojić — od 1. septembra 1944. do kraja rata
Politički komesari brigade:
- Ranko Zec — od formiranja brigade do 1. decembra 1942.
- Vlado Janić Capo — od 1. decembra 1943. do 10. februara 1943.
- Čedo Grbić — od 10. februara do 25. avgusta 1943.
- Ivan Senjug Ujak — od 25. avgusta 1943. do 1. februara 1944.
- Ivica Milićević — od 1. februara do 20. novembra 1944.
- Jovo Kokot Korčagin — od 20. novembra 1944. do kraja rata
Načelnici Štaba brigade:
- Milan Stanivuković — od formiranja brigade do 28. oktobra 1942.
- Gedeon Bogdanović — od 28. oktobra 1942. do 15. maja 1943.
- Bogdan Jovanović — od 15. maja do jula 1943.
- Mile Puškarić — od jula 1943. do jula 1944.
- Vlajko Gavrilović — od jula do septembra 1944.
- Bogdan Gojković — tokom septembra 1944.^[v]
- Rudolf Štoh — od septembra 1944. do aprila 1945.
- Andrija Agner — od aprila 1945. do kraja rata
Zamenici komandanta brigade:
- Radojica Nenezić — od formiranja brigade do 26. decembra 1942.
- Josip Antolović — od 25. decembra 1942. do 10. februara 1943.
- Gojo Kovačević i Stjepan Brkljačić — vršioci dužnosti — tokom jula i avgusta 1943.
- Borislav Mioljević — od avgusta 1943. do 1. februara 1944.
Zamenici političkog komesara brigade:
- Pero Car — od formiranja brigade do 1. februara 1944.
- Dušan Orlić — od 1. februara do 7. aprila 1944.
- Viktor Klepać — vršilac dužnosti od 7. aprila do 30. maja 1944.
- Jovo Kokot Korčagin — od 30. maja do 20. novembra 1944.
- Nikola Bjelac — od 20. novembra 1944. do kraja rata