Han Pijesak
Han Pijesak je gradsko naselje i sjedište opštine Han Pijesak, koja se nalazi u istočnom dijelu Republike Srpske, BiH. Nalazi se na razvođu rijeka Stupčanice i Žepe. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Han Pijesak ukupno je popisano 1.820 lica.[1]
Han Pijesak | |
|---|---|
 Han Pijesak | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština | Han Pijesak |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  1.820 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 04′ 55″ S; 18° 57′ 10″ I / 44.08198° S; 18.95271° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 1.100 m |
  Han Pijesak Han Pijesak na karti Bosne i Hercegovine | |
| Veb-sajt | www |
Geografija uredi
Han Pijesak je okružen visovima: Velikim Žepom 1.537 m, Javornikom 1.219 m, Studenom Gorom 1.149 m i Trešnjevcem 1.245 m. Ovakav geografski položaj uslovio je zdravu planinsku klimu. Sam Han-Pijesak je na nadmorskoj visini od 1.100 m što ga čini gradom (naseljem) sa najvećom nadmorskom visinom u RS. Bujne četinarske i listopadne šume doprinijele su da ovo mjesto postane poznata klimatska i vazdušna banja, jer po količini ozona zauzima jedno od najznačajnijih mjesta u Evropi. Opština Han-Pijesak nalazi se na magistralnom putu koji ga povezuje sa centrima u Republici Srpskoj, Federaciji BiH i šire. Opština Han-Pijesak zauzima površinu od oko 330 km². Ima 25 naselja i 3.530 stanovnika (prema popisu iz 2013. godine). Trenutno je broj stanovnika manji od navedenog, ali kada se završi proces povratka, koji je veoma intenziviran, dostići će nivo utvrđen navedenim popisom. Opština Han-Pijesak spada u brdsko-planinska područja sa preko 1.000 metara nadmorske visine. Sela su mala, rasuta između planina Javora, Devetaka i Žepa i vrlo su rijetko naseljena. Ova opština po veličini i broju stanovnika spada u male opštine sa 10,51 stanovnika po jednom kilometru kvadratnom.
Klima uredi
Preko ovog prostora kreću se i sudaraju polarne i suptropske vazdušne mase. Klimatske odlike uslovljene su kako velikom nadmorskom visinom tako i geografskom širinom i kontinentalnošću. Najhladniji mjesec je januar sa srednjom temperaturom -4,5 °C i februar -3,7 °C, a najtopliji mjesec je jul sa 15,7 °C. Srednja godišnja temperatura veoma je niska i iznosi 6,5 °C. Što se tiče padavina zimski mjeseci su siromašniji od ljetnih. Srednja godišnja količina padavina na području Han-Pijeska iznosi oko 1.085-1.433 mm³/m². Od ukupnog broja dana sa padavinama 30% otpada na snježne padavine a snijeg se zadržava preko 120 dana u godini. Broj vjetrovitih dana preovladava nad danima bez vjetra. Najzastupljeniji su sjeverac i južni vjetar. Najjači vjetrovi su u februaru i u aprilu, a vjetrovitost u velikoj mjeri umanjuje vlažnost vazduha. Srednja godišnja oblačnost je 5,9 desetina, najoblačniji mjesec je decembar sa 7,4 desetina. Gledano u cjelini klima je subplaninska, odlikuje se dugim i snježnim zimama i kratkim ljetima i kratkim vegetacionim periodima. Karakteristično je da je jesen toplija od proljeća.
