Crkva Svetog Đorđa na Oplencu

Crkva Svetog Đorđa na Oplencu
Crkva Svetog Đorđa na Oplencu
	Crkva Sv. Đorđa na Oplencu
Opšte informacije
Mesto	Topola
Opština	Opština Topola
Država	Srbija
Vreme nastanka	1910.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Vlasnik	Zadužbina Kralja Petra
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac
	www.kulturnonasledje.com

Crkva Svetog Đorđa na Oplencu je spomen-crkva i mauzolej dinastije Karađorđević, koju je kao svoju zadužbinu podigao kralj Petar I Karađorđević. Oplenac je brdo y Topoli na kome je knez Aleksandar Karađorđević podigao prve vinograde, a kralj Petar I Karađorđević je počeo zidanje crkve mauzoleja i celog istorijsko—memorijalnog kompleksa koji će potom postati Zadužbina Kralja Petra I na Oplencu.

Danas kompleks obuhvata pored crkve Svetog Đorđa, mauzoleja srpske kraljevske porodice, i kraljeve vinograde i vinariju, Vinogradarevu kuću, kuću kralja Petra na Oplencu i Karađorđev konak u okviru Karađorđevog grada u Topoli. Kraljeva i Kraljičina vila su pod upravom Vlade Republike Srbije, dok je Hotel Oplenac ranije privatizovan.

Naziv brda potiče od oplena, drvenih delova volovskih kola koja su se pravila od hrasta i cera kojima je ovo brdo bilo prekriveno.

Crkva Sv. Đorđa

Godine 1903. kralj Petar I Karađorđević je izabrao mesto 337 metara visoko, na vrhu Oplenca kao lokaciju za svoju zadužbinu, crkvu Sv. Đorđa. 1. maja 1910. godine započeta je gradnja crkve, prema planovima Koste J. Jovanovića. Kraljevi roditelji, knjaz Aleksandar i Knjeginja Persida preneti su u zadužbinu 29. decembra 1911. (tj. 11. januara 1912. po n. k.)^[1]. U jesen 1912. godine crkva je već bila skoro dovršena i čekala na osvećenje. Mitropolit srpski Dimitrije je osveštao crkvu.

U zatišjima između balkanskih ratova 1913. godine i Prvog svetskog rata 1914. godine nastupio je zastoj u dovršenju crkve. Kada je Austrougarska okupirala Srbiju, pred zimu 1915. godine, crkva je bila izložena brutalnom pljačkanju – skinut je i odnet bakarni pokrivač sa kubeta i krovova, kao i bakarna ukrasna oplata sa portala. Nestali su i gromobran i zvona. Polupani su mnogi prozori, mermerni stubići i ornamenti. Pod izgovorom da tu može biti sklonjena važna arhiva, okupatori su oskrnavili grobove u kripti.

Po povratku u oslobođenu otadžbinu i stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kralj Petar nije dočekao da vidi svoju zadužbinu konačno završenu. Umro je 16. avgusta 1921. godine, a njegov naslednik, kralj Aleksandar I Karađorđević, lično se starao o njenom završetku. Drvorezac Nestor Aleksijević iz sela Osoje kod Debra, radio je ikonostas u drvorezu dvorske kapele na Oplencu.^[2] Crkva je ponovo osveštana 9. septembra 1930. Osvetio ju je patrijarh Varnava uz sasluženje episkopa temišvarsko-velikokikindskog Georgija i zahumsko-hercegovačkog Jovana^[3]. U njoj je obavljano bogosluženje do 1947. Ponovo je osvećena 8. oktobra 1991.^[4]

Arhitektura

Osnova: Crkva je petokupolna građevina. Unutrašnja dužina hrama je 30 metara, a visina svoda 27 metara.^[5]

Fasade: Crkva je postavljena na visokom soklu od masivnog belog mermera, sa Venčaca.^[6]

Sarkofazi: U hramu se nalaze dva sarkofaga: u severnoj pevnici sarkofag kralja Petra I (1844–1921), ktitora crkve, a u južnoj pevnici sarkofag Vožda Karađorđa (1762–1817), prvog vladara obnovljene Srbije i rodonačelnika dinastije Karađorđevića.

Sarkofazi u crkvi, u prvom planu je sarkofag sa telom ktitora crkve kralja Petra I i drugi u kojem je rodonačelnik porodice vožd Karađorđe

Mozaik: Ceo mozaik sastoji se od 725 slikanih kompozicija (513 u hramu i 212 u kripti), na kojima se nalazi 1.500 figura. Ukupna površina mozaika je 3.500 m², sa 40 miliona raznobojnih staklenih kockica, koje imaju 15.000 raznih nijansi boja.^[5] Mozaicima u crkvi se bavio arhitekta Nikolaj Krasnov.^[7]

Kripta: Namenjena za sahranu umrlih članova dinastije Karađorđevića, kripta se nalazi pod celom crkvom Sv. Đorđa.

Kripta

Kripta crkve Svetog Đorđa.

U kripti se nalazi 39 grobnica. Na Oplencu je do sada sahranjeno 28 članova Dinastije Karađorđevića. Šest generacija porodice Karađorđević je sahranjeno u kripti:

Prva generacija - Marica (rođena Živković), majka Karađorđeva (umrla 1811).

Drugi naraštaj - Karađorđe (u sarkofagu u hramu) i njegova supruga Jelena (1764–1842).

Sarkofag Karađorđa

Treći naraštaj – Karađorđev sin, knez Aleksandar, i njegova supruga Kneginja Persida (1813–1875), kći valjevskog vojvode Jevrema Nenadovića.

