Spomenik žrtvama Veleizdajničkog procesa
Spomenik žrtvama Veleizdajničkog procesa je spomenik sa kosturnicom na groblju Sveti Pantelija u Banjoj Luci. Posvećen je žrtvama Veleizdajničkog procesa, vođenog 1915. i 1916. godine u Banjoj Luci.[1]
 Slika iz 2013, autor Darko Gavrić | |
| Lokacija | Groblje Sveti Pantelija, Banja Luka |
|---|---|
| Projektant | Bruno Dijamant |
| Materijal | kamen |
| Visina | 5m |
| Datum otvaranja | 1933. |
Pozadina uredi
Spomenik spada u Vojne memorijale.[1] Posvećen je sjećanju na sramni Veleizdajnički proces koji je vođen protiv srpskih slobodara i rodoljuba u Prvom svjetskom ratu u periodu 1915—1916 na tlu Bosanske Krajine i čitave Bosne i Hercegovine, okupirane od strane Austrougarske. Prvi takvi procesi, vođeni su još 1908. godine u Zagrebu, nastavili se u Sarajevu 1914. godine a u novembru 1915. i u Banjoj Luci, kao i u idućoj 1916. godini.
Proces uredi
Banjalučkim Veleizdajničkim procesom bilo je optuženo 156 Srba, različitih životnih opredjeljenja, najčešće pripadnika srpskih udruženja kakvo je bilo Sokolsko Društvo, Prosvjeta i Narodna odbrana. Takođe, zatvarane su srpske škole, ukinuta je i krsna slava. Proces je pokrenuo Stjepan Sarkotić, austrougarski feldmaršalajtnant i guverner okupirane Bosne i Hercegovine.[2] U konačnoj presudi, izrečenoj 1916. godine, od njih 156, njih 16 bilo je osuđeno na smrt, 87 ih je dobilo kaznu zatvora od 2 do 20 godina, među kojima je bio i istoričar Vladimir Đorović.[3] Preostala 53 lica su oslobođeni optužbe. Molbama Srpske vlade u egzilu, oni su oslobođeni smrtne kazne, intervencijom Alfonsa XIII, španskog kralja, koji je tim činom zaslužio ulicu u najužem centru Banje Luke.[4] Spomenik žrtvama Veleizdajničkog procesa u Banjoj Luci predstavlja pomen svim Srbima toga doba, koji su prošli golgote Prvog svjetskog rata, mučeni i zatvarani samo zato što su bili Srbi. Među optuženima su još bili i Vaso Glušac, Atanasije Šola, Stevan Moljević, Stevan Žakula, Branko Čubrilović i drugi osvjedočeni srpski rodoljubi. Cilj je bio da se potpuno uništi srpska inteligencija na tim prostorima.[5] Njima nije suđeno za povezanost sa Principovim atentatom, već isključivo za rad u srpskim organizacijama. Cilj ovog procesa bio potpuni slom srpskog nacionalnog bića.[2] Za podizanje spomenika najzaslužniji je ban Vrbaske banovine Svetislav Tisa Milosavlljević.[2]
| „ | Javite Srbiji da je volim! | ” |
Te su riječi bile poslijednje Dragoslavu Kesiću, a uklesane su u spomen-ploču, koja se i danas, na srpskom pravoslavnom groblju Sveti Pantelija, nalazi pored spomenika podignutog njemu i još četvorici Srba koji su umrli u ozloglašenom zatvoru zvanom Crna Kuća[6] i one najbolje i najbolnije govore o prilikama u kojima su Srbi našli na anektiranim teritorijama. Sa Kesićem su skončali i Kosta Jeftanović, Risto Brnjaković, Jovo Pavlović i Jakov Erić.[7]
Spomenik je zapravo krstača od tvrdog kamena visine 5 metara koja je ukrašena zmijanjskim ornamentima.[2] Projektovao ga je njemački arhitekta Bruno Dijamant, koji je autor banjalučke biste Kralju Petru I i ornamenata na zgradi Pozorišta.[8] Spomenik je otvoren 10. septembra 1933. godine. Tog dana, u Banju Luku su došli mnogi kako bi odali posljednju počast ovim ljudima. Bile su tu kolege iz zatvora, predvođene Vasiljem Grđićem, prvooptuženom u procesu, branilac Danilo Dimović i mnogi drugi njihovi istomišljenici.[2] Bio je tu i sam ban. Okupili su se kod Saborne crkve, odakle je povorka pošla na groblje. Grđić im je tog dana, na grobu poručio: Vaše žrtve, dragi naši drugovi, nisu bile uzaludne. Slava vam i pokoj. Udeo vaš, bivši veleizdajnici, za ujedinjenje veoma je velik, dodao je Danilo Dimović.[2] U vječnu kuću ispratio ih je ban Milosavljević riječima: Slava narodnim mučenicima i pokoj.[2] Docnije, grob ispod kamene krstače postao je mjesto vječnog počinka još dvojice nekadašnjih veleizdajnika. Juna 1938. godine tamo je sahranjen Petar Bilbija, a 1968. godine i Jovan Perenčević.[2] Odavanjem počasti mučenicima Veleizdajničkog procesa, na ovom spomeniku, odaje se počast i terezinskom mučeniku, Gavrilu Principu.
Svake godine, u okviru obilježavanja 21. novembra 1918. godine, dana ulaska Srpske vojske u Banja Luku, polažu se vijenci na ovaj spomenik.[9] Vlada Republike Srpske je 2018. godine ovaj spomenik kategorisala i svrstala u prvu kategoriju spomenika.[10]
Spomenik žrtvama Veleizdajničkog procesa nalazi se na listi nepokretnih dobara Republike Srpske pod evidencijom NKD114.[11]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b „Vojni memorijali”. Generalni konzulat Republike Srbije, Banja Luka, Bosna i Hercegovina. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ a b v g d đ e ž „Maja Tomašević, Banjalučki Velizdajnički proces” (PDF). Gimnazija Banja Luka. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme svetskog rata 1914-1918” (PDF). Krajina Force. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 05. 2018. g. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Čime je kralj Alfonso XIII zaslužio ulicu u Banja Luci”. Frontal. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Sjećanje na žrtve veleizdajničkog procesa”. RTRS. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Crna kuća”. Slike i Novosti. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „BANJALUČKI VELEIZDAJNIČKI PROCES (2)”. Srbi u BiH. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Djela Brune DIamanta”. Nezavisne. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Položen vijenac na spomenik žrtvama veleizdajničkih procesa”. Glas Srpske. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Vlada finansira održavanje spomen obilježja prve grupe”. Alternativna Televizija. Pristupljeno 13. 12. 2018.
- ^ „Spisak nepokretnih kulturnih dobara Republike Srpske”. TD Wikimedia RS. Arhivirano iz originala 15. 12. 2018. g. Pristupljeno 13. 12. 2018.