| Klima Han Pijesak | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 10 (50) |
15 (59) |
21,5 (70,7) |
20 (68) |
27,2 (81) |
30,5 (86,9) |
30,5 (86,9) |
30,5 (86,9) |
30,5 (86,9) |
23 (73) |
16,8 (62,2) |
14 (57) |
30,5 (86,9) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −23 (−9) |
−26 (−15) |
−16 (3) |
−12 (10) |
−5 (23) |
0 (32) |
4 (39) |
1 (34) |
−3 (27) |
−7,5 (18,5) |
−15,5 (4,1) |
−20 (−4) |
−26 (−15) |
| Izvor: Krsmanović; Sokanović; Kosorić, Jovo;Savo;Mirko (2011). Han Pijesak : prostor — vrijeme — ljudi : monografija. Han Pijesak., pp. 21-22 | |||||||||||||
Istorija uredi
Srednji vijek uredi
Ovo područje je u 14. i 15. vijeku vezano za grad Borač i njegove gospodare Pavloviće. Nedaleko od Han Pijeska nalazio se Komić-Grad, a zapadno od njega nalazila se tvrđava Pošijak sagrađena krajem 11. vijeka. Smatra se da je tvrđava Pošijak izgubila funkciju padom pod Turke, a za grad Komić se zna da je odmah po zauzimanju od strane Turaka 1463. godine srušen.
Period turske vladavine uredi
Padom pod Turke stanovništvo je započelo seobe na jug u Hercegovinu i Crnu Goru. Poslije Kosovske bitke i prvih turskih osvajanja u Bosni, od 1415, takve su seobe bile česte i u njima učestvovala vlastela i masa naroda"[2], dok su jedan dio stanovništva Turci odveli na silu sa sobom. Provodeći administrativnu podjelu oblasti koje su ušle u sastav Bosanskog sandžaka, Turci su se striktno pridržavali zatečenog stanja i podjele tih oblasti između njih, odnosno bosanskog kralja i ostalih krupnih bosanskih feudalaca. Tako je i područje opštine u turskim spisima potpadalo pod "Nahija Pavlovića" ili "Zemlja Pavlovića". Romanija i šire područje su poznati kao kolijevka hajdučije. O tome govore i narodne epske pjesme. Hajduci su se pojedinačno počeli javljati u 15. vijeku, a hajdučija se razvila sredinom 17. i održala se sve do kraja 19. vijeka. Preko Romanije su prolazili poznati kiridžijski putevi i kretalo se stanovništvo iz različitih potreba. Položaj Han Pijeska bio je idealan za ovaj vid borbe, te su zadnje hajdučke čete u istočnoj Bosni upravo bile iz Han Pijeska.[3]
Na starom karavanskom putu koji je od Sarajeva vodio preko Romanije bilo je na svakih desetak kilometara po jedan han za odmor, konak i svratište putnika, vojnih i trgovačkih karavana. Jedan od ovih hanova bio je i Han-Pijesak, oko koga se dosta kasnije formira istoimeno naselje. Evlija Čelebija 1664. godine na putu od Sarajeva prema Zvorniku pominje na hanpjesačkom prostoru nekoliko hanova oko kojih se kasnije formiraju manja ili veća naselja (Han-Pijesak, Han-Pogled, Han-Mačkovac, Han-Hanić). Ova naselja bila su najveća i najznačajnija. Područje Han-Pijeska se nalazilo na raskrsnici puta koji ga je povezivao sa Srebrenicom i dolinom Drine, drugi kraj ove raskrsnice vodio je ka Vlasenici i Zvorniku, a treći je vodio prema Sokocu, i preko Romanije ka Sarajevu. Han-Pogled je imao strategijski značaj u vrijeme opšte nesigurnosti putnika za vrijeme vladavine Turaka, izloženih napadima odmetnika. Od ovog hana se širi pogled preko Birča, prema Majevici, Drini i Srbiji, te je zbog toga dobio ime Pogled.
Prema vjerovanju Han-Pijesak je dobio ime po stalnim žalbama majstora graditelja hana — da im je loš pijesak za zidanje. Drugih podataka u vezi sa imenom ovog naselja nema. Vremenom se na relativno širokom prostoru između Sokoca i Vlasenice ukazala potreba za administrativnim središtem koje bi obuhvatalo sela kojima su okolna naselja gradskog tipa bila relativno daleka.
