Isa-beg Isaković

Isa-beg Isaković je bio jedan od prvih islamiziranih srpskih zapovjednika u osmanskoj pokrajini Bosni i osnivač mahala, kasnije gradova: Sarajeva, Šapca i Novog Pazara. Kao udž beg (tur. Uc-Bey), upravljao je Skopskim i Bosanskim krajištem (Udžova) od 1454. do 1463. i Bosanskim sandžakom od 1464. do 1469. godine i dao je veliki doprinos razvoju ovih pokrajina. Bio je posinak prvog bega Bosne, Isak-bega (po kojem nosi prezime Isaković), i otac je šestog bosanskog sandžak-bega Gazi Mehmed-bega, kao i graditelj brojnih vjerskih i svjetovnih objekata.

Porijeklo

Isa-beg Isaković je bio zadnji upravnik Bosanskog krajišta i drugi sandžakbeg Bosanskog sandžaka. Primio je islam i postao usvojeni sin prvog bega Bosne, Isak-bega, i otac šestog bosanskog sandžak-bega Gazi Mehmed-bega.

O tačnom porodičnom porijeklu Isa-bega Isakovića postoje dvije osnovne teze.

• Jedan dio istoričara zastupa tezu da je riječ o bratu Stefana Vukčića Kosače, Isaku Hraniću (Hrančević), koji ga je predao Mehmedu II kao garanciju lojalnosti. Po ovoj teoriji Isa-beg je, nakon što ga je usvojio Isak-beg, primio islam, te za ondašnje prilike izgradio zavidnu vojničku i političku karijeru.
• Po drugima, Isa ili Isak Pavlović je zarobljen tokom jednog upada akindžija na posjed velikaška porodice Pavlović, inače gospodara velikog dijela istočne Bosne, uključujući i srednjovjekovnu župu Vrhbosnu. U zarobljeništvu se dokazao kao izuzetno sposoban, što je vođu spomenutih akindžija podstaklo da mu ostavi imanje, ali i poziciju koju je imao.

Postoje i neke alternativne teorije, kao ona Lidije Kumbaradži, istoričarke iz Skoplja, koja osporava gorenavedene teze i smatra da je Isak-beg potomak Pašajit-bega iz Kapadokije (Saruhana) i da od Pašajit-bega vodi porijeklo i porodica Kumbaradži iz Skoplja. Većina istoričara, ovu tvrdnju smatra nedovoljno utemeljenom.

Bosanski sandžak

Nakon osvajanja Bosne, a zatim i Hercegovine, Osmanlije su prišle osnivanju Bosanskog sandžaka koji se sastojao od osvojene zemlje bosanskog kralja, oblasti Pavlovića i Kovačevića i osvojene zemlje Hercegove koje su pretvorene u vilajete i pripojene postojećim vilajetima u Raškoj i Bosni.

Za prvog bosanskog sandžakbega postavljen je Minetoglu Mehmed-beg od 1463. do 1464. godine, a posle njega i Isa-beg Isaković. U Sarajevu je Minetoglu Mehmed-beg podigao džamiju, te ustanovio zadužbinu kojoj je zaveštao i građevine za potrebe finansiranja funkcionisanja džamije. A jezgro grada koje se formiralo, nazvano je Minetzad-beg Mehmedova mahala. Očigledno je da je nakon njegove smrti, na njegovo mjesto postavljen Gazi Isa-beg. Od 1464. do 1469. godine Isa-beg Isaković je bio sandžakbeg Bosanskog sandžaka. Imao je velika imanja u vilajetima: Jeleč, Zvečan, Hodiđed, Sjenica, Ras, Skoplje i Kalkandelen (Tetovo). Međutim raniji osmanski vilajeti i oblasti u staroj Raškoj: Zvečan, Jeleč, Ras, Sjenica, Moravica i Nikšići, koji su kasnije pretvoreni u istoimene nahije, priključeni su Bosanskom sandžaku tek 1464. godine kad je sandžakbegom ovog sandžaka postao Isa-beg Isaković.

