Drniš
Drniš je grad u Hrvatskoj, u Šibensko-kninskoj županiji. Prema rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 7.498 stanovnika, a u samom naselju je živelo 3.144 stanovnika.[1] Prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2021. u gradu je živelo 6.263 stanovnika, a u samom naselju je živelo 2.762 stanovnika.[2]
| Drniš | |
|---|---|
 Pogled na Drniš | |
.gif) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Šibensko-kninska |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2021. |  2.762 |
| Aglomeracija (2021.) | 6.263 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 51′ 38″ S; 16° 09′ 20″ I / 43.86061° S; 16.15563° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 355 km2 |
  Drniš Drniš na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Josip Begonja (HDZ) |
| Poštanski broj | 22320 |
| Pozivni broj | +385 22 |
| Registarska oznaka | ŠI |
| Veb-sajt | |
| www.drnis.hr | |
U periodu od septembra 1991. do avgusta 1995. Drniš se nalazio u sastavu Republike Srpske Krajine, u oblasti Sjeverna Dalmacija, kao najjužnija opština.
Geografija uredi
- Geografska širina: 43° 51' 44″ N
- Geografska dužina: 16° 9' 20″ E
- Nadmorska visina 294 m
- Vremenska zona: Geografska +1 (+2 po letnjem vremenu)
Drniš je smješten na krajnjem zapadu Petrovog polja, između planina Promina i Moseć. Kroz njega protiče rijeka Čikola, koja je na samom izlasku iz Drniša usjekla kanjon.
Istorija uredi
Istorija Drniša počinje u 14. vijeku, kada plemićka porodica Nelipčića podiže malo utvrđenje na mjestu praistorijske Gradine. Drniš se prvi put spominje 1494. godine. Turci ga zauzimaju 1522. godine i u njihovim rukama ostaje narednih 160 godina.
Zbog njegovog strateškog i saobraćajnog značaja izuzetno je napredovao za vrijeme turske vladavine. Po Evliji Čelebiji, pred početak Kandijskog rata (1647), imao je 200-300 domaćinstava i 5 džamija. Bio je opskrbljen vodom sa Promine, a na Čikoli se nalazilo nekoliko mostova. Imao je status kasabe (varoši) i bio je središte nahije. Tokom Kandijskog rata su ga na kratko zauzeli Mlečani (1664–1670). Tada je imao tvrđavu koji je od Turaka preoteo 1684. godine mletački general Donato.[3] Pod vlast Mletačke republike konačno potpada 1683, za vrijeme Morejskog rata, pa sve do njene propasti 1797. godine, kada ga preuzimaju Austrijanci.
Od 1806. do 1813. bio je pod vlašću Napoleona. U to vrijeme se grade putevi i otvara rudnik u Siveriću. Nakon toga ga opet zauzimaju Austrijanci i u njihovim rukama ostaje do 1918. godine, kada u njega ulaze Italijani i ostaju naredne 3 godine. U sastav Kraljevine SHS, kasnije Jugoslavije, ulazi 1921. godine. Tokom Drugog svjetskog rata (1941–1945) bio je u NDH pod kontrolom Ustaša i Italijana. Period mira i razvoja grada u SFRJ traje sve do 1991. godine.
Rat 1991–1995. uredi
U predvečerje rata, političko-bezbijednosna situacija u Drnišu je bila usko vezana za dešavanja u susjednoj, kninskoj opštini. Održavanjem prvih višestranačkih izbora u Hrvatskoj, apsolutnu vlast u Drnišu dobija HDZ, prvenstveno zahvaljujući podijeljenosti srpskih glasača između komunističke i nacionalne opcije. Postavljanje blokada oko teritorija sa kompaktnim srpskim stanovništvom, odrazilo se i u ovom kraju blokiranjem ceste Drniš – Knin u mjestu Tepljuh, u Klancu. Pojedina sela (Biočić, Miočić, Tepljuh) organizovala su referendum o pripajanju kninskoj opštini, što je i ostvareno, pošto HDZ-ova vlast u Drnišu nije imala efektivnu kontrolu nad ovim mjestima, gde su delovi jedinica Jugoslovenske narodne armije već bili raspoređeni. Prelomni trenutak bila su dešavanja u stanici milicije u Drnišu 20. avgusta 1990,[4] koju su sačinjavali policajci uglavnom srpske nacionalnosti. Regionalna policijska uprava u Šibeniku proslijedila je drniškim policajcima naređenje po kojem je trebalo da upadnu u sela koja su se samoinicijativno pripojila kninskoj opštini i preuzmu vlast. Policajci su na ovo odgovorili otkazom, odlaskom u Knin i stavljanjem na raspolaganje snagama milicije SAO Krajine. Njihova mjesta HDZ je popunio novoobučenim Hrvatima iz drugih krajeva, uključujući i Hercegovinu.