Austrougarska okupacija uredi
Dolaskom Austrougarske izgrađena je i željeznička pruga prema Zavidovićima, a zatim i drum duž starog karavanskog puta. Ovo je uvećalo značaj Han-Pijeska pa se postepeno oko nekadašnjeg hana počelo formirati i naselje radnika-drvosječa koje se prvi put pominje 1895. godine. Do Prvog svjetskog rata ovde takoreći nije ni bilo naselja sem hana i nekoliko šumskih baraka na raskrsnici puta Sarajevo-Zvornik. Po završetku rata Han-Pijesak okuplja i oko sebe privlači sela koja su do tada bila orijentisana ka okolnim naseljima gradskog tipa.
U vrijeme kada je Bosna i Hercegovina bila u sastavu Austrougarske, ljepotu Han Pijeska primijetili su carski službenici pa su naložili da se detaljno prouče svi potencijali ovog planinskog mjesta. Konstatovano je da bi čist vazduh, crnogorična šuma i ozon prijao i samom caru Franju Josipu. Tada je predloženo da se u Han Pijesku izgradi sedamnaest elitnih odmarališta različite veličine i sadržaja ali i carski ljetnjikovac.
Srpske trupe oslobodile su Han Pijesak 28. septembra 1914. godine.[4] U okolini je poginulo mnogo vojnika Šumadijske divizije.[5][6]
Kraljevina Jugoslavija uredi
Planove Austrougarske za izgradnju elitnog naselja pomeo je Prvi svjetski rat, te su planovi o izgradnji carskog kompleksa došli u posjed kralju Aleksandru Karađorđeviću. Austrougarski nacrti su poslužili, te je tako 1919. godine počela gradnja kraljevog dvorca koji je ubrzo završen. Uz dvorac su tada sagrađeni i drugi objekti u sastavu ovog kompleksa, a među njima i prvi teniski tereni u Kraljevini Jugoslaviji.[7] Rezidencija kralja Aleksandra I Karađorđevića u Han Pijesku, jedina je kraljevska rezidencija u Bosni i Hercegovini.[8]
Tada je sagrađena i crkva kojoj je kumova kralj Aleksandar lično. Zauzet državničkim obavezama, lično nije prisustvovao otvaranju crkve već je poslao svoga izaslanika serdara Janka Vukotića.[9] Kralju je dodjeljeno i Dvorsko lovište od 74 km².
Često je sa porodicom dolazio u Han Pijesak. Tu su pored kralja, kasnije prestolonaslednika i njihove porodice, dolazili ministri iz vlade, generali i drugi dostojanstvenici. Dolazili su i razni državnici. Primao je ambasadore, izaslanike. U dvorcu su Karađorđevići provodio vrijeme, obavljali državničke poslove i odmarali se.[10]
U Han Pijesku je potpisan i Vidovdanski Ustav. Kralj je u rezidenciji primio u posjetu i Kemala Ataturka, turskog reformatora, prilikom posjete Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Bio je ugošćen i premijer Turske Mustafa Ismet Ineni, aprila 1937. godine.[11] Održavane su sjednice vlade. Do početka rata premijer Stojadinović je često boravio na Han Pijesku.[12] Na jesen 1940. pokrenuta je inicijativa da se podigne spomen crkva-kosturnica za izginule 1914. i da se mjesto zove Kraljevac.[13]
Privreda uredi
Okosnicu privrede Han-Pijeska Čine: JP Šumarstvo "Srpske šume" Republike Srpske-Sokolac, ŠG "Visočnik" Han-Pijesak u čijem sastavu egzistira i RJ "Poljoprivreda" buduće AD "Planina" Han-Pijesak
Drvnoprerađivački kapaciteti su u okviru AD "Planinsko" Han-Pijesak, gdje se vrši primarna i finalna prerada drveta, a u njegovom sastavu su još i Transport i Ugostiteljstvo.
