Mihailo Lalić
Mihailo Lalić (Trepča, 7. oktobar 1914 — Beograd, 30. decembar 1992) bio je crnogorski i srpski[1][2] književnik, akademik SANU i CANU i junak socijalističkog rada.
| Mihailo Lalić | |
|---|---|
 Mihailo Lalić | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 7. oktobar 1914. |
| Mesto rođenja | Trepča, Kraljevina Crna Gora |
| Datum smrti | 30. decembar 1992. (78 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, SR Jugoslavija |
| Obrazovanje | Univerzitet u Beogradu |
Biografija uredi
Rođen je 1914. godine u Trepči kod Andrijevice u seoskoj porodici od oca Todora i majke Stane rođene Bajić. Rano je ostao bez roditelja. Majka je umrla tokom epidemije španske groznice 1918. godine, a otac je oboleo u zarobljeničkom logoru Nađmeđer u Austrougarskoj (današnjoj južnoj Slovačkoj) i umro od tuberkuloze 1921. godine. Brat Dušan iz očevog drugog braka umro je kao zarobljenik u Pjačenci u Italiji. Maćeha Jaglika i stric Milutin pomogli su mu da se školuje.[3]
Četvororazrednu osnovnu školu završio je u Trepči (1921—1925), a zatim gimnaziju u Beranama (1925—1933). U jesen 1933. upisao je Pravni fakultet u Beogradu gde je ostao do Aprilskog rata 1941. godine. Politički se angažovao i postao član SKOJ-a 1935. godine, potom član KPJ 1936. U proleće 1938. godine kao sekretar ilegalne studentske narodne omladine uhapšen je u Beogradu i ostao u istražnom zatvoru (Glavnjača) i sudskom zatvoru (Ada Ciganlija) blizu 6 meseci, a jula i avgusta 1940. bio je u zatvoru u Andrijevici. Oba puta ga je Sud za zaštitu države pustio na slobodu zbog nedostatka dokaza.[3] Pre rata je svoje prve radove, pesme i kraće pripovetke, objavljivao u novinama „Student“, „Politika“, „Pravda“, „Zeta“, „Mlada kultura” i „Naša stvarnost”.[4]
Posle bombardovanja Beograda 1941. godine otišao je u Crnu Goru gde ga je zatekla okupacija zemlje. Učestvovao je u pripremama ustanka, kao i u samom ustanku. Tokom leta 1942. zarobili su ga četnici i odveli u kolašinski zatvor. U zatvoru je ostao od 2. septembra 1942. do 15. maja 1943. godine, kada je došla nemačka vojska i odvela u zarobljeništvo i zatvorenike i četnike. Posle toga je deportovan u logor Pavlos Melas, pored vojničkog groblja Zejtinlik u Solunu u Grčkoj. Avgusta 1944. godine, je pobegao iz logora i stupio u grčke partizane na Halkidikiju, gde postaje zamenik komesara srpskog partizanskog bataljona. Tu ostaje do novembra 1944. kada je ova jedinica vraćena brodom u Jugoslaviju.[5]
Početkom decembra 1944. upućen je na Cetinje gde je radio u listu „Pobjeda“, a potom rukovodio Tanjugom u Crnoj Gori.[4] Od 1946. je došao u Beograd gde je radio kao urednik u „Borbi“, sa prekidima do 1955. godine. Tokom 1952. i 1953. boravio je u Parizu, a od 1955. prešao je u „Nolit“ gde je bio urednik do penzionisanja 1965. godine.[3] Od 1965. do smrti živeo je kao profesionalni književnik, naizmenično u Beogradu i u Herceg Novom.[6]
Jedan je od pokretača časopisa Stvaranje (1946) i Savremenik (1955).[7]
Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti izabran je 5. decembra 1963, a za redovnog člana 7. marta 1968.[8] Bio je član i potpredsednik Crnogorske akademije nauka i umjetnosti od 1973. godine. Bio je član Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije od 1986. do 1990, na tu poziciju izabran je na Trinaestom kongresu SKJ.
