Nikola Bešević
Nikola Bešević (Split, 28. april 1892 – Beograd, 3. jul 1970) bio je srpski i jugoslovenski akademski slikar i jedan od umetnika koji su krčili put modernom slikarstvu u međuratnoj Jugoslaviji. Pripada krugu beogradskih ekspresionista, ali je tokom više od šest decenija stvaralaštva prolazio kroz sve faze razvoja moderne umetnosti.
| Nikola Bešević | |
|---|---|
 Nikola Bešević | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 28. april 1892. |
| Mesto rođenja | Split, Austrougarska |
| Datum smrti | 3. jul 1970. (78 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, SFRJ |
| Obrazovanje | Umetničko-zanatska škola u Beogradu, Accademia di Belle Arti di Roma |
| Zanimanje | slikar |
| Porodica | |
| Supružnik | Alisa Bešević (1921—1970) |
| Deca | Ivo, Ivanka, Olga, Stevan |
| Porodica | Stevan Bešević (otac), Milica Bešević (sestra) |
| Umetnički rad | |
| Period | 1922 — 1970 |
Deo njegove zaostavštine nalazi se u legatu porodice Bešević u Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat” u Beogradu, a Udruženju su, osim toga, dodeljena i autorska prava na Nikolina dela.
Biografija uredi
Nikola Bešević rođen je 28. aprila 1892. godine u Splitu, kao najstarije od četvoro dece u porodici. Njegov otac, Stevan Bešević, poreklom Srbin iz Dalmacije[1], bio je čovek svestranih interesovanja, advokat, novinar, pesnik i konstruktor prvih modela aviona. Majka Mileva, rusinka, bila je violinistkinja iz ugledne porodice zemljoposednika. Odrastao je sa bratom Petrom i dve sestre, Milicom i Vukosavom.
U Splitu je proveo deo ranog detinjstva, odakle će poneti ljubav prema moru, suncu i jarkim bojama, kasnije pretočenu u predele i boje na platnu. Školovao se u Zagrebu, gde je porodica živela od 1986. godine, i tu je završio nižu gimnaziju i dva razreda zagrebačke Više škole za umetnost i obrt. Otac Stevan u početku se protivio Nikolinoj odluci da se bavi slikarstvom namesto trgovine, međutim, kako je i sam negovao ljubav prema umetnosti, a Nikola je bio čvrsto rešen i uporan, odobrio je da se upiše u umetničku školu.[2]
Studije slikarstva Nikola je nastavio u Beogradu, na Umetničko-zanatskoj školi, gde se sa porodicom preselio 1911. uoči rata. Od naredne, 1912. godine, radio je kao asistent u Narodnom muzeju, a iste godine na Četvrtoj jugoslovenskoj izložbi prvi put izlaže šest slika, koje su sve bile otkupljene. Iz ovog perioda sačuvano je veoma malo njegovih slika, ali se na osnovu kritika može zaključiti da je već tada formirao odlike svog kasnijeg slikarstva - široki potez i bogatstvo kolorita. Branko Lazarević za njegove izložene studentske radove rekao je: „[...] Uglavnom, on je slikar svetlosnih efekata. [...] O njegovom crtežu ne može se reći puno lepih reči, ali o koloritu bi se moglo reći da je uspeo, o potezu da je razuzdano slobodan, o invenciji da je plodna, o kompoziciji da nije rđava [...]”.[3]
Diplomirao je 1913. godine i sa stipendijom srpske vlade otišao u Rim, da bi studirao na Likovnoj akademiji (Accademia di Belle Arti di Roma). Tamo se, zajedno ca mnogim slavnim imenima, po prvi put pojavio pred rimskom publikom na međunarodnoj izložbi „Secesije”, 1914. godine. Studije prekida početkom Prvog svetskog rata, kada se vraća u Srbiju i pridružuje jedinici hiljadu trista kaplara. Povlačio se sa srpskom vojskom preko Albanije i o ovom događaju naslikao snažnu antiratnu sliku „Tužne misli”, koja će dugo biti u srpskoj ambasadi u Rimu. Godinama kasnije, albanskoj golgoti i srpskim vojnicima posvetiće i sliku „Zbeg” (1946).