Ofanziva Ugarske i Venecije

Nedugo posle osmanskog osvajanja Bosne, Ugarska i Mletačka republika su uz pomoć pape organizovale savez protiv Osmanlija 12. septembra 1463. godine i počele da vrše napade na osmansku teritoriju u Bosni početkom oktobra 1463. godine. Tako su ugarske trupe u Bosnu ušle preko Save kod Gradiške osvojile Ključ, a zatim i Jajce. Akciju ugarskog kralja Matije Korvina potpomagao je sa juga Herceg Stjepan i njegovi sinovi koji su osvojili veliki dio jugozapadne Bosne i zatvorili pristup Jajcu, a zatim upali u oblast Pavlovića i Kovačevića, osvojili devet gradova i dospjeli do pred Srebrenicu.

Zbog ovakve situacije, da sultan ne bi potpuno izgubio ovu zemlju, on je početkom 1464. godine došao u Bosnu i uputio se sa vojskom na Jajce. Međutim, sultan bezuspješno opsjeda grad od 12. jula do 22. avgusta 1464. godine, kada se povukao. Tada je Matija Korvin napao sjeveroistočnu Bosnu u nastojanjima da stvori odbrambenu liniju od Beograda do Jajca. Glavni njegov cilj bio je Zvornik - ključ Drine. U pohodu prema Zvorniku ugarski kralj je osvojio Srebrenik i još tri grada, ali je bez uspjeha opsjedao grad Zvornik.

Rezultat ovog ratovanja bio je da su sjeverna Bosna (Donji krajevi i Usora) došle pod ugarsku vlast, dok je sultanu ostala istočna i centralna Bosna. Matija Korvin je od osvojenih oblasti obrazovao dvije banovine: Jajačku i Srebreničku. Tako je teritorija Bosanskog sandžaka, već u prvim mjesecima njegovog postojanja znatno smanjena. Na istoku i sjeveroistoku on se graničio sa Smederevskim sandžakom, koji je u srednjem Podrinju prelazio Drinu i obuhvatao Srebrenicu, Zvornik, Kušlat i Šubin sa njihovim područjem. Na sjeveru Bosanski sandžak se graničio sa ugarskim područjem u spomenutim banovinama. Između osmanskog i ugarskog posjeda je dugo vremena postojao vrlo širok pojas ničije zemlje, tako da su, npr. 1469. godine najsjevernije utvrđene osmanske tačke bile Ključevac, u bivšoj oblasti Kovačevića, Vranduk na rijeci Bosni i Susid na Vrbasu.

Ponovno širenje Bosanskog sandžaka

Osmansko osvajanje na prostoru Bosne nastavljeno je i za vrijeme Isa-bega Isakovića. Iskoristivši pometnju porodične svađe kod Hercega i njegovih sinova, vojska pod komandom bosanskog sandžakbega Isa-bega Isakovića i njegovih vojvoda Ismaila i Ahmeda, provalila je u julu 1465. godine u Hercegovu zemlju i uspjela da brzo prodre sve do dubrovačke granice. U njihove ruke najpre su dospjeli Mileševac, Samobor, Prilep (negdje na Limu, možda Prijepolje), a onda i ostali gradovi na istoku. Tokom 1465. godine pali su Hercegovi gradovi na istoku i u Podrinju. U septembru iste godine bili su u njihovim rukama Lug, Ljubomir, Popovo, Žurovići i Pocrnje, u oktobru Uskoplje i Bijela, u novembru Vrsinje (Zupci), Gacko i Kuti. Do decembra te godine zauzeli su i Cernicu. Sledeće godine držali su još Korita, Banjane i Riđane, a 1467. bili su gospodari i Trebinja. Posle 3. juna 1466. osvojili su Blagaj, a do maja 1468. godine i Ključ. Zemlje i gradove koje su oduzeli od hercega Stjepana i njegovih sinova, od početka svoje ofanzive do početka 1470. godine, Osmanlije su spojile u jedan vilajet koji su pripojili susednom Bosanskom sandžaku. Neposrednu upravu u pojedinim nahijama u Hecegovini vršile su vojvode Bosanskog sandžaka Isa-bega Isakovića. Od osvojenih teritorija u Hercegovini, početkom 1470. godine osnovan je poseban Hercegovački sandžak.