Nakon perioda zaoštravanja i naređenja iz vrha hrvatske vlasti o blokadi kasarni Jugoslovenske narodne armije, Drniš su 16. septembra 1991, tačno u 16.00 časova, napale snage 9. korpusa Jugoslovenske narodne armije sa sedištem u Kninu i milicije SAO Krajine pod direktnom komandom generala Ratka Mladića. Načelnik štaba za artiljeriju korpusa u to vrijeme je bio Atif Dudaković, kasnije komandant Armije RBiH, koga vlada Republike Srpske sumnjiči za zločine nad srpskim civilima.[5] Napad je izvršen kombinovanom pješadijsko-artiljerijskom akcijom uz upotrebu tenkova i avijacije. Povod za napad je bila potpuna blokada dviju kasarni savezne vojske u mjestima Žitnić i Trbounje od strane tadašnje hrvatske policije i pripadnika Zbora Narodne Garde. Nekoliko sati uoči napada, general Mladić se oglasio preko radio-stanice Srpski radio Knin zahtevajući od hrvatskih vlasti u Drnišu da dozvole pristup kasarnama, ali je izostao bilo kakav odgovor. Napad na Drniš bio je dio šire operacije u kojoj je 9. korpus JNA iz pravca Knina izbio na jadransku obalu kod Šibenika i Zadra i time, zajedno sa snagama Jugoslovenske Ratne Mornarice, efektivno odsjekao Dalmaciju od ostatka Hrvatske i prisilio hrvatske vlasti da dopuste mirno povlačenje ljudstva i tehnike iz priobalja Dalmacije u područja koja su bila pod kontrolom vlasti SAO Krajine.
Hrvatsko stanovništvo iz Drniša, kao i nekoliko okolnih mjesta, izbjeglo je u deo opštine pod hrvatskom kontrolom, prije svega u obližnji Unešić. Kasnije su razmešteni po hotelima i prihvatilištima u Splitu, Trogiru i Šibeniku. Od tih ljudi Hrvatska vojska je formirala 142. domobransku pukovniju, koja je zajedno sa 113. šibenskom brigadom, stajala nasuprot 75. motorizovane brigade iz sastava 7. severno-dalmatinskog korpusa Srpske vojske Krajine. I Srbi iz Drniša morali su da izbjegnu u okolna srpska sela i Knin. U tom periodu grad Drniš i neka hrvatska sela pretrpjela su teška razaranja, pljačku i spaljivanje imovine. Sjeverni dio opštine gdje je živjelo srpsko stanovništvo (Kričke, Žitnić, Kanjane, Baljci, Kadina Glavica, Biočić, Miočić, Tepljuh, Štikovo, Velušić, Razvođe, Bobodol, Siverić, Ružić), uključujući i sam grad, ostao je u sastavu Republike Srpske Krajine do njenog sloma avgusta 1995.
Dana 21. juna 1992. Hrvatska vojska je izvršila napad na Miljevački plato, koji je bio u sastavu drniške opštine, prilikom čega je poginulo 40 pripadnika srpske teritorijalne odbrane. Srpska strana tvrdi da se radilo o zločinu protiv ratnih zarobljenika,[6][7][8] o čemu postoje dokumentovani izveštaji stručnjaka Vojnomedicinske akademije sa ekshumacije u Drnišu, ali niko do sada nije procesuiran.