Na studije u Rim vratio se 1916. godine, nakon što je oslobođen vojske zbog preležanog pegavog tifusa. Bio je član Međunarodnog udruženja umetnika u Rimu sa kojima je izlagao svake godine, a kao student izlagao je i u Ženevi i Cirihu (1917). Neiscrpno vrelo motiva nalazio je na rimskim ulicama, plantažama, drvenim ruševinama, vrtovima i mostovima i „u osećanju trajanja žive prošlosti u sadašnjosti”.[1] U Rimu je upoznao Alisu Erjapea, Estonku, studentkinju pevanja i klavira na Akademiji Santa Čečilija. Njih dvoje venčali su se 1921. godine, a potom preselili u Beograd 1924. godine.
Prvu samostalnu izložbu Nikola je održao 1922. godine u sali Novog univerziteta u Beogradu, sa 46 radova ulja, akvarela i pastela. Potom, zajedno sa sestrom, takođe akademskom slikarkom, Milicom Bešević, učestvuje na Petoj jugoslovenskoj izložbi iste godine. Na toj izložbi posebnu pažnju privukle su slike inspirisane hladnim Severom i estonskim predelima, koje su svojim motivima odudarale od drugih toplijih slika francuske škole. Nikola je 1923. izlagao i u Talinu, glavnom gradu Estonije i domovini svoje supruge.
Po povratku u Beograd 1924. godine, Alisa i Nikola zaposlili su se kao nastavnici, on u Umetničkoj školi i gimnaziji, a ona u Muzičkoj školi. U Beogradu su zajedno podigli i obrazovali četvoro dece, Ivu, koji će postati poznati dečji hirurg, Ivanku, buduću novinarku Politike, Olgu i Stevana. Kao nastavnici radili su da bi obezbedili porodicu, pritom ne prekidajući samostalan umetnički rad. Tako je Nikola u narednim godinama priredio nekoliko većih kolektivnih, ali i samostalnih izložbi, a stvarao je brzo i u svim mogućim tehnikama - ulju, crtežu, akvarelu. Učestvovao je na Prvoj jugoslovenskoj izložbi grafike u Beogradu 1934, a iste godine izlagao je sa sestrom Milicom u Sofiji. Učestvovao je na jugoslovenskim izložbama u Engleskoj, Francuskoj, Belgiji i Švajcarskoj, kao i na svim izložbama ULUS-a održanim nakon rata. Bio je član Umetničke grupe Oblik sa kojom je izlagao na svim manifestacijama.[4]
Godine 1941, tokom nemačkog bombardovanja Beograda 6. aprila, poginule su Nikolina majka Olga i sestra Milica, a sestra Vukosava i otac Stevan teško su ranjeni. Uništen je i njegov atelje u Drugoj muškoj gimnaziji, sa oko šezdeset slika.
Bešević je do kraja života bio „stvaralački živ umetnik”, kako je to rekao Đorđe Popović.[1] Poslednju samostalnu izložbu održao je 1959. godine, sa 43 rada, uglavnom primorskih akvarela. Čak i teško bolestan, sa Parkinsonovom bolešću, nastavio je da slika sve do smrti, 3. jula 1970. godine.
U Beogradu, u Galeriji kulturnog centra, priređena mu je komemorativna izložba 1971. godine, čiji je autor bio Stanislav Živković. Njegova ćerka, Ivanka Bešević - Boreli, novinarka Politike, 1998. godine napisala je knjigu-monografiju o životu i delu Nikole Beševića „Radost boja”, u izdanju Narodnog muzeja u Beogradu, za koju je pogovor pisao Nikola Kusovac. Tim povodom održana je i retrospektivna izložba 1999. godine.
