Toma Preljubović
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Toma Preljubović (Komnin Paleolog)[a] (grč. Θωμάς Κομνηνός Παλαιολόγος) bio je srpski velmoža koji je iz Janjine vladao delom Epira, od 1366. ili 1367. godine, do svoje smrti 1384. godine. Tokom svoje vladavine, vodio je uspešne ratove sa lokalnim Albancima i svojim latinskim susedima.
| Toma Preljubović | |
|---|---|
 Toma Preljubović i njegova žena Marija | |
| Lični podaci | |
| Datum smrti | 23. decembar 1384. |
| Mesto smrti | Janjina, Epir |
| Porodica | |
| Supružnik | Marija Angelina Nemanjić |
| Potomstvo | Irina Preljubović |
| Roditelji | Preljub Irina |
| Dinastija | Preljubovići |
| vladar Epira | |
| Period | 1367-1384 |
| Prethodnik | Simeon Siniša Nemanjić |
| Naslednik | Marija Angelina Nemanjić |
Poreklo i porodica uredi
Toma je bio sin kesara Grgura Preljuba, koji je poginuo u bici početkom 1356. godine. On je tokom vladavine Dušana Silnog (kralj 1331 — 1346, car 1346—1355), upravljao Tesalijom, iz Trikale. Tomina majka bila je Irina, koja se posle Grgurove smrti, preudala za Radoslava Hlapena, gospodara Vodena i Bera, u egejskoj Makedoniji.
Bio je oženjen Marijom Angelinom, ćerkom cara Simeona Siniše (1359—1370), Dušanovog polubrata. Sa njom je najverovatnije imao sina, koji je umro mlad. Pored njega, Toma je imao i vanbračnu ćerku Irinu, koju je udao za Đona Ljoša, gospodara Arte.
Biografija uredi
Posle pogibije kesara Grgura, Irina i Toma su napustili Tesaliju, zbog napada Nićifora II Orsinija (1335—1338, 1356 — 1359). Ona se preudala za Radoslava Hlapena, koji je posinio Tomu i pokrenuo ofanzivu ka Tesaliji, tokom 1359. i 1360. godine. On nije uspeo da iz nje potisne Simeona Sinišu, ali je rat okončan sporazumom prema kome je Siniša Hlapenu predao Kostur, a Tomu je oženio svojom ćerkom Marijom Angelinom.
Borbe sa Albancima uredi
Na zahteve stanovnika Janjine, da ih zaštiti od stalnih albanskih napada, Siniša je 1366. godine u grad uputio Tomu, kome je dodelio titulu despota. On je već 1366. ili 1367. godine stigao u Janjinu sa srpskim snagama i ovladao severnim delom Epira, dok su južni delovi (Arta i Anđelokastro), ostali pod kontrolom albanskih prvaka, Petra Ljoše i Đin Bua Špata. Vrlo brzo po njegovom dolasku, Petar Ljoša je opseo Janjinu, ali grad nije zauzet, a sukob je okončan udajom Tomine vanbračne Ćerke Irine, za Petrovog sina Đona. Posle Petrove smrti 1374. godine, sukob je nastavljen sa njegovim naslednikom Đinom Špatom, ali su neprijateljstva prekinuta ugovaranjem braka između Đina i Tomine polusestre Jelene. Nov napad na grad usledio je 1377. godine, ali grad ponovo nije osvojen. Već 1379. godine, Janjina je ponovo opsednuta, ali je posle teške borbe, Toma Preljubović sa svojim snagama uspeo da i taj albanski napad odbije.
On se posle toga obratio svojim susedima, Latinima i Osmanlijama, od kojih je tražio pomoć za borbu protiv Albanaca. Uz pomoć osmanskih pomoćnih odreda koje je dobio 1381. godine, Toma je započeo ofanzivu protiv Albanaca. Do 1384. godine, on je uspeo da ih potisne i pobedi u ratu. Zbog svoje surovosti u ovim borbama, Toma je dobio nadimak Albanoktonos (grč. Αλβανοκτόνος) tj. Albanoubica.