Međutim u vrijeme Isa-bega Isakovića kao bosanskog sandžakbega u Bosni je došlo do obnavljanja Bosanskog kraljevstva. Naime zbog ugarskih pozicija na sjeveru, Srebreničke i Jajačke banovine, Osmanlije teritorije koje su držale u Bosni nisu smatrale sigurnim. Tu nesigurnost pojačavala je i činjenica što stanovnici Bosne i Hercegovine nisu bili zadovoljni ni s jednim ni s drugim vladarima i nisu mirovali. Da bi kod stanovnika Bosne i Hercegovine stvorili iluziju da se obnavlja bosanska država i uspostavili kakav-takav koridor između svojih i ugarskih posjeda u Bosni, Osmanlije su krajem 1465. godine ili nešto ranije predale sjeverne djelove Bosanskog sandžaka na upravu članu dinastije Kotromanića, Matiji, sinu svog štićenika i pretedenta Radivoja i postavili ga za kralja Bosne. Oblast novog Bosanskog kraljevstva prostirala se od Lašve na sjeveru do područja ugarskih banova, a sastojala se od šest gradova i njihovih područja. Rezidencija kraljeva bila je po svoj prilici u Vranduku. On je tu imao svoju vlastelu i ekonomski imunitet na svom području.

Osmanski popisi u južnoslovenskim zemljama

Sultan Mehmed II: Izvršio opšti popis carstva koji je uključio i južnoslovenske zemlje.

Nakon osvajanja Carigrada Mehmed II je pristupio organizovanju opšteg popisa stanovnika svog carstva u Evropi i Aziji. Tom prilikom izvršen je popis i stanovnika južnoslovenskih zemalja pod osmanskom vlašću. Od tog popisa do sada su pronađena tri deftera koja se odnose na južnoslovenske zemlje:

1. Pojedinačni popis u carskim hasovima u vilajetima u Zvečanu i Nikšićima i hasova velikog vezira i rumelijskog beglerbega vilajetima: Skoplju, Jeleču (tzv. Oblast Brankovića i u vilajetu Bistrici (prizrenskoj), a zatim detaljan popis skopskog i tetovskog vilajeta. Najvjerovatnije je nastao u 1455. godine;
2. Zbirni popis hasova krajišnika Isa-bega Isakovića i timara njegovih ljudi, (eškindžija) spahija i mustahfiza u vilajetima Jeleču, Zvečanu, Nikšićima, Hodiđedu, Sjenici, Rasu, Skoplju i Tetovu, maja 1455. godine;
3. Pojedinačni popis tzv. Oblasti Brankovića (tur. Vilajet-i V'lk) (kasnije Vučitrnskog sandžaka) koji je završen krajem juna 1455. godine.

Popis krajišta Isa-bega Isakovića

Popis krajišta Isa-bega Isakovića predstavlja jednu od najstarijih osmanskih katastarskih knjiga južnoslovenskih zemalja, koja se odnosi na oblast kojim je tada upravljao Isa-beg Isaković (mikrofilm sa snimcima popisa je u posedu Orijentalnog instituta u Sarajevu). Ovaj popis predstavlja zbirni popis krajišta Isa-bega Isakovića u kojem su popisani:

1. Hasovi Isa-bega, sina Isak-bega;
2. Timari mustahfiza grada Zvečana;
3. Timari eškindžija [nahije] Zvečana;
4. Timari eškindžija nahije Jeleča;
5. Timari mustahfiza grada Jeleča;
6. Timari eškindžija vilajeta Nikšića;
7. Delovi Isa-begovog hasa u vilajetu Kalkandelen, koje je držala njegova „uzvišena gospođa“, njegov sin Mehmed čelebija i njegovi hizmećari;
8. Hasovi tetovskog subaše Hasan-bega Zenebisija, timari tetovskih spahija i eškindžija;
9. Timari mustahfiza grada Sobri;
10. Hasovi skopskog subaše čokodara Ali-bega;
11. Timari eškindžija skopskog vilajeta.

Has Isa-bega Isakovića nalazio se u vilajetima Jeleč, Sjenica, Zvečan, Ras, Nikšići i Saraj-ovasi (Sarajevo), zatim u vilajetima Skoplje i Kalkondelen (Tetovo), te u vilajetu V'lk. Prihodi Isa-bega Isakovića osim Skoplja iznosili su 763.000 akči. Na prostoru Bosanskog krajišta „u has Isa-bega Isakovića spadala je filurija na kuće celog vilajeta, godišnji tribut“ nahije Tilave i naturalna renta od pet odnosno četiri sela i sedam mezri.