Umro je u Beogradu 30. decembra 1992. godine.
Književni rad uredi
Kao pisac Mihailo Lalić se na početku književnog rada opredelio za tematiku — Drugi svetski rat i geografsko podneblje — Crnu Goru, dok se u kasnijim delima u velikoj meri bavi i Prvim svetskim ratom. Književno stvaralaštvo počeo je knjigom pesama „Stazama slobode“ 1948. godine, ali se ubrzo zatim okrenuo prozi koja je postala jedina forma njegovog umetničkog izražavanja.
Vraćao se svojim završenim pripovetkama i romanima i prerađivao ih. Tako je roman „Raskid“ posle četrnaest godina doživeo preradu uz znatne izmene u naraciji, izboru likova i njihovoj strukturi. Drugu verziju je doživeo i roman „Lelejska gora“, a razvijanjem pripovetke „Pramen tame“ nastao je istoimeni roman. Ključne kategorije Lalićevih romana su ljudi, prostor i vreme, što se primećuje već kroz naslove njegovih dela.
Za roman „Lelejska gora“ dobio je „Njegoševu nagradu“ 1963. godine kao njen prvi dobitnik, kao i Nolitovu nagradu. Za roman „Ratna sreća“ dobio je NIN-ovu nagradu 1973. godine, kao i prvu nagradu Narodne biblioteke Srbije za najčitaniju knjigu u Srbiji. Nagradu „21. jul“, najviše priznanje opštine Berane, dobio je 1962. godine kada je i ustanovljena. Za roman „Hajka“ dobio je Oktobarsku nagradu grada Beograda. Za roman „Zlo proljeće“ dobio je nagradu Saveza književnika Jugoslavije, a za prvu verziju romana „Lelejska gora“ dobio je nagradu Udruženja književnika Srbije.[3] Nagradu AVNOJ-a dobio je 1967. godine, a Trinaestojulsku nagradu dobio je 1970. i 1974. godine. Nosilac je i nekoliko odlikovanja, među kojima su Orden bratstva i jedinstva sa srebrnim vencem (1962), Orden zasluga za narod, Orden jugoslovenske zastave sa lentom (1974)[8] i Orden junaka socijalističkog rada, kao i Partizanske spomenice 1941.
Po istoimenoj knjizi urađen je scenario za film „Svadba“ 1973. godine u režiji Radomira Šaranovića. Osim toga ekranizovani su mu romani „Lelejska gora“ 1968. i „Hajka“ 1977. godine. Televizijski film Pusta zemlja snimljen je 1981. po Lalićevoj pripoveci istog naziva.
Dela su mu prevođena na više stranih jezika, uključujući bugarski, češki, slovački, poljski, ruski, rumunski, litvanski, danski, nemački, engleski.[6]
Ovaj pisac čija su dela dugo godina bila u udžbenicima i školskoj lektiri poslednjih godina deli sudbinu mnogih pisaca levičara čiji se umetnički doprinos sada često meri kroz ideološku perspektivu.[9]
Bibliografija uredi
- Staze slobode, (pesme), (1948)
Objavio je veći broj knjiga pripovedaka:
- Izvidnica (1948),
- Prvi snijeg (1951),
- Na Tari (1952),
- Tajne bistrih voda (1955),
- Na mjesečini (1956),
- Posljednje brdo (1967),
- Gosti (1967),
- Pusta zemlja (1968),
- Opraštanja nije bilo (1994),.
Ipak, značajan doprinos savremenoj prozi dali su njegovi romani:
- Svadba (1950),
- Zlo proljeće (1953),
- Raskid (1955), 1969),
- Lelejska gora (1957, 1962),
- Hajka (1960),
- Pramen tame (1970),
- Ratna sreća (1973),
- Zatočnici (1976),
- Dokle gora zazeleni (1982),
- Gledajući dolje na drumove (1983),
- Odlučan čovjek (1990),
- Tamara (1992).
