Tatarstan
Tatarstan (rus. Татарста́н; tat. Татарстан, Tatarstan), zvanično Republika Tatarstan (rus. Респу́блика Татарста́н; tat. Татарстан Республикасы, Tatarstan Respublikası = „Tatarstan Republika“), je konstitutivni subjekt Ruske Federacije[1] sa statusom republike na prostoru povolške Rusije.
| Republika Tatarstan Tatarstan Republika Республика Татарстан Татарстан Республикасы Tatarstan Respublikası | |
|---|---|
 | |
 | |
| Država |  Rusija |
| Federalni okrug | Povolški |
| Glavni grad | Kazanj |
| Površina | 68.020 km2 |
| Stanovništvo | 2014. |
| — broj st. | 3.838.374 |
| — gustina st. | 56,43 st./km2 |
| Zvanični veb-sajt | |
Glavni grad republike je grad Kazanj.
Površina republike je 68.000 km² sa brojem stanovnika koji iznosi 3.800.000 stanovnika. Većinu stanovništva čine Tatari (52,9%) i Rusi (39,5%), a zvanični jezici su tatarski i ruski. Nezvanični moto Tatarstana je Buldırabız! (srp. Možemo!).[2]
Etimologija uredi
Republika je dobila ime po titularnom narodu Tatarima koji su najbrojniji narod u ovoj republici (sa oko 53%), dok su Rusa drugi (sa oko 40%). Tatari su narod turkijskog porekla, tradicionalno sunitski muslimani ili pravoslavni hrišćani.
Republika je poznata i pod imenima Татарстан Җөмһүрияте, Tatarstan Cömhüriäte (tat.; җөмһүрият, cömhüriät je tat. naziv za republiku; srp. Tatarstan Republika, rus. Татарская Республика), kao i Татария, T... (?), (tat.; srp. Tatarija, rus. Тата́рия), ali ti nazivi nisu zvanični nazivi republike i više se koriste kolokvijalno.
Prvi etnonim Tatari pojavljuje se među mongolskim plemenima jugoistočno od Bajkalskog jezera u periodu 6–9 veka. U 13. veku sa mongolsko-tatarskim osvajanjima naziv Tatara postao je poznat i u Evropi.
Geografija uredi
Nalazi se u središtu Istočnoevropske nizije, otprilike 600 km istočno od Moskve. Leži duž reka Volge i Kame (Volge), i pruža se istočno prema Uralu.
- Površina: 67.836,2 km²
- Granice:
- unutrašnje: Kirovska oblast (sever), Udmurtija (sever-severoistok), Baškortostan (istok-jugoistok), Orenburška oblast (jugoistok), Samarska oblast (jug), Uljanovska oblast (jug-jugozapad), Čuvašija (zapad), Marij El (zapad-severozapad).
- Najviši vrh: 343 m
- Najveća udaljenost u pravcu sever-jug: 290 km.
- Najveća udaljenost u pravcu istok-zapad: 460 km.
Vremenska zona uredi
Tatarstan se celom površinom nalazi u Moskovskoj vremenskoj zoni (MSK/MSD). UTC joj je +0300 (MSK)/+0400 (MSD).
Reke uredi
Najveće reke su (tatarski nazivi su u zagradama):
- Belaja (Ağidel) (plovna)
- Ik (Iq)
- Kama (Çulman) (plovna)
- Volga (İdel) (plovna)
- Vjatka (Noqrat) (plovna)
Klima uredi
- Prosečna temperatura u januaru: -16 °C
- Prosečna temperatura u julu: +19 °C
- Prosečne godišnje padavine: do 500 mm
Jezera uredi
Najveća veštačka jezera su (tatarski nazivi su u zagradama):
- Kujbiševsko jezero (Kuybışev)
- Nižnjekamsko jezero (Tübän Kama)
Najveće prirodno jezero je Kaban, a najveća močvara je Kuljagaš.
Prirodna bogatstva uredi
Najveća bogatstva Tatarstana su nafta, prirodni gas i gips. Pretpostavlja se da Tatarstan ima preko jedne milijarde tona naftnih rezervi.
Demografija uredi
U Tatarstanu živi 3.779.265 stanovnika (podaci iz 2002). Od tog broja etničkih Tatara ima 2.000.116 (52,92%), 1.492.602 su etnički Rusi (39,49%), a 126.532 (3,34%) Čuvaši. Zvanični jezici su tatarski i ruski.