Isaković kao zadužbinar i osnivač Sarajeva

Kako je već spomenuto, razvoj Sarajeva počinje od podizanja Careve džamije (gdje Vjekoslav Skarić u svom djelu „Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije“ navodi kao dokaz da je najstarija, po tome što su je savremenici službeno zvali Stara džamija) i izgradnje dvora-saraya koji je ipodigao Isa-beg Isaković.

Sarajevo je nastalo na području župe Vrhbosne. Župa Vrhbosna se spominje u povelji Bele IV 1244. godine. Ona je obuhvatala današnje Sarajevsko polje. Nije poznato kada je župa Vrhbosna dobila svoj grad. Vrhbosna kao župa bila je centar Bosne i stjecište domaće i strane trgovine. Grad Vrhbosna se spominje izričito tek 1379. godine, a 1415. kao područje gdje je sahranjen vojvoda Pavle Radenović. Ona je bila u rukama knezova Radenovića-Pavlovića, a Osmanlije je zauzimaju 1416. godine u vrijeme Isak-bega. Godine 1435. Osmanlije konačno osvojaju ovu župu.

Pitanjem postanka Sarajeva bavilo se do sada nekoliko istoričara uzgred ili posebno. Rezultati njihovih proučavanja svode se uglavnom na to da je u srednjovjekovnoj župi Vrhbosni postojao istoimeni grad koji je ležao na mjestu Bijele Tabije, u citadeli današnjeg sarajevskog grada na Vratniku i to da je taj grad imao svoje podgrađe u kome se još u srednjem vijeku razvila varoš Vrhbosna, a iz nje današnje Sarajevo. Međutim, dalje Hazim Šabanović u svom delu, „Postanak i razvoj Sarajeva“ tvrdi da sredinom 15. vijeka nije postojao grad Vrhbosna u istoimenoj župi, što se vidi na osnovu popisa krajišta Isa-bega Isakovića 1455. godine, gdje se navode ostale tvrđave na drumu Skoplje-Sarajevo, koje su dotle Turci bili zauzeli. U tome se popisu kao utvrđeni grad u župi Vrhbosni navodi samo Hodiđed.

Prema tome, možemo zaključiti da u srednjem vijeku nije postojao grad Vrhbosna. Međutim u župi Vrhbosni bilo je više trgova, od kojih je najpoznatiji bio Vrhbosna, gdje se, prema najstarijem popisu Bosanskog sandžaka iz 1468. godine spominje pod nazivom Eski Trgovište — Staro Trgovište. U ovom mjestu se još od početka 15. vijeka trgovalo utorkom, te se po tome nazvalo Tornik. U popisu ove oblasti iz 1455. godine spominje se trg Tornik, koji je u stvari Stara Varoš i Staro Trgovište osmanskih izvora iz 1462. i 1468. godine.

Stoga se iz ovih navoda može zaključiti da prije dolaska Osmanlija, na područje današnjeg Sarajeva nije bilo ni utvrđenog grada ni većeg trga. Najstariji osmanski popisi donose popise pustih sela, trgova i mezri, a prema popisu iz 1455. godine područje Vrhbosne, Osmanlije su nazivali Vilajet Hodiđed i Vilajet Saraj-ovasi (Sarajevsko polje).

Vilajet Hodiđed dobio je ime po istoimenom gradu u župi Vrhbosni, a Vilajet Saraj-ovasi po saraju (dvoru) kojeg je podigao Isa-beg Isaković na lijevoj obali Miljacke na Bistriku. Naime zgrade u kojima su živjeli bosanski namjesnici za vrijeme osmanske uprave zvale su se saraji, begluk-saraji (bejluk-saraj) i konaci. Na mjestu gdje je bila zgrada Jugoslovenske narodne armije sagrađen je nešto prije 1462. godine dvor ili saraj, u kome su boravili namjesnici. Po tom saraju zove se u jednom dokumentu iz 1462. Vrhbosna Sarajova (Sarajevsko polje) dok se u svim kasnijim ispravama zove Saraj, Bosna-saraj i Sarajevo. Najstarija za sada poznata isprava, u kojoj se Vrhbosna zove Saraj-ova, napisana je 1462. godine, i prema tome, saraj ili dvor za namjesnike sagrađen je između 1435. i 1462. godine, u godinama kada je Isa-beg bio sandžak-beg Bosanskog sandžaka.