Izdate su i knjige Lalićevih autobiografskih tekstova:
- Prelazni period (1988) — dnevnička proza,
- Prutom po vodi (1992) — dnevnička proza,
- Epistolae seniles/Staračke poslanice (1995)
Drame
- Dani mržnje (1984)
- Poraženi (1989)
Knjiga intervjua
- Pipavi posao spisatelja (1997)
Knjiga (zbirka) putopisno propagandnih članaka:
- Usput zapisano (1952)
Godine 1989 objavljena je njegova knjiga „Sam sobom“ (Titograd : Udruženje književnika Crne Gore ; Nikšić : Univerzitetska riječ). Radi se o knjizi rukom pisanog teksta, ilustrovanoj fotografijama iz Lalićevog života, izdatoj u 999 primeraka od kojih je svaki numerisan.
Knjiga „Mihailo Lalić — Međuratno književno stvaralaštvo (1935—1941)“ sadrži 15 kraćih proznih dela, 13 pesama i osam književnih kritika, a izdata je 2014. godine.
Drugi o Mihailu Laliću uredi
Veći broj knjiga različitih pisaca se bavi Lalićem i njegovim delom. U izdanju Grafičkog zavoda iz Titograda 1965. godine izašla je monografska studija "Mihailo Lalić: Povest o ljudskoj hrabrosti" autora Miloša Bandića posvećena književnom delu Mihaila Lalića. Knjiga Rajka Orovića „Pisma Mihaila Lalića Rajku Oroviću“, izdata u Podgorici 2002. godine, je zbirka pisama koja svedoče kako o Lalićevoj zainteresovanosti za teme o kojima piše tako i o ozbiljnosti kojom je pristupao prikupljanju građe za svoja dela. U knjizi "Lošinjska zamka" Dragoljuba Janojlića se nalazi 5 pisama koje je Mihailo Lalić pisao svome poznaniku Milošu Saičiću, kao i odgovori na njih. Pisma su interesantna jer je Lalićev zemljak Saičić u toku rata bio četnički komandant i dobro ilustruju nepomirljivost ideologija. U knjizi "Lelejske česme Mihaila Lalića" pisac Miloš Vulević govori o prijateljevanju sa Mihailom Lalićem, zajedničkim putovanjima i izletima sa velikim piscem. Radomir V. Ivanović je napisao monografiju "Romani Mihaila Lalića". Crnogorska akademija nauka i umetnosti je izdala zbornik radova "Mihailu Laliću u počast" (Titograd, 1984g.).
Reference uredi
- ^ „Srpska književnost u sto knjiga — Roman Lelejska gora”.
- ^ „Jevrem Brković, Tajna pisaćeg stola”.
- ^ a b v g „Mihailo Lalić — biografija (Zrcalo.me)”. ZRCALO. Pristupljeno 3. 10. 2014.
- ^ a b „Tanjug: Dve decenije od odlaska Mihaila Lalića („Glas javnosti“, 29. decembar 2012)”. Pristupljeno 3. 10. 2014.
- ^ Mihailo Lalić — Pusta zemlja. 1968
- ^ a b Mihailo Lalić — biografija (znanje)
- ^ Hrvatska Enciklopedija
- ^ a b „Biografija na sajtu SANU”. Arhivirano iz originala 3. 3. 2016. g. Pristupljeno 3. 10. 2014.
- ^ Zaborav nad zlim prolećem
Spoljašnje veze uredi
- Mihailo Lalić na sajtu IMDb (jezik: engleski)
- Mihailo Lalić: Lelejska gora (cela knjiga)
- Tako je govorio Mihailo Lalić
- Mihailo Lalić i njegovi savremenici o njemu, TV emisija iz 1984. godine
- Posveta Mihailu Laliću („Politika“, 24. april 2014)
- Izvorišta poezije i proze Mihaila Lalića („KulturniHeroj“)
- Zavičaj se odužuje svom odbačenom sinu („Večernje novosti”, 9. decembar 2018)
- Z. Jestrović - Književna sudnica Mihaila Lalića