ŠG "Visočnik" Han-Pijesak je u sastavu javnog preduzeća šumarstva "Srpske šume" Republike Srpske-Sokolac. Ovo šumsko gazdinstvo raspolaže kompleksom od 20.000 hektara visokoekonomske šume. Godišnji sječivi etat ovog pravnog subjekta je 110.000 m³ čamovog i bukovog drvnog sortimenta.
U okviru šumskog gazdinstva "Visočnik" Han-Pijesak egzistira i RJ "Lov i ribolov". Naročito se posvećuje pažnja ovoj privrednoj grani jer postoje idealni uslovi da se na površini od 32.450 hektara uspješno gazduje sa bogatim fondom divljači. U lovištu se nalaze: medvjedi, divlje svinje, zečevi, srne, a od pernate divljači koka lještarka.
Čisti vodeni tokovi bogati su potočnom i kalifornijskom pastrmkom, što omogućava razvoj ribolova. Razvijanju ove privredne grane doprinosi idealna nadmorska visina koja se kreće od 762 m do 1.537 m.
Radna jedinica "Poljoprivreda" je u sastavu ŠG "Visočnik" Han-Pijesak od 1998. godine. U ovoj radnoj jedinici u toku je transformacija državnog kapitala u akcionarsko društvo AD "Planina" Han-Pijesak i jedno je od najvećih poljoprivrednih dobara prema raspoloživim kapacitetima koji iznose 2.385 hektara od čega je:
- Oranice 370 hektara ili 15,5%
- Prirodne livade 360 hektara ili 15%
- Pašnjaci 1.655 hektara ili 69,5%
Sve ovo pogoduje razvoju priplodne stoke (ovce i goveda).
Ratarska proizvodnja je orijentisana na proizvodnju kabaste stočne hrane (sijeno, silaža, ispaša), potrebne za ishranu raspoloživog stočnog fonda. Stočarska proizvodnja je osnovna privredna djelatnost ovog subjekta i zastupljena je kroz ovčarstvo, govedarstvo i konjarstvo.
Sadašnje matično stado ovaca iznosi 1.100 grla ovaca, 305 grla krava i konja 25 grla. Matično stado ovaca sačinjavaju TROPASMINSKI KRIŽANCI; ROMANOVSKA; I ILE-DE-FRANCE pasmine.
Govedarska proizvodnja u ovom pravnom subjektu je zastupljena kroz uzgoj HEREFORD čistokrvne pasmine. Pomenuta pasmina isključivo se koristi za proizvodnju mesa. Dojni period kod teladi traje 6 mjeseci. Ženski podmladak se ostavlja za obnavljanje matičnog stada, a minus varijante se prodaju u kategoriji teladi i junadi. Hereford je engleska pasmina nazvana po istoimenoj grofoviji u Engleskoj. Crvene boje sa bijelom prugom od grebena preko glave, bijela đerdana, donjeg dijela trupa. Gojaznost joj je odlična. Krave su teške 500-600 kg, a bikovi 700-1.000 kg. kvalitet mesa je odličan. Randman iznosi 60-70%.
Što se tiče privatnog sektora on je u ekspanziji i svakoga dana je sve jači i moćniji. Osnivaju se nova preduzeća i radnje i osjetno se povećava broj zaposlenih u privatnom sektoru, tako da privatna inicijativa i privatizacija državnih preduzeća predstavlja perspektivu razvoja opštine.
Turizam uredi
Pošto područje opštine Han-Pijeska nema niti jednog prirodnog činioca koji bi ograničavao njegov turistički prostor, ovaj kontinentalni dio omogućava razvoj više vrsta turističkog privređivanja. Ovo je područje morfološki i klimatski pogodno za zimski turizam i zimske sportove, dok planine predstavljaju najsnažnije obilježje turističke ponude prostora. Osnovne preduslove za razvoj boravišnog i vikend turizma daju prirodne ljepote, klima, lov i ribolov, kulturnoistorijske vrijednosti, razvoj planinskog i zimskog turizma. Od velikog značaja za razvoj stacionarnog turizma ima razvoj specifičnog zdravstveno-klimatskog turizma- vazdušna banja.