Uprava Epirom uredi
Period Tomine vladavine Epirom, detaljno je opisan u Janjinskoj hronici, nastaloj oko 1440. godine. Njen pisac ima jasno izražen neprijateljski stav prema njemu i prikazuje ga kao pohlepnog i okrutnog tiranina, za razliku od njegove supruge Marije Angeline, koja je prikazana kao pobožna i moralna žena.
On je od lokalnog plemstva i sveštenstva oduzimao imanja koja je davao svojim srpskim pratiocima, a uveo je i niz novih poreza i nameta, što je sve dovodilo do otvorenih pobuna protiv njegove vladavine. Novi janjinski arhiepiskop, postao je 1382. godine Matija, koji je, u ime vizantijskog cara Jovana V Paleologa (sa prekidima 1341—1391), doneo Tomi potvrdu njegove despotske titule[b]. Međutim, između njih je vrlo brzo došlo do sukoba, zbog čega je Matija morao da pobegne iz grada.
Pored rata protiv Albanaca, Toma je uspešno ratovao i protiv kneževine Ahaje i preostalih latinskih poseda na Peloponezu. On je u jednoj bici, vođenoj u Akarnaniji 1379. godine, potukao vojsku Jovanovaca i zarobio Firentinca Isaula de Buondelmontija (1385—1411).
Smrt uredi
Protiv Tome Preljubovića je u Janjini sklopljena zavera i on je 23. decembra 1384. godine, pronađen mrtav u svom krevetu, prerezanog vrata, a prema Janjinskoj hronici, ubio ga je jedan od pripadnika njegove lične garde. Za novog vladara je proglašena Tomina udovica Marija, koja se već u februaru 1385. godine, po preporuci svog brata Jovana (1370—1373) koji je tada bio monah u Meteorima, preudala za Buondelmontija, koji je nastavio da vlada i posle njene smrti, 28. decembra 1394. godine.
Ktitorska delatnost Tome Preljubovića uredi
Toma Preljubović i njegova supruga Marija Angelina, su bili donatori pravoslavnih manastira. U manastiru Preobraženja u Meteorima, čiji je ktitor bio Marijin rođeni brat Jovan, čuva se ikona Nevernog Tome, na kojoj su prikazani i Toma Preljubović i Marija Angelina. Pored toga, u španskom gradu Kuenki, sedištu istoimene provincije, čuva se relikvijar-diptih na kome su prikazani Isus, Bogorodica i još 28 svetaca. Likovi ktitora su danas isčezli, ali su opstali natpisi na osnovu kojih se zna da je reč o Tomi i Mariji. Smatra se da je on poslužio kao uzor za pravljenje još jednog diptiha, koji je Marija poklonila manastiru Preobraženja, a koji je samo delimično očuvan.
Napomene uredi
- ^ Toma se u pojedinim izvorima potpisivao kao Toma Komnin Preljub i kao Toma Komnin Paleolog
- ^ Prema vizantijskim shvatanjima, isključivo je vizantijski car, kao jedini legitimni car na svetu, mogao da dodeljuje titulu despota, pa je samim tim i titula despota koju je Tomi dodelio Simeon Siniša, ništavna.
Literatura uredi
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Kazhdan, Alexander P., ur. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press.
- Nicol, Donald M. (1993) [1972]. The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453. Cambridge: Cambridge University Press.
- Nicol, Donald M. (1984) [1957]. The Despotate of Epiros 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages (2. expanded izd.). Cambridge University Press.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Soulis, George Christos (1984). The Serbs and Byzantium during the reign of Tsar Stephen Dušan (1331-1355) and his successors. Washington: Dumbarton Oaks Library and Collection.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Ferjančić, Božidar (1974). Tesalija u XIII i XIV veku. Beograd: Vizantološki institut SANU.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
Vidi još uredi