Dana 6. septembra 1993. Hrvatska vojska je upala u selo Mirlović Polje, koje se nalazilo u dvokilometarskoj zoni razgraničenja, bez pripadnika Srpske vojske Krajine i pod zvaničnom zaštitom snaga UN. Tom prilikom je izmasakrirano i spaljeno sedmoro starijih lica srpske nacionalnosti.[9] Ni u ovom slučaju niko nije procesuiran.
Naseljavanjem srpskih izbjeglica iz šibenskog, skradinskog i zadarskog zaleđa u periodu od 1993. do 1995, počelo je ekonomsko oživljavanje, što je u nekoj mjeri bilo i uspješno jer je Drniš imao moderniju infrastrukturu čak i od obližnjeg Knina. S radom je ponovo počela i osnovna škola, dok za srednjoškolski centar nije bilo uslova i djeca su i dalje bila upućivana u Knin. Najpoznatiji opštinski resurs u tom periodu je bila velika plantaža vinograda u Petrovom polju uz rijeku Čikolu koja protiče sredinom polja, destilerija za proizvodnju vina i rakije, obližnja farma svinja i ovaca, te poluoštećena sušionica pršuta. Vlada RSK stoga je formirala Poljoprivredni kombinat Drniš, koji je objedinio poljoprivredne resurse i proglasila ga preduzećem od regionalnog značaja. Čak i u vremenu rata i sankcija, pojavilo se niz zainteresovanih privrednika, među ostalim i iz Italije, za saradnju sa kombinatom. Kombinat je, u vreme svog rada, proizvode (prevashodno vina) plasirao na tržište Krajine, Republike Srpske i Srbije. Opština je imala i dva fudbalska kluba, OFK „Drniš“ i FK „Kričke“.
Drniš je u ratu bio sjedište 75. motorizovane brigade Srpske vojske Krajine, koja se 4. avgusta 1995. prilikom operacije Hrvatske vojske „Oluja“ relativno uspešno odbranjivala od početnih napada, ali je tokom noći sa 4. na 5. avgust pod nerazjašnjenim okolnostima dobila naređenje o povlačenju što je i izvršila uključujući i civilno stanovništvo. Tokom borbi i prilikom povlačenja, poginulo je na desetine vojnika i civila. Sljedećih mjeseci, po povratku hrvatskih mještana i vojske, srpska naselja su pretrpjela razaranja, pljačku i spaljivanje imovine. Gotovo hronološki je deo ovih dešavanja zabeležio italijansko-hrvatski novinar Đakomo Skoti i potom napisao knjigu Hrvatska operacija Oluja – „Oslobođenje“ Krajine i genocid nad Srbima.[10] Srbi drniške opštine izbjegli su u Srbiju, Republiku Srpsku i treće zemlje. Tek neznatan broj uglavnom starijih ljudi vratio se na svoja ognjišta. Određen broj njih je, međutim, uspio obnoviti kuće zahvaljujući sredstvima koja je Evropska unija dala Hrvatskoj za tu namjenu.
Stanovništvo uredi
Po popisu iz 2001. godine u samom gradu je živjelo 3.332, a u opštini 8.595 stanovnika, od čega 4.166 muškaraca i 4.429 žena.[11] Gradonačelnik grada je Josip Begonja.
Prema popisu iz 1991. godine, grad je imao 4.653 stanovnika, 3.447 Hrvata, 1.021 Srba, 28 Jugoslovena i 157 ostalih. Opština Drniš je brojala 24.169 stanovnika, 18.732 Hrvata, 4.974 Srba, 76 Jugoslovena i 366 ostalih.
| Demografija[12] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1971. | 3.778 | |
| 1981. | 4.035 | |
| 1991. | 4.653 | |
| 2001. | 3.332 | |
| 2011. | 3.144 | |
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Drniš je imalo 4.653 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Drniš je imao 7.498 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Na popisu stanovništva 2021. godine, grad Drniš je imao 6.276 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Predratna opština Drniš uredi
Prije rata u bivšoj Jugoslaviji (1991—1995), opština Drniš je bila veća nego danas. U njoj se nalazilo 63 naselja. Hrvati su imali većinu u 52 naselja, a Srbi u 11.