Kultura uredi
Narodna Osnovna škola u Han-Pijesku otvorena je 1908. godine na inicijativu Srpskog prosvjetnog društva u Sarajevu. To je bila prva škola na Romaniji. Počela je sa radom sa 45 učenika i prvi učitelji su bili Stjepan Krstić i Krsto Savić. Škola nije radila za vrijeme Prvog i Drugog svjetskog rata. Godine 1943. škola je zapaljena. Škola danas ima 389 učenika raspoređenih u 18 odjeljenja, nastavu izvodi 24 nastavnika a ukupno je zaposleno 35 radnika. U toku poslednjeg rata škola je ostvarila saradnju sa Grčkom i atinskom opštinom Vule. Ova saradnja se i danas održava. Srednja škola u Han-Pijesku počela je sa radom 1964. godine kao gimnazija "Svetozar Kosorić". Danas u školi postoje gimnazija, šumarska i saobraćajna škola.
Narodna biblioteka u Han-Pijesku osnovana je 1923. godine, rukovodilac biblioteke bio je prota Ljubomir Jakšić. Svoj razvojni put nastavila je od 1950. godine. Više puta je novčano nagrađivana kao najbolja biblioteka sarajevskog sreza, a predani rad bibliotekara Grozdana Georgijevskog, dobitnika nagrade najbolji bibliotekar 1961. godine, nosioca Medalje zasluga za narod 1962. godine, Anđe Simić, Suzane Golić i Stanoja Golića, koji su se nesebično zalagali u radu biblioteke bio je prepoznat. Baštini tradiciju Narodne čitaonice i knjižnice, Opštenarodne biblioteke i Narodnog univerziteta. Biblioteka ima veoma zanimljivu prošlost, i odigrala je značajnu ulogu u obrazovanju, vaspitanju i kulturnom životu svih njenih korisnika i šire društvene zajednice. Biblioteka, od 2010. godine nosi ime istaknutog književnika Branka Čučka.[14]
Svakog marta u Han Pijesku održavaju se Čučkovi književni susreti, koje organizuje biblioteka pod pokroviteljstvom Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske i opština Han Pijesak.[15]
Centar za kulturu i sport "Pogled" Han-Pijesak osnovan je aprila mjeseca 2001. godine. Centar raspolaže sa dva objekta izuzetne vrijednosti- kino dvoranom prilagođenom potrebama male scene, kapaciteta 250 mjesta i sportskom dvoranom prilagođenom za takmičenja u malim sportovima.
Sport uredi
Danas u Han-Pijesku egzistira nekoliko sportskih klubova koji se sa manjim ili većim uspjehom takmiče na više nivoa. Najuspješniji među njima su:
- Fudbalski klub Han Pijesak
- Tekvondo klub "Ozon"
- Atletski klub "Visočnik"
- Odbojkaški klub Han-Pijesak
Stanovništvo uredi
| Sastav stanovništva – naselje Han Pijesak | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[16] | 1991.[17] | 1981.[18] | 1971.[19] | ||||
| Ukupno | 1 820 (100,0%) | 2 117 (100,0%) | 1 695 (100,0%) | 1 487 (100,0%) | |||
| Srbi | 1 808 (99,34%) | 1 873 (88,47%) | 1 413 (83,36%) | 1 326 (89,17%) | |||
| Hrvati | 4 (0,220%) | 3 (0,142%) | 3 (0,177%) | 4 (0,269%) | |||
| Ostali | 4 (0,220%) | 38 (1,795%) | 9 (0,531%) | 6 (0,403%) | |||
| Jugosloveni | 2 (0,110%) | 55 (2,598%) | 160 (9,440%) | 3 (0,202%) | |||
| Crnogorci | 1 (0,055%) | – | 17 (1,003%) | 19 (1,278%) | |||
| Slovenci | 1 (0,055%) | – | – | 4 (0,269%) | |||
| Bošnjaci | – | 148 (6,991%)1 | 82 (4,838%)1 | 108 (7,263%)1 | |||
| Albanci | – | – | 9 (0,531%) | 11 (0,740%) | |||
| Makedonci | – | – | 2 (0,118%) | 6 (0,403%) | |||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Znamenite ličnosti uredi
- Aćim Babić, vođa ustanika u istočnoj Bosni 1941. godine i četnički vojvoda.