Glavni grad Kazanj je jedan od centara islama u Rusiji. Većina Tatara (60%) pripada sunitskom islamu, dok su 5% pravoslavni hrišćani. Rusi i Čuvaši koji žive u Tatarstanu su uglavnom pravoslavni.
Politika uredi
Na čelu državne uprave Tatarstana nalazi se predsednik. Od 2008. godine predsednik Tatarstana je Mintimer Šajmijev. Tatarstanski Državni Savet ima 100 mesta: pedeset su za partijske predstavnike a ostalih pedeset mesta su za delegaciju predstavnika lokalne vlasti. Predstavnik Saveta je Farid Muhametšin.
Prema tatarstanskom ustavu, predsednik može da bude izabran samo od tatarstanskog naroda, ali zbog Ruskog saveznog zakona ovaj zakon je suspendovan na neodređeno vreme. Ruski zakon o izboru guvernera kaže da guverner treba da bude izabran od strane lokalnih parlamenta i da kandidat može da bude predstavljen samo kao predsednik.
Dana 25. marta 2005, Šajmijev je za vreme njegovog četvrtog mandata ponovo izabran za predsednika od strane Državnog Saveta. Ovi izbori su održani posle izmene u zakonu o izborima i ne protive se ustavima Tatarstana i Rusije.
Politički status uredi
Republika Tatarstan je ustavna republika u sklopu Ruske Federacije.
Administrativna podela uredi
Tatarstan se nalazi u Istočnoevropskoj ravnici, između reka Volge i Kame, istočno od planine Ural. Za vreme Sovjetskog Saveza, Tatarstan je bio podeljen na tri oblasti: Bugulma, Čistopol i Kazanj. Danas, Tatarstan ima status administrativne republike i podeljen je na sledeći način:
Stanovništvo uredi
| 1989. | 2002. | 2010. |
|---|---|---|
| 3,637,809 | 3,779,265 | 3,786,488 |
Tatarstan naseljava oko 70 naroda. Najbrojnije etničke grupe su: Tatari (52,9%), Rusi (39,5%), Čuvaši (oko 3%), Mordvini, Udmurti, Marijci i Baškiri.
Zvanični jezici su tatarski i ruski. Prema ruskom zakonu, zvanično pismo je ćirilica. Vlada Tatarstana, kao i organizacije za ljudska prava i neki ruski intelektualci silno se protive ovom zakonu.
- Stanovništvo: 3.779.256 (2002)
- Gradsko: 2.790.661 (73,8%)
- Seosko: 988,604 (26,2%)
- Muško: 1.749.050 (46,3%)
- Žensko: 2.030.215 (53,7%)
- Žena na 1000 muškaraca: 1,161
- Prosečna starost: 36.5 godina
- U gradovima: 35.7 godina
- U selima: 38.7 godina
- Muškog stanovništva: 33.8 godina
- Ženskog stanovništva: 38.8 godina
- Broj domaćinstva: 1.305.360 (sa 3.747.267 ljudi)
- U gradovima: 970,540 (sa 2.762.818 ljudi)
- U selima: 334,820 (sa 984,449 ljudi)
Etničke grupe uredi
U Tatarstanu ima oko dva miliona Tatara i preko milion ipo etničkih Rusa, i mali broj Čuvaša, Marijca i Udumurta. Pored njih postoji i mali broj Ukrajinaca, Mordvina i Baškira. Većina Tatara su sunitski muslimani, ali mali broj Tatara poznat kao Kerašeni su pravoslavne vere i neki od njih tvrde kako su različiti od drugih Tatara iako dijalekat kojim pričaju se neznatno razlikuje od osnovnog dijalekta tatarskog jezika.
