Drač (tema)
Tema Drač (grčki: θέμα Δυρραχίου) je bila vizantijska provincija (tema) na istočnoj obali Jadrana, sa centrom u gradu Draču (grč. Δυρράχιον). Formirana je tokom 9. veka, a postojala je sve do prve propasti Vizantijskog carstva, nakon Četvrtog krstaškog rata (1204). Obuhvatala je primorske oblasti današnje Albanije, a u pojedinim periodima i primorske oblasti današnje Crne Gore.[1][2]
| Tema Drač θέμα Δυρραχίου | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| početak 9. veka—1205. | |||||||||||||||||
 Vizantijski Balkan oko 900. godine | |||||||||||||||||
| Regija | Jadranska obala | ||||||||||||||||
| Zemlja |  Albanija Crna Gora | ||||||||||||||||
| Događaji | |||||||||||||||||
| Vladavina | |||||||||||||||||
| • Oblik | tema | ||||||||||||||||
| strateg | |||||||||||||||||
• | Lav Ravduh | ||||||||||||||||
• | Konstantin Duka | ||||||||||||||||
| Istorija | |||||||||||||||||
• Uspostavljeno | početak 9. veka | ||||||||||||||||
• osnivanje | početak 9. veka | ||||||||||||||||
• Normanska okupacija | 1081. | ||||||||||||||||
• Vizantijska reokupacija | 1084. | ||||||||||||||||
• Predaja Mlečanima | 1205. | ||||||||||||||||
• Ukinuto | 1205. | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Istorija uredi
Tačno vreme osnivanja Dračke teme nije poznato. Strateg Drača pojavljuje se u Taktikonu Uspenskog oko 842. godine, ali nekoliko pečata dračkih stratega datira iz prethodnih decenija. Džon Bjuri je predložio datiranje nastanka teme Drač uporedo sa nastankom tema Peloponez i Kefalonija (rani 9. vek). Istoričar Jadran Ferluga stavlja osnivanje Dračke teme u vreme vladavine cara Nićifora I (802-811).[3][4][5]
Tokom vizantijsko-bugarskih ratova, Dračka tema je bila glavno vizantijsko uporište na zapadnom delu fronta, ali njene oblasti u zaleđu povremenu su dolazile i pod bugarsku vlast. Drački strateg Lav Ravduh je oko 917. godine vodio pregovore sa srpskim knezom Petrom Gojnikovićem oko ulaska Kneževine Srbije u rat na strani Vizantije.[6][7]
U to vreme, početkom 10. veka, Dračka tema je prema severu dopirala samo do grada Lješa, ali već sredinom istog veka, u vreme nastanka istoriografskog spisa De administrando imperio, tema je na severu pored Lješa obuhvatala i gradove Ulcinj i Bar, na granici prema srpskoj kneževini Duklji.[8][9]
Nakon propasti Prvog bugarskog carstva (971), Dračka tema je dobila na važnosti, a njen strateški položaj je došao do posebnog izražaja nakon ustanka Komitopula (976). Tokom narednih godina, Dračka tema je postala jedno od najznačajnijih vizantijskih uporišta naspram tadašnjeg Samuilovog carstva. Tokom poslednjih godina 10. veka, grad Drač je potpao pod Samuilovu vlast, ali je nedugo potom, oko 1005. godine, vraćen pod vlast Vizantije. Poslednji vladar Samuilove države, car Jovan Vladislav, poginuo je 1018. godine upravo prilikom opsade Drača.[10][11][12]
Daljim širenjem vizanstijske vlasti u vreme cara Vasilija II, nakon 1018. godine, znatno je proširen i prostorni opseg Dračke teme, prema severozapadu, a guverner Drača od sredine 11. veka nosi titulu duksa ili katepana.[4]
U to vreme, Dračka tema je bila glavno vizantijsko uporište prema Duklji i ostalim kneževinama u srpskom primorju. Nakon izbijanja ustanka pod knezom Stefanom Vojislavaom oko 1035. godine, Dračka tema je postala glavna vizantijska baza za vojna dejstva protiv Duklje.[13]
Tokom ustanka Petra Deljana oko 1040—1041. godine, stanovništvo Drača se, po svrgavanju duksa Vasilija Sinadina, pobunilo protiv novog stratega Mihaila Dermokaita. Na čelo ustanka u Draču stao je Sloven Tihomir, koji je ubijen nedugo potom, po naređenju Petra Deljana.[14]