Turski geograf iz prve polovine 17. vijeka Hadži kalfa (Ćatib Čelebija) piše kako je dvor ili saraj podigao sultan Fatih Mehmed II, što će reći da je ta zgrada nastala u Fatihovo doba, tj. između 1453. i 1462. godine. Do saraja i banje, koju je Isa-beg podigao, sagrađen je i vodovod. Kako je izgledala ova zgrada ne zna se. U njoj su stanovali od 1463. do 1553. sandžakbegovi, i kada je oko 1553. preneseno sjedište namjesnika u Banju Luku, saraj je ostao prazan, ali su u njemu povremeno boravili namjesnici.

Zadužbine u Sarajevu i ostalim mjestima

Careva džamija

Sarajevski kraj se nalazio na jednom veoma frekventnom mjestu, kroz koji je prolazio tzv. Bosanski drum, koji je išao iz unutrašnjosti Balkana preko Bosne za Dalmaciju i Sjevernu Hrvatsku. Tako je i sam geostrateški i privredni elemet uticao na razvoj i izgradnju Sarajeva. Međutim za osnivača i utemeljitelja Sarajeva smatra se Isa-beg Isaković koji je svojim vakufima (zadužbinama) doprinio razvoju Sarajeva. Varoš se s obje strane Miljacke izgrađivala oko namjesnikovog dvora (saraja), koji je bio sagrađen na lijevoj obali Miljacke, malo pri brdu ondje gdje je i posle bio Begluk, a u 19. vijeku sagrađena kasarna. Po polju oko saraja (turski saraj-ova) nazvala se nova varoš Sarajova, „što je naš svijet po svom izgovoru preudesio u Sarajevo“. Međutim, Behija Zlatar daje objašnjenje nastanka naziva grada u svojoj knjizi „Zlatno doba Sarajeva“. Ime Sarajeva potiče od naziva Saraj-ovasi (Saray-ovasi), kako su Turci nazivali celu župu Vrhbosnu kada su je definitivno osvojili. Odbacivanjem drugog dijela iz konstrukcije Sarajevo Polje (Saraj-ovasi) došlo je do naziva Sarajevo. U najranijim turskim izvorima Sarajevo se naziva Saray, a u zapadnim Vrhbosna odnosno Vrhbosanje.

Najstariji izvor za proučavanje Sarajeva jeste Vakufnama Isa-bega Isakovića iz 1462. godine, koja se uzima i kao godina osnivanja Sarajeva. U vakufnami Isa-bega Isakovića, Sarajevo se spominje kao kasaba, a da bi neko naselje bilo kasaba mora da ima džamiju u kojoj se klanja džuma petkom, te svih pet dnevnih molitava zatim trg to jest postojanje čaršije, te održavanje sedmičnog pazarnog dana.

Pored dvora Isa-beg Isaković je podigao i mesdžid 1457. godine, kojeg je formalno poklonio sultanu Mehmedu II Fatihu. Kasnije je taj mesdžid pretvoren u džamiju, koja je u biti bila državna. Inače većina prvih džamija podignutih u Bosni, nastale su na inicijativu države, odnosno vladajućeg sultana. Ova, čiju je izgradnju sigurno inicirao sultan Mehmed, dobila je naziv Careva džamija. Njeni službenici isplaćivani su iz državnih prihoda od hrišćanske džizije (glavarine) u sarajevskoj nahiji.

