Sofija Borštnik
Sofija Borštnik, rođ. Turk (sloven. Zofija Borštnik, Turk, (Ljubljana, 15. maj 1868 – Zagreb, 3. decembar 1948) bila je slovenačka glumica. Poznata je pod pseudonimom Zvonarjeva.[1]
| Sofija Borštnik | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Sofija Borštnik, rođ. Turk |
| Nadimci | Zvonarjeva |
| Datum rođenja | 15. maj 1868. |
| Mesto rođenja | Ljubljana, Austrougarska |
| Datum smrti | 3. decembar 1948. (80 god.) |
| Mesto smrti | Zagreb, NR Hrvatska, FNR Jugoslavija |
| Porodica | |
| Supružnik | Ignjat Borštnik |
| Rad | |
| Aktivni period | 1882 — 1926. |
Na pozorišnim pozornicama je nastupala pune 44 godine, u periodu od 1882. do 1926. godine, počevši od ljubljanske „Čitalnice”. Pored Ljubljane, glumila je u Pragu, Zagrebu, Beogradu, Sofiji, Osijeku, sa odigranih preko 200 uloga u svojoj karijeri. Uloge je tumačila na slovenskom, srpskohrvatskom, nemačkom i bugarskom jeziku.[2]
Usavršavala se u Pragu i Beču, a pred kraj karijere se bavila i režijom. Ostala je upamćena kao prva žena režiser u osiječkom pozorištu.
Karijera
urediPočeci (1882—1894)
urediSofija Borštnik je započela nastupati u ljubljanskoj „Čitalnici” još kao četrnaestogodišnja devojčica, pod umetničkim imenom Zvonarjeva. Tamo je i upoznala svog budućeg supruga, Ignjata Borštnika (sloven. Ignacij Borštnik), s kojim je bila u braku od 12. avgusta 1889. godine.[2]
Njene natprosečne glumačke sposobnosti su ubrzo prepoznate, tako da već 1887. godine odlazi na studijsko usavršavanje u Prag, gde i nastupa. U Pragu joj Jozef Šubert nudi angažman u „Narodnom divadlu”.
Vrativši se u Ljubljanu, igra, između ostalih uloga koje pobuđuju pažnju kritičara, i prvu Ibsenovu Noru u slovenačkom pozorištu. Godine 1892. na otvaranju novoga „Deželnega gledališča“, (danas Opere), tumači, u režiji svog supruga, naslovnu ulogu Jurčićeve tragedije, Veronika Deseniška.
Zagreb, (1894—1902)
uredi
Prvo gostovanje u Zagrebu, marta 1894. godine je izazvalo odlične kritike i ushićenje publike. Tako je već u maju usledilo i drugo gostovanje na zagrebačkoj pozornici, gde je uloge interpretirala na slovenačkom jeziku. Nakon toga sledi angažman supružnika Borštnik i njihovo studiranje, poverenih im uloga, u Glini i njihov zajednički nastup u septembru, na hrvatskom jeziku.
Njena najuspešnija godina u Zagrebu, je 1899, kada Sofija Borštnik – Zvonarjeva ostvaruje šesnaest novih uloga, od kojih čak dvanaest premijernih, i dobija isključivo pohvalne i pozitivne kritike, što je jedinstven primer u dotadašnjoj istoriji nacionalne pozorišne kritike.
Sredinom 1901. godine brak Sofije Borštnik prolazi kroz stalne krize, te se to odrazilo i na njenu karijeru, mada ne toliko u umetničkom potencijalu. Od jeseni te godine, na plakatima i pozorišnim lecima njenih nastupa, najavljuju je samo umetničkim imenom – Zvonarjeva. U to vreme je u sukobu i sa upravom pozorišta jer odbija da prihvati uloge koje joj, prema njenoj ličnoj proceni, ne odgovaraju. Novi i još žešći sukob izbija početkom 1902. godine, kad ne pristaje da zameni koleginicu Ljerku Šram u pantomimično-recitatorskoj ulozi Vile Velebite, iako ona ima zakazano i odobreno gostovanje u Sisku. Upravnik pozorišta, Ivo Hreljanović, nema razumevanja za njenu neposlušnost, pa joj daje otkaz.[3]
Beč, povratak u Hrvatsku (1903—1918)
uredi
Sofija Borštnik – Zvonarjeva odlazi u Beč i usavršava glumu kod Aleksandra Strakoša.
Imenovanjem Adama Mandrovića za upravnika pozorišta i zalaganjem novinskih uredništava, ostvaruju se uslovi za njen povratak u hrvatsko pozorište. Početkom februara 1903. je ponovo angažovana u zagrebačkom pozorištu, ali uskoro, iz nepoznatih razloga, prestaje da nastupa i napušta Zagreb. Gostuje u Beogradu i u Sofiji i postaje član centralnog bugarskog pozorišta.