- Svetozar Kosorić, narodni heroj Jugoslavije.
- Slobodan Đurić, srpski glumac.
- Branko Čučak istaknuti pjesnik, avangarda savremene srpske književnosti.
- Milan Radulović, srpski književnik i pisac, profesor na Bogoslovskom fakultetu u Foči i bivši ministar vera Republike Srbije (2004—2007).
- Zoran Borovina, pukovnik Vojske Republike Srpske, Orden Karađorđeve zvijezde I reda.
- Milorad Radulović, komandant major specijalnih jedinica policije V odreda - Doboj, oslobodilac Dervente, Orden Karađorđeve zvijezde II reda.
- Ljubomir Borovčanin, general-major Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske, Orden Karađorđeve zvijezde II reda.
- Milorad Golijan, srpski teolog.
- Tošo Borković, srpski karikaturista.
- Miroslav Pušonja, srpski intelektualac, doktor mašinstva, predavač i konsultant za lidere u privatnom i javnom sektoru.
- Momir Tošić, srpski političar i intelektualac, poslanik prva tri saziva.
- Milomir Savčić, general-major Vojske Republike Srpske.
- Aćim Todorović, srpski pjesnik, romanopisac i književni kritičar.
- Savo Sokanović, general-potpukovnik Vojske Republike Srpske.
- Radislav Krstić, general Vojske Republike Srpske.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 07. 04. 2021. g. Pristupljeno 07. 04. 2021.
- ^ Filipović 2000, str. 94.
- ^ Krsmanović; Sokanović; Kosorić, 2011 & p. 63-64.
- ^ Politika, br. 3.823 od utorka 16. septembra 1914., naslovna strana
- ^ "Politika", 8. jul 1938 (spomen-ploča na Ploči)
- ^ Han Pijesak: Srpska groblja i spomenici koje ne poznajemo. rts.rs, 22. nov 2019
- ^ Dr Radovan Pilipović direktor Arhiva Srpske pravoslavne crkve, Otvaranje izložbe Kraljev Dvorac u Han Pijesku -JU Narodna biblioteka "Branko Čučak", minut 45:42
- ^ KONS br.269
- ^ https://frontal.rs/dvor-karadjordjevica-u-han-pijesku/ Beatović, V. (2012). Dvor Karađorđevića u Han Pijesku. Frontal
- ^ Krsmanović; Sokanović; Kosorić, 2011 & p. 46-47.
- ^ Vreme, Beograd, 19. april 1937
- ^ Vreme, Beograd, 27. avgust 1936
- ^ "Vreme", 24. nov. 1940
- ^ „Javna ustanova Narodna biblioteka "Branko Čučak" Han Pijesak — O nama”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2015. g. Pristupljeno 29. 01. 2016.
- ^ „Javna ustanova Narodna biblioteka "Branko Čučak" Han Pijesak — O manifestaciji”. Arhivirano iz originala 31. 01. 2016. g. Pristupljeno 29. 01. 2016.
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 07. 04. 2021. g. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991.(str. 52/3)” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 21. 12. 2015.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 23. 12. 2015.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 23. 12. 2015.
Literatura uredi
- Krsmanović; Sokanović; Kosorić, Jovo;Savo;Mirko (2011). Han Pijesak : prostor — vrijeme — ljudi : monografija. Han Pijesak. ISBN 978-86-914787-0-4.
- Filipović, Milenko S. (2000). Glasinac : antropogeografsko-etnološka rasprava. Heres.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanična stranica opštine Han Pijesak (jezik: srpski)
- Knjiga: "Nacionalni sastav stanovništva — Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.", statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