Baščaršija: Isa-beg je bio jedan od glavnim vakifa koji je gradio objekte u Baščaršiji

Smatrajući zemljište srednjovjekovnog sela Brodca, koje se nalazilo na Bentbaši, a protezalo se do Baščaršije, pogodnim da na njemu zasnuje novi grad, Isa-beg je to zemljište oduzeo od ranijih vlasnika, a u zamjenu im dao zemlju u selu Vrančić u Hrasnici. Na tom prostoru počelo je urbana gradnja Sarajeva. Kao poklonik derviša tu je sagradio tekiju (zaviju) i musafirhanu (gostionica), što je najstarija musafirhana u Bosni. Prema zadužbini koja je datirana na vrijeme između 1. februara i 3. marta 1462. godine ova Isa-begova zadužbina sastoji se od tri kuće, jedne štale, jednog ograđenog dvorišta i ostalog što je potrebno. Prema zakladnici ove zgrade su služile kao konačište i tekija siromašnim muslimanima, učenicima, sejidima, ratnicima i putnicima namjernicima. Tu se kuvala i besplatno dijelila hrana (meso, pirinač i hljeb) putnicima i službenicima konačišta, a višak hrane dijeljen je siromašnoj djeci u gradu Sarajevu. Gosti su imali pravo na hranu samo tri dana. Tako je i naselje oko tekije sve do Baščaršije nazivano Isa-begova mahala, sve do 1526. kad je u toj mahali sagradio džamiju Muslihudin Mustafa Čekrekčija. Od tada se zove Čekrekčijina mahala.

Isa-beg je zatim zaveštao i jedan mlin sa više vitlova, dok se kasnije spominje 9 vitlova i zemlju kraj mlina, koji su se zvali Esebegovi mlinovi na Bentbaši, jednu banju (gdje je danas moderno sagrađena Isa-begova banja do Careve džamije). Takođe, Isa-beg darovao je i mnoge zemlje u današnjoj čaršiji i izvan nje. U čaršiji je podigao veliki han (današnja Kolobara). Godine 1878, u samom Sarajevu, bilo je 50 što većih što manjih hanova, a iz jednog popisa sastavljenog te godine se vidi da je u njih moglo stati 2.640 osoba i 1.262 konja. Od njih svih po veličini i arhitekturi najpoznatiji su bili: Kolobara - vlasništvo Gazi Isa-bega iz 1462 i Tašlihan - vlasništvo vakufa Gazi Husrev-bega. Jedan mlin na potoku u Koševu i zemlja s obje strane potoka, kao i mlin i zemlja u selu Bulinu i selu Kasetićima, te jedan mlin na rjeci Željeznici (današnja Fojnica) u visočkoj nahiji, zemlja u Ljubogošti i Brusu (na Trebeviću) i veliki planinski kompleks na Trebeviću do Skaknića i Vagnja, su takođe neka od njegovih zadužbina. Vakufnama nosi datum meseca džemazi-ul-evela 866 (1 II-3 1462).

Dakle, nastanak Sarajeva vezan je za dolazak Osmanlija, a osnove budućeg grada (šehera), i kasnije prestolnice Bosanskog sandžaka, kasnije ejaleta, postavio je Isa-beg Isaković.

Novi Pazar i Skoplje

Isak-begova džamija u Skoplju

Isa-beg Isaković je takođe poznat po svojim zadužbinama u Novom Pazaru, čime je postao osnivač toga grada. Sredinom 15. veka, najznačajnije mesto u dolini reke Raške bilo je Staro Trgovište koje su Turci osvojili u proleće 1455. godine i prozvali Stari Pazar (tur. Eski Bazar). U ovom mestu se 1459. godine pominje turski subaša, a 1461. godine tu stoluje kadija. Upravo u to vreme pominje se i obližnje Novo Trgovište koje su Turci prozvali Novi Pazar (tur. Yeni Bazar). Za razvoj ovog mesta zaslužan je upravo Isa-beg Isaković koji je tu podigao vojni logor, a zatim hamam, te džamiju, koja je porušena nakon Prvog svjetskog rata zbog dotrajalosti. Svoj vojni značaj Novi Pazar je izgubio sa padom Bosne 1463, te poslije konačnog pada Hercegovine 1481. i Zete 1499. pod osmansku vlast. Poslije osnivanja Bosanskog sandžaka priključen mu je i novopazarski kraj. Krajem 15. vijeka ime Jeleč se gubi a zamjenjuje ga naziv vilajet Novi Pazar (vilajet Jenidže Pazar).

Godine 1470. Isak-beg Isaković, po ideji Mehmeda II Osvajača sa 20.000 ljudi zida šabačku tvrđavu, Bigir Delen. Ubrzo kako je završen, grad Šabac je počeo da igra ulogu koja mu je bila namenjena. Već 1472. godine, po pisanju savremenih hronologa, spominje se vojska Ali-bega i Isa-bega sa značajnim vojnim uspjesima preko Save u Sremu.