Po gušenju ustanka Petra Deljana, car Konstantin IX je poslao stratega Mihaila da uguši ranije podignuti ustanak kneza Vojislava. Jovan Skilica piše da je vojsku činilo 60.000 ljudi pod patrikijem Mihailom, duksom Drača, koji nije imao velikog vojničkog iskustva. Prodro je u Vojislavljevu državu pustošeću predele koje je osvajao. Vojislav ga je propuštao zaposedajući tesnace kroz koje će vizantijska vojska morati da prođe u povratku. Patrikije Mihailo je u povratku upao u zasedu u jednom klancu. Vojska mu je stradala od strela i kamenja kojim su ih zasipali ustanici. Poginulo je dve trećine vojske.[15]
Pretendent na vizantijsku carsku krunu Nićifor Vrijenije Stariji bio je strateg Drača, pre pohoda na Carigrad (1077), koji se završio njegovim neuspehom.[16]
Krajem 11. i tokom 12. veka, Dračka tema je dobila dodatnu važnost za Vizantijsko carstvo, usled novih opasnosti koje su dolazile iz južne Italije, gde je stvorena normanska država. Tokom vizantijsko-normanskih ratova, vojvoda Robert Gviskard je preduzeo opsadu Drača.[17] Ana Komnina u Aleksijadi beleži da je bici prisustvovao i Konstantin Bodin, srpski vladar Duklje, kao vazal cara Aleksija Komnina.[18] Bodin, međutim, nije uzeo učešće u borbama već se povukao kada je uvideo da će Vizantija izgubiti bitku. Normani su tada osvojiči Drač, ali ga je Vizantija ubrzo povratila (1084).[19]
Car Aleksije je na čelo Dračke teme postavljao svoje najbliže rođake.[20][21] Jovan Duka je vodio rat sa Dukljom u kome je zarobljen Konstantin Bodin,[22] a takođe je ratovao i protiv velikog župana Vukana.[23]
Kralj Vilijam II Sicilijanski je 1185. godine pokrenuo novi vizantijsko-normanski rat, zauzevši i Drač, koji je nedugo potom povraćen pod vizantijsku vlast. U međuremenu, na severne oblasti Dračke teme napao je i srpski veliki župan Stefan Nemanja, koji je uporedo sa oslobođenjem Duklje i Kotora zauzeo i južne gradove Bar, Ulcinj, Svač, Skadar, Drivast, Sard i Danj.[24]
Time je granica Dračke teme prema severu bila sužena do Lješa. Ova tema je definitivno propala nedugo po padu Carigrada (1204) u Četvrtom krstaškom ratu, a Drač su 1205. godine zauzeli Mlečani.[25]
Crkveno uređenje uredi
Osnivanjem Dračke teme početkom 9. veka, porastao je i značaj pravoslavne Dračke mitropolije, koja je bila pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije. Uporedo sa teritorijalnim širenjem Dračke teme, postepeno se širila i nadležnost dračkih mitropolita, koji su početkom 10. veka pod svojom jurisdikcjom imali samo četiri episkopa, ali taj broj se nakon teritorijalnog proširenja teme krajem 10. i početkom 11. veka povećao na čak 15 eparhija, uključujući i pojedine episkopije u okolnom arbanaškom i srpskom zaleđu (Krojanska, Lješka, Pilotska, Drivastanska, Skadarska, Barska, Dukljanska). Iako je u drugoj polovini 11. veka i tokom 12. veka izgubila neke od najsevernijih episkopija, Dračka mitropolija je zadržala značaj sve do propasti Dračke teme.[26][27][28][29]
Stratezi Drača uredi
- Lav Ravduh, 917.
- Nikita Pogonat, do 1018.
- Evstatije Dafnomil, 1018-1029.
- Vasilije Sinadin, oko 1040.
- Mihailo, oko 1042.
- Mihailo Mavreks, kasnih 1060-tih/ranih 1070-tih
- Nićifor Vrijenije Stariji, oko 1075.
- Nićifor Vasilakes, oko 1078.
- Georgije Paleolog, 1081.
- Jovan Duka, 1085-1092.
- Jovan Komnin, 1092-1105.
- Aleksije Komnin, 1105-posle 1108.
- Aleksije Kontostefan, druga četvrtina 12. veka
- Aleksije Duka, sredina 12. veka
- Konstantin Duka, oko 1175.
Reference uredi
- ^ Ferluga 1964, str. 117-132.