O slikarstvu Nikole Beševića uredi
Nikola Bešević rano je pokazao talenat za slikarstvo. Najpre je bio pod uticajem starih majstora, a kasnije je prihvatio moderni izraz blizak simbolizmu, ar-nuvou, pa ar-dekou, a zatim radi u duhu poetskog realizma, karakterističnog za beogradsko slikarstvo četvrte decenije, sa tragovima sezanizma.[4] Bio je snažan kolorista, a u svoje smireno slikarstvo unosio je ekspresivne elemente. Bavio se slikanjem portreta, predela, mrtve prirode, figuralnih kompozicija. Bio je izvrstan crtač i akvarelista, a radio je i ilustracije i karikature.[4] Često je slikao i crtao predele iz Beograda, grada stalno rušenog i ponovo zidanog, Dubrovnika, čiji je svaki kutak znao i opevao bojama, ali i Travnika, vezirskog grada punog orijentalnih motiva.
Srpski kritičar Todor Manojlović pisao je da je Bešević uspeo da „onu fluidnost i providnost, što već davno odlikuje njegove akvarele, prenese i na platna”. Za biblijske teme rekao je da su „majstorski komponovane, kolorisane štedro sočno i žarko, u smislu najbolje mletačke tradicije”, dok su akvareli „sveži, živopisni i tehnički savršeni do virtuoznosti”.[1]
Istoričar umetnosti Stanislav Živković, u predgovoru kataloga komemorativne izložbe 1971, o kretanju Nikolinog slikarstva rekao je: „Svoj dragoceni talenat za muzičko osećanje boje, za polifono orkestriranje, maksimalno je razvio na manje značajnim temama predela i naročito cveća. Ranije plastični izraz smenila je površina, dramatične tonove - čiste, optimističke boje, crtež - arabeska i ornament. Svojim najboljim slikama iz ovog perioda, tadašnji član grupe „Oblik” predstavlja nam se kao jedan od protagonista značajnog istorijskog trenutka, koji je našu predratnu umetnost vodio iz njene eksperimentalne faze ka kvalitetnom vrhuncu”.[1]
Galerija uredi
-
Portret Alise Bešević, ulje na platnu, 1922. -
Autoportret, ulje na platnu -
Portret Vukice Bešević, supruge Ive Beševića, ulje na platnu -
Autoportret, ulje na platnu. -
Predeo sa čempresima, ulje na platnu. -
Pogled na Travnik, akvarel. -
Trabakule (dalmatinski brodovi), akvarel, 1939. -
Stari grad Talin, akvarel, 1928. -
Gradska kuća u Talinu, akvarel. -
Motiv iz Palilule, ulje na platnu -
Dubrovnik, ulje na platnu -
Priložene slike deo su zaostavštine Nikole Beševića u Udruženju „Adligat”
Reference uredi
- ^ a b v g d Bešević-Boreli, Ivanka. (1998). Radost boja : život i delo Nikole Beševića. Narodni muzej. str. 189—193. OCLC 47804928.
- ^ Bešević-Boreli, Ivanka. (1998). Radost boja : život i delo Nikole Beševića. Narodni muzej. str. 13. OCLC 47804928.
- ^ Bešević-Boreli, Ivanka. (1998). Radost boja : život i delo Nikole Beševića. Narodni muzej. str. 17—18. OCLC 47804928.
- ^ a b v Leskovac, Mladen,, Forišković, Aleksandar,, Popov, Čedomir,, Bešlin, Branko, 1960-, Leskovac, Mladen,, Forišković, Aleksandar, (2004). Srpski biografski rečnik. Novi Sad. str. 519. ISBN 86-83651-49-5. OCLC 61286184.
Literatura uredi
- Bešević Boreli, Ivanka (1998). Radost boja: život i delo Nikole Beševića. Narodni muzej. Arhivirano iz originala 20. 04. 2021. g. Pristupljeno 20. 04. 2021.
Spoljašnje veze uredi
- Nikola Bešević Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. avgust 2020) na veb-sajtu riznicasrpska.