Prema popisu iz 2002. stanovništvo je sledeće: Tatari 52,92%, Rusi 39,49%, Čuvaši 3,35%, Udmurti 0,64%, Ukrajinci 0,64%, Mordvini 0,63%, Marijci 0,50%, Kerašeni 0,50%, Baškiri 0,39%, Azeri 0,26%, Belorusi 0,16%, Jermeni 0,16%, Uzbeci 0,13%, Tadžici 0,10%, Jevreji 0,09%, Nemci 0,08%, Kazaci 0,05%, Gruzini 0,05%, Moldavci 0,03%, Romi 0,02%, Lezgini 0,02% i različite druge etničke grupe. Istorijska statistika prema popisima:
| popis 1926 | popis 1939 | popis 1959 | popis 1970 | popis 1979 | popis 1989 | popis 2002 | popis 2010 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tatari | 1.263.383 (48,7%) | 1.421.514 (48,8%) | 1.345.195 (47,2%) | 1.536.430 (49,1%) | 1.641.603 (47,6%) | 1.765.404 (48,5%) | 2.000.116 (52,9%) | 2.012.571 (53,2%) |
| Rusi | 1.118.834 (43,1%) | 1.250.667 (42,9%) | 1.252.413 (43,9%) | 1.382.738 (42,4%) | 1.516.023 (44,0%) | 1.575.361 (43,3%) | 1.492.602 (39,5%) | 1.501.360 (39,7%) |
| Čuvaši | 127,330 (4,9%) | 138,935 (4,8%) | 143,552 (5,0%) | 153,496 (4,9%) | 147,088 (4,3%) | 134,221 (3,7%) | 126,532 (3,3%) | 116,252 (2,1%) |
| Drugi | 84,485 (3,3%) | 104,161 (3,6%) | 109,257 (3,8%) | 112,574 (3,6%) | 140,698 (4,1%) | 166,756 (4,6%) | 160,015 (4,2%) | 150.244 (4,1%) |
Zvanični jezici u Tatarstanu su tatarski i ruski. Prema ruskom zakonu iz 2002, zvanično pismo je ćirilica. Prema mnogim organizacijama, ruskim intelektualcima i tatarskoj vladi ovaj zakon je neprihvatljiv.[3][4]
Najveći gradovi uredi
Izvor: Rosstat (2010)[5] | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| № | Grad | Populacija | |||||||
 Kazanj  Naberežnije Čelni Nižnjekamsk  Aljmetjevsk |
1. | Kazanj | 1.143.546 |  Zelenodoljsk  Buguljma  Jelabuga  Lenjinogorsk | |||||
| 2. | Naberežnije Čelni | 513.242 | |||||||
| 3. | Nižnjekamsk | 234.044 | |||||||
| 4. | Aljmetjevsk | 146.309 | |||||||
| 5. | Zelenodoljsk | 97.651 | |||||||
| 6. | Buguljma | 89.204 | |||||||
| 7. | Jelabuga | 70.728 | |||||||
| 8. | Lenjinogorsk | 64.127 | |||||||
| 9. | Čistopolj | 60.703 | |||||||
| 10. | Zainsk | 41.803 | |||||||
| 11. | Aznakajevo | 34.853 | |||||||
| 12. | Nurlat | 32.601 | |||||||
| 13. | Bavli | 22.109 | |||||||
| 14. | Mendeljejevsk | 22.075 | |||||||
| 15. | Buinsk | 20.352 | |||||||
| 16. | Agriz | 19.300 | |||||||
| 17. | Arsk | 18.114 | |||||||
| 18. | Menzelinsk | 16.476 | |||||||
| 19. | Mamadiš | 14.435 | |||||||
| 20. | Tetjuši | 11.596 | |||||||
Privreda uredi
Tatarstan je jedan od najbogatijih regiona u Rusiji, prvenstveno zbog svoje naftne industrije (bili su vodeći proizvođač nafte u Sovjetskom Savezu 60-ih godina 20. veka). Najrazvijenija industrija je petrohemijska, takođe je razvijena i grana proizvodnje teških kamiona, po čemu su poznati u celom svetu (KamAZ).
Republika ima visoku razvijenu putnu infrastrukturu. Kroz Tatarstan prolazi glavna linija cevi noseći prirodni gas iz Urengoja i Jamburga ka zapadu i većim sistemima transporta obezbeđujući naftu raznim mestima u Evropskom delu Rusije.
Reference uredi
- ^ „Konstituciя Rossiйskoй Federacii”.
- ^ Prezident Tatarstannың milli ideяsen - „Buldыrabыz!" dip bilgelәde Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. jun 2008) (tatarstanski)
- ^ Strasbourg Court To Hear On Lawsuit Promoting Tatar Latin Alphabet, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ V svяzi s izmeneniяmi federalьnogo zakonodatelьstva bюdžet respubliki lišitsя v buduщem godu 5,7 milliarda rubleй Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. maj 2009), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki (2011). „Predvaritelьnыe itogi Vserossiйskoй perepisi naseleniя 2010 goda (Preliminarni rezultati nacionalnog popisa stanovništva 2010)”. Vserossiйskaя perepisь naseleniя 2010 goda (na jeziku: ruski). Federalni zavod za statistiku. Pristupljeno 4. 9. 2012.