Četvrti naraštaj – devetoro od desetoro dece Kneza Aleksandra i Kneginje Perside: Kleopatra (1835—1855), Aleksije (1836—1840), Svetozar (1841—1847), kralj Petar I (u sarkofagu u hramu), čija je supruga Kneginja Ljubica – Zorka (1864–1890), kći crnogorskog Kneza Nikole Petrovića, sahranjena ovde u kripti; zatim Jelena (1846–1867), Andreja (1848–1864), Jelisaveta (1851–1852), Đorđe (1857–1888) i knez Arsen (1859–1938).

Peti naraštaj – deca kralja Petra I i Kneginje Zorke: Milena (1886–1887), Đorđe (1887–1972) i supruga Radmila (devojačko Radonjić, 1907–1993), kralj Aleksandar I Karađorđević (1888–1934) njegova supruga kraljica Marija (1900-1961) (ostaci dopremljeni iz Frogmor groblja u Velikoj Britaniji 29. aprila 2013. a sahranjeni 26. maja 2013. godine ) i Andrija (1890–1890, živeo samo 23 dana). Deca Kneza Asena i knjeginje Aurore: Knez Pavle (1893-1976), njegova supruga Kneginja Olga (1903-1997) (ostaci dopremljeni sa groblja Lozane u Švajcarskoj 28. septembra 2012. a sahranjeni 6. oktobra 2012. godine)

Šesti naraštaj – deca kralja Aleksandra I i kraljice Marije: Kraljević Tomislav (1928–2000), kralj Petar II (1923-1970) (ostaci dopremljeni iz SAD 22. januara 2013, a sahranjeni 26. maja 2013) njegova supruga kraljica Aleksandra (1921-1993) (ostaci dopremljeni iz Tatoj groblja u Grčkoj 9. maja, a sahranjeni 26. maja 2013), Kraljević Andrej (1929-1990) (ostaci dopremljeni iz Ilionisa, SAD 15. maja, a sahranjeni 26. maja 2013. godine). Deca Kneza Pavla i knjeginje Olge: Knežević Nikola (1928-1954) (ostaci dopremljeni sa groblja Lozane u Švajcarskoj 28. septembra 2012. a sahranjeni 6. oktobra 2012. godine) i knez Aleksandar (1924-2016).

Od desetoro dece Kneza Aleksandra i Kneginje Perside, samo njihovo najstarije dete, kći Poleksija (1833–1914), nije ovde sahranjena. Ona je bila udata za istoričara i ministra Kostu Nikolajevića (1821–1877) i sa njim izrodila šestoro dece. Njihovo peto dete po redu, Persida - Ida Nikolajević (1860-1945), nije se udavala i posvetila se vaspitanju i negovanju dece svoga ujaka, kralja Petra I. Ova dostojanstvena žena je provela okupaciju 1941–1944. godine u Topoli, voljena od meštana. Preminula je 30. juna 1945. godine na Oplencu u oslobođenoj Topoli i dva dana kasnije, 2. jula, sahranjena u kripti.

Brdo Oplenac sa crkvom Svetog Đorđa

Grobnice su popunjavane bez posebnog reda i bez poštovanja kriterijuma, kao što su: generacijsko načelo, stepen srodstva, redosled u smrti. Tako, posetilac se može donekle zbuniti, pogotovo što se neka imena ponavljaju (dve Jelene, dve Perside i dvojica Andrija). U kripti crkve Sv. Đorđa na Oplencu je sahranjeno najviše članova vladalačke srpske dinastije i najviše vladara na jednom mestu. Od 28 grobova Dinastije Karađorđevića, pet pripadaju vladarima, i to grobovi Vožda Karađorđa i kralja Petra Prvog u sarkofazima u crkvi i kralj Aleksandar I, knez Aleksandar, kralj Petar II i Namesnik knez Pavle u Kripti. Takođe ukrašena po svim površinama mozaikom, kripta čini nerazdvojnu i jedinstveno lepu celinu sa hramom. Crkva sv. Đorđa na Oplencu (sa grobnicom), zasnovana na najboljim tradicijama srpsko--vizantijskog neimarstva, predstavlja, po oceni istoričara umetnosti Miodraga Jovanovića „građevinu izuzetno čvrste tektonike i čistog arhitektonskog izraza“. Njeno slikarstvo, čineći u mozaiku pravu analogiju sa najlepšim ostvarenjima srpske srednjovekovne umetnosti, na koju se formalno i tematski naslanja, jeste „originalno smišljena celina, homogena i jedinstvena u celokupnoj srpskoj umetnosti“ (P. Pajkić). Kao impozantan spomenik, vidljiv na desetine kilometara unaokolo, ova crkva je istovremeno i svedočanstvo o vekovnom državničkom pregnuću i umetničkom izražavanju.

Obnova Zadužbine

Simbol Dinastije Karađorđevića je Oplenac, koji je to postao od 1903. do 1930. kao jedinstvena istorijska celina. Vremenom, nastala je Zadužbina kralja Petra I Karađorđevića. Komunističke vlasti su je ukinule 1947. godine. 1990. godine, zaposleni u ustanovama koje su prethodno bile deo Zadužbine su samoinicijativno na Vidovdan proglasili obnovu rada zadužbine. Odbacili su tada postojeći status i promenili naziv „Centar za kulturu Dušan Petrović Šane” u „Zadužbina kralja Petra I”. Nakon prvobitnog otpora, vlasti su popustile i zadužbina je zvanično i legalno priznata 7. februara 1993. godine, kada je i ponovo počela sa radom. Deo imovine (imanja i zgrada) je vraćen. Veći deo imovine nije vraćen do danas.