- ^ Ferluga 1986, str. 65-130.
- ^ Ferluga 1964, str. 83-92.
- ^ a b Nesbitt & Oikonomides 1991, str. 40.
- ^ Kazhdan 1991, str. 668.
- ^ Ferjančić 1959, str. 54.
- ^ Ćirković 1981a, str. 157.
- ^ Ferjančić 1959, str. 34.
- ^ Ćirković 1981a, str. 162.
- ^ Ostrogorski & Barišić 1966, str. 118–129.
- ^ Maksimović 1981, str. 170-171.
- ^ Pirivatrić 1997, str. 110-111, 114, 126, 128.
- ^ Ćirković 1981b, str. 182-183.
- ^ Ostrogorski & Barišić 1966, str. 145-148.
- ^ Ostrogorski & Barišić 1966, str. 159.
- ^ Ćirković 1981b, str. 191-192.
- ^ Ćirković 1981b, str. 192-194.
- ^ Ostrogorski & Barišić 1966, str. 367.
- ^ Ostrogorski & Barišić 1966, str. 368-369.
- ^ Angold 1997, str. 129, 152.
- ^ Stephenson 2000, str. 151–152, 159–160.
- ^ Ćirković 1981b, str. 190.
- ^ Kalić 1981a, str. 198.
- ^ Kalić 1981b, str. 252-254.
- ^ Stephenson 2000, str. 184.
- ^ Kalić 1979, str. 30-32.
- ^ Dragojlović 1990, str. 201-209.
- ^ Petrović 1991, str. 131-135.
- ^ Komatina 2016, str. 68-73. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFKomatina2016 (help)
Literatura uredi
- Angold, Michael (1997) [1984]. The Byzantine Empire, 1025-1204: A Political History (2. izd.). London: Longman.
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Dragojlović, Dragoljub (1990). „Dyrrachium et les Évéchés de Doclea jusqu'a la fondation de l'Archevéche de Bar”. Balcanica. 21: 201—209.
- Živković, Tibor (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- Ivanišević, Vujadin (2012). „Pečat Konstantina mitropolita Drača iz zbirke Narodnog muzeja u Leskovcu”. Leskovački zbornik. 52: 7—12.
- Kalić, Jovanka (1979). „Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 27—53.
- Kalić, Jovanka (1981a). „Srpski veliki župani u borbi s Vizantijom”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 197—211.
- Kalić, Jovanka (1981b). „Borbe i tekovine velikog župana Stefana Nemanje”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 251—262.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Komatina, Ivana; Komatina, Predrag (2018). „Nastanak Mletačke Albanije i uspomena na vizantijsku vlast u srpskom Pomorju”. Istorijski časopis. 67: 55—82.
- Komatina, Predrag (2016). „Oblast Vagenitija i episkopija Sv. Klimenta”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 53: 83—100.
- Kunčer, Dragana (2009). Gesta Regum Sclavorum. 1. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179.
- Mijušković, Slavko, ur. (1988) [1967]. Ljetopis popa Dukljanina (2. izd.). Beograd: Prosveta & Srpska književna zadruga.
- Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nicolas, ur. (1991). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art. 1. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. Arhivirano iz originala 12. 05. 2019. g. Pristupljeno 23. 05. 2019.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1966). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 3. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Petrović, Radmilo (1991). „Dračka mitropolija u svetlu arheoloških nalaza”. Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji. Titograd: Istorijski institut. str. 131-135}.
- Pirivatrić, Srđan (1997). Samuilova država: Obim i karakter. Beograd: Vizantološki institut.
- Stephenson, Paul (2000). Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900-1204. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- Ćirković, Sima (1981a). „Srbija između Vizantijskog carstva i Bugarske”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 156—169.
- Ćirković, Sima (1981b). „Osamostaljivanje i uspon dukljanske države”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 180—196.
- Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.
- Ferluga, Jadran (1957). Vizantijska uprava u Dalmaciji. Beograd: Naučno delo.
- Ferluga, Jadran (1964). „Drač i Dračka oblast pred kraj X i početkom XI veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 8 (2): 117—132.
- Ferluga, Jadran (1964). „Sur la date de la création du thème de Dyrrachium”. Actes du XIIe Congrès international d'études byzantines. Beograd: Naučno delo. str. 83—92.
- Ferluga, Jadran (1986). „Drač i njegova oblast od VII do početka XIII veka”. Glas SANU. 343 (5): 65—130.