- Naselja u kojima su Srbi većina: Žitnić, Kričke, Tepljuh, Biočić, Miočić, Kanjane, Štikovo, Baljci, Velušić, Bobodol, Nos Kalik
- Naselja sa značajnim učešćem Srba: Mirlović Polje, Razvođe, Kadina Glavica, Drniš, Ružić, Bogatić, Siverić, Moseć.
Sva navedena mjesta, izuzimajući Nos Kalik (nakon napada na Miljevački plato) i Moseć, bila su u sastavu Republike Srpske Krajine. Teritorijalno i populacijski veći ostatak predratne opštine, sa središtem u Unešiću, u ratu je ostao u sastavu Hrvatske.
Znamenitosti uredi
- Drniška tvrđava je podignuta u 14. vijeku, na mjestu praistorijske Gradine. Podigli su je Nelipići, plemićka porodica. Nalazi se na 334 m n. v., iznad kanjona Čikole.
- Pravoslavna crkva Uspenje Presvete Bogorodice je bila mala crkva podignuta 1618. godine. Zbog malih dimenzija i starosti je srušena i na njenom temelju podignuta velika crkva 1908. godine, jedna od najvećih u Dalmaciji.
- Pravoslavna crkva Sv. Arhangel Mihailo na groblju, podignuta 1852. godine.
- Rimokatolička crkva Sv. Ante je u vrijeme turske vladavine bila džamija, da bi je potom drniški katolici preuredili u crkvu. Minaret je zamijenjen zvonikom, ali je krov zadržao sferičan oblik, što je tipična orijentalna stilistika.
- Rimokatolička crkva Sv. Roko izgrađena 1731. godine.
- Rimokatolička crkva Gospa od Rožarija, podignuta u periodu od 1871. do 1886. godine.
- Ostaci minareta jedne od pet nekadašnjih džamija. Minaret u Drnišu, na Gradini, jedini je sačuvani minaret u Hrvatskoj iz doba turske vladavine.
- „Orači“ i „Vrelo Života“, spomenici koje je izradio Ivan Meštrović.
Poznati ljudi iz Drniša uredi
- Dositej Jović, episkop Srpske pravoslavne crkve
- Ivan Meštrović, vajar i arhitekta
- Krsto Odak, kompozitor
- Božidar Adžija, pravnik, publicista i narodni heroj Jugoslavije
- Stojko Vranković, košarkaš
Reference uredi
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ „Prvi rezultati popisa 2021. godine”. popis2021.hr. Arhivirano iz originala 14. 1. 2022. g. Pristupljeno 17. 1. 2022.
- ^ "Serbskij narodnij list", Budim 1839. godine
- ^ „Prof. Dr. Veljko Đurić Mišina”. Srpskapolitika.com. Arhivirano iz originala 4. 1. 2012. g. Pristupljeno 1. 9. 2012.
- ^ „"Dudaković ubio pregovarače"”. B92.net. 21. 8. 2006. Pristupljeno 1. 9. 2012.
- ^ Slobodna Dalmacija: 22
- ^ Naši mirotvorcы na Balkanah. — Moskva: Indrik, 2007. — S. 74-75
- ^ Miljevački Plato – Jun 1992
- ^ „SEĆANJE: Kako su zverski ubijani srpski starci”. Mondo Portal. 6. 9. 2017. Pristupljeno 8. 2. 2019.
- ^ Giacomo Scotti. „Croazia, operazione Tempesta. La «Liberazione» della Krajina ed il genocidio del popolo serbo”. Unilibro.it. Pristupljeno 1. 9. 2012.
- ^ „Popis stanovništva 2001”. Dzs.hr. Pristupljeno 1. 9. 2012.
- ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura uredi
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske.
- Desnica, Boško (1991). Stojan Janković i uskočka Dalmacija: Izabrani radovi. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Jačov, Marko (1984). Venecija i Srbi u Dalmaciji u XVIII veku. Beograd: Istorijski institut SANU.[mrtva veza]
- Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- Stanojević, Gligor (1970). Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim ratovima XVI-XVIII vijeka. Beograd: Istorijski institut.
Spoljašnje veze uredi
- Grad Drniš
- Tromeđa: Drniš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016) (jezik: srpski)