Unutrašnjost Čifte hamama u Skoplju

Isa-beg Isaković poznat je po zadužbinama u Skoplju (Üsk'üpu) gdje je sagradio veliku džamiju na očevo ime, koja je poznata pod imenom Ishakijja ili još i Aladža ili Šarena džamija . U Skoplju je osim ove džamije sagradio i Čifte hamam i Kapan han koji se i danas nalaze u Staroj skopskoj čaršiji. Iako je Isa-beg Isaković podigao više zadužbina širom Osmanskog carstva, on je ostao zapamćen po svojim objektima na obalama Miljacke, kao utemeljitelj jednog od tada najljepših gradova kojeg su nazivali i cvijet među gradovima. Kao bosanski sandžakbeg održavao je dobre odnose sa Dubrovčanima koji su mu često slali poklone. Iz Isa-begove vakufname vidi se da je imao trojicu sinova: Muhameda, Mehmed-bega i Ali-bega. Ne zna se tačno datum njegove smrti, a ukopan je najvjerovatnije u haremu Careve džamije.

Isa-begovi naslednici, kao i porodica Isakovića uopšte i pored svoje ogromne ktitorske darežljivosti, nije se dugo održala u Bosni. Neki istoričari smatraju da je podizanje mnogobrojnih zadužbina pokazatelj da su Isabegovići pokušavali da se održe kao upravitelji mnogobrojnih svojih vakufskih dobara, međutim centralna vlast iz Istanbula, koja je uvek kontrolisala posjede provincijskih begova, vjerovatno je uništila i ovu porodicu.

Vakufnama Isa-bega Isakovića

Vakufname ili vakfije su isprave o zaveštanju nekog dobra u vjerske, prosvjetne, zdravstvene, socijalne, saobraćajne ili dobrotvorne svrhe.

Prepisi Isa-begove vakufname:

1. Zvanični prepis u sidžilu sarajevskog kadije iz 1254/1838, sidžil br. 77, pp. 51-52. Gazi Husrev-begova biblioteka;
2. Prepis u arhivi bivšeg Ministarstva vakufa u Istanbulu;
3. Zvanični prepis spomenutog carigradskog prepisa koji se nalazio kod mutevelije Isa-begovog vakufa u Skoplju;
4. Prepis u rukopisnom zborniku Muhameda Enveri Kadića, sv. I, list 158-163, Gazi Husrev-begova biblioteka 91;
5. Prepis u sidžilu vakufnama, I. str. 250, koji se danas čuva u Gazi Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu.

Vakufnama je napisana na arapskom jeziku, na početku vakufname se nalazi uobičajeni uvod o razlozima koji su naveli vakifa (zadužbinara) da deo svoje imovine da za vakuf (zadužbinu). Ovom vakufnamom Isa-beg zavještava tekiju i most, a za njihovo održavanje uvakufljuje (daje u vlasništvo zadužbini) mlinove u selu Brodac, današnja Bentbaša, banju (hamam) i tekuću vodu za njene potrebe i ostatak vode, han, dućane, veći broj zemljišnih posjeda na području današnjeg Sarajeva i okoline. Treba napomenuti da je Isa-beg svoj vakuf podigao nekoliko godina prije konačnog pada Bosne pod osmansku vlast, dok je još bio zapovjednik krajišta koje se protezalo prostorom nekadašnjeg Srpskog carstva, od Skoplja, preko Novog Pazara i usjecalo u srednjovjekovnu Bosnu.

Smrt

Postoje tvrdnje da je Isa-beg Isaković sahranjen iza Careve džamije u Sarajevu i da se na njegovom grobu (mezaru) nalazi neobilježeni nišan.

„Mehmed Mujezinović najugledniji orijentalista u BiH, te autor trotomnog izdanja Islamske epigrafike u BiH, ostao je do smrti pri tvrdnji da je onaj stari nišan iza mihraba Careve džamije, stvarno mjesto ukopa Isa-bega Isakovića“.

Literatura

• Atanasovski, Veljan (1979). Pad Hercegovine. Beograd: Istorijski institut. 
• Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.