U potrazi za pozorišnom sredinom koja bi odgovarala njenim umetničkim pretenzijama i omogućivala njihovu realizaciju, prihvata poziv pozorišnog upravnika Friderika Juvančiča i 1907. se vraća u rodnu Ljubljanu.[4] Već u prvoj sezoni ostvaruje petnaestak uloga. Međutim, kada se na čelo „Deželnega gledališča“ vraća Fran Govekar, ubrzo se sukobljava s njim, nezadovoljna njegovim vođenjem pozorišta i omalovažavajućem odnosu prema njoj, ali i drugim slovenačkim glumcima i forsiranjem čeških umetnika. U novinama objavljuje seriju feljtona protiv Govekara. Potom sledi sudska rasprava, otpuštanje i odlazak u Osijek. U međuvremenu, u godinama obnovljenog angažmana u Ljubljani, gostuje u Zagrebu 1908. i 1910.
Delovanje u osiječkom pozorištu započinje kao gošća krajem 1910. godine, a angažman dobija početkom 1911. Osim što glumi, ona i režira. U vrlo kratkom vremenu postavlja čak šest predstava u kojima i igra. Ona je bila prva žena režiser u osiječkom pozorištu. Iz nepoznatih razloga, tamo se nije dugo zadržala.[3]
U periodu do kraja Prvog svetskog rata o životu Sofije Borštnik – Zvonarjeve se najmanje zna.
Završetak karijere (1903—1918)
urediPo završtku Prvog svetskog rata, 1918. godine Sofija se dvoumila između odluke da prihvati angažman u slovenačkom pozorištu u Trstu na poziv Milana Skrbinšeka ili da se vrati, na poziv Hinka Nučića, u ljubljansko pozorište. Borštnik – Zvonarjeva se opredeljuje za ponudu svog nekadašnjeg partnera i režisera Hinka Nučića, privučena repertoarom koji joj je namenio. Međutim, 1922. godine se definitivno rastaje sa ljubljanskom pozornicom i prelazi u Zagreb gde joj Gavela 1924. godine nudi gostovanje u ulozi Helene Alving u Ibzenovim „Sablastima”, ali ona to odbija.
Poslednji put se pojavljuje na pozornici 1926. godine.[4]
Penzionisanje
urediPenzionisana je u zagrebačkom pozorištu, od koga je povremeno dobijala i novčanu pomoć.
Preostale godine života provodi u Zagrebu, u potpunoj anonimnosti.
Odigrala je više od 200 uloga u nacionalnom i evropskom repertoaru, pokazavši da je umetnica širokog raspona i interpretativnih mogućnosti.
Uloge
uredi- Antigona, Sofokle (Antigona)
- Julija, Vilijam Šekspir (Romeo i Julija)
- Dezdemona, Vilijam Šekspir (Otelo)
- Porcija, Vilijam Šekspir (Mletački trgovac)
- Gertruda, Vilijam Šekspir (Hamlet)
- Lejdi Magbet, Vilijam Šekspir (Magbet)
- Lujza, Fridrih fon Šiler (Spletka i ljubav)
- Amalija, Fridrih fon Šiler (Razbojnici)
- Meri Stjuart, Fridrih fon Šiler (Meri Stjuart)
- Klara, Žorž Onje (Vlasnik topionica)
- Fedora, Viktorjen Sardu (Fedora)
- Magda, Herman Suderman (Očinski dom)
- Regina i gospođa Alving, Henrik Ibsen (Aveti)
- Kristina, Artur Šnicler, (Ljubakanje)
- Nora, Henrik Ibsen, (Kuća lutaka)
- Laura, August Strindberg (Otac)
- Alisa, August Strindberg (Mrtvački ples)
- Julija, August Strindberg (Gospođica Julija)
- Lavra, Fran Govekar (Legionarji)
- Stara Vrza, Josip Jurčić (Tugomer)
- Dubravka, Ivan Gundulić (Dubravka)
- Majka Jugovića, Ivo Vojnović (Smrt Majke Jugovića)
- Made, Ivo Vojnović (Dubrovačka trilogija – Suton
- Ana, Ivan Cankar (Jakov Ruda)
- Valevska, Milan Begović (Gospođa Valevska)[1]
Izvori
uredi- ^ a b Sofija Borštnik (1868–1948), Nikola Batušić, Hrvatski biografski leksikon, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1989. Pristupljeno 7. novembra 2017.
- ^ a b Sofija Borštnik (1868–1948), sloven. Zofija Borštnik, Adolf Robida, Slovenska biografija, Naučnoistraživački centar SAZU sloven. Slovenska akademija znanosti in umetnosti, 2013. Pristupljeno 7. novembra 2017.
- ^ a b Prvi slovenski dramski umjetnici u Hrvatskoj - Srce. str. 255-263. Pristupljeno 7. novembra 2017.
- ^ a b Sofija Borštnik, sloven. Zofija Borštnik, sigledal.org. Pristupljeno 7. novembra 2017.
Literatura
uredi- Slovenski umetnici na hrvatskoj sceni sloven. Slovenski umetniki na hrvaških odrih .pdf формат
- Енциклопедија Словеније (1987), књига 1. Љубљана: Младинска књига.
- Pozabljena polovica: portreti žensk 19. in 20. stoletja na Slovenskem, Alenka Šelih, Ljubljana 2007.
