Crnojevići

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Đuraševići.

Crnojevići su treća srpska dinastija sa prostora današnje Crne Gore (tada se koristilo lokalno ime Zeta).

Crnojevići
Država	Srpsko kraljevstvo Srpsko carstvo Zeta
Posjedi	jedan deo Gornje Zete
Osnivač	Radič Crnojević
Vladavina	1326.
Nacionalnost	srpska
loza Đurašina, Kojčina, i Đurđa su preci svim današnjim Crnojevićima

Natpis sa nadgrobne ploče (na Prevlaci) Đuraša Ilića (Ilijića) čelnika Stefana Dečanskog i "trećeg viteza" cara Dušana

Crnojevići su potomci zetskog vlastelina Đuraša Ilića, koji se prvi put pominje 1326, u pratnji Stefana Dečanskog, kao čelnik. Prvi pomen ove zetske porodice datira iz 1331. Plemenski oni se zovu još i Đuraševići, Gojčinovići i Kalođurđevići. Negde s kraja 12. ili počeka 13. veka živeo je u Zeti i Đuraš Vrančić. Njegovi potomci su se po njemu prezivali Đuraševići. Nekoliko generacija kasnije jedan od potomaka se zvao Crnoje Đurašević, a njegovi potomci su se prezivali Crnojević — Đurašević, da bi na kraju ostalo samo Crnojević. U istorijskoj dokumentaciji, a zbog tadašnje jezičke nesavršenosti, prezimena Crnojević susreću se još i kao: Цьрноевићь (kao što je to na pečatu Ivan-bega), Чрноевићъ, Чрноевичь, Черноевичь i Čarnojević.

Vladavina dinastija Crnojević Zetom i Crnom Gorom je trajala kontinualno do 1496. godine. Osim kao vladari, Crnojevići su poznati po pribavljanju prve štamparije na ovim prostorima. U cetinjskoj štampariji su štampane prve ćirilične knjige kod južnoslovenskih naroda. Prva i najlepša od njih je knjiga Oktoih (prvoglasnik) iz januara 1494.

Preci

Neki istoričari datiraju poreklo Crnojevića od Zetskog vlastelin Đuraša Ilijića od oca Ilije koji se prvi put pominje 1326. do 1362, u pratnji Stefana Dečanskog i Stefana Dušana, kao čelnik. Posle je bio pristalica Dušanov protiv starog kralja. 1355—56 branio je Skradin od Mađara, i u nevolji ga predao Mlečanima. U Zeti su ga potisli Balšići. Imao je dva brata Nikolu i Vladina, svi od oca Ivana. Umro je oko 1362. i sahranjen je kod manastira na Prevlaci (kod kasnijeg Tivta).

Uspon dinastije Crnojevića

Grb Crnojevića

, sa predstavom dvoglavog orla]]

Krajem XIV veka javljaju se Đuraševi sinovi Radič, Stefan i Dobrovoj. Radič je bio suparnik tadašnjoj srpskoj vladajućoj kući Balšića, aktuelnih vladara Zete. S pravom se može reći da je Radič začetnik dinastije Crnojevića, i da je kontrolisao planinski venac iznad Kotora i Budve. Radičevi unuci Đurađ Đurašević Crnojević i Aleksa Đurašević Crnojević, koji su 1404. hteli da napadnu Sandalja Hranića, a koje su Mlečani uzalud pokušali da pridobiju protiv Balše III. Njihovo je područje bilo u katunskoj nahiji, blizu primorja, a od kraja 14. veka gospodare oni Budvom, Kotorom i njihovom okolinom. U 15. veku držali su se obično s mletačkom republikom, od koje su dobijali titule, poklone i stalne godišnje penzije.

Đurđevi sinovi: Gojčin (Kojčin), Đurašin, Stefan i jedan nepoznati zovu se čas Đuraševićima čas Crnojevićima. Ovo drugo ime prevlađuje od sredine 15. veka.

Od 1440. godine počeo se vidno isticati vojvoda Stefan Crnojević, koji je izvjesno vreme kolebao između hercega Stefana, despota Đurđa i Mletaka, ali je prešao na stranu ovih. Mleci su ga 1452. imenovali za svog kapetana i vojvodu gornje Zete i obezbedili ga čitavim nizom prihoda. On je s uspehom ratovao protiv vojske despota Đurđa i znatno doprineo, da se učvrsti mletačka vlast u primorju. Njegova žena Marija bila je sestra Skenderbegova.

Naslednik i osnivač Crne Gore

Naslednik Stefanov bio je Ivan Crnojević vladao od 1465. do 1490, sa sedištem u Žabljaku na Skadarskom jezeru. On je dobar deo mladosti proveo kod hercega Stefana kao talac za oca. Čitav njegov život bio je pun kriza. Suprotno od oca, vodio je spočetka antimletačku politiku, ali je, pred opasnošću od Turaka, ipak obnovio veze s mlecima. 1473. za zasluge u borbama protiv Turaka postao je mletački plemić. Za vreme velike turske ofanzive u Albaniji izgubio je zemlje 1479. godine i prešao u Italiju. Posle smrti sultana Mehmeda II. i za vreme trajanja prestolnih borbi u Turskoj, Ivan je uspeo da se vrati ponovo u Zetu i obnovi je kao svoju državu, i ako u manjem obimu 1481. godine. Postao je turski vazal, a za „tvrđu veru“ poslao je 1485. godine u Carigrad sina Stanišu kao taoca, koji je tamo primio islam i dobio ime Skender, po bratu njegove babe Marije. Ivan je podigao manastir na Cetinju 1484. godine, gde mu je u ovom drugom periodu vladavine bila i prestonica.

Njegov sin, Đurađ Crnojević vladao je od 1490. do 1496, zabeležen je u crnogorskoj i široj srpskoj kulturnoj istoriji kao osnivač prve slovenske štamparije na jugu, koja je bila smeštena pri Manastiru Crnojevića na Ćipuru, i koja je radila od 1493. do 1496. On je bio mletački zet, imao je ženu Jelisavetu, ćerku plemića Erica. Narodna predanja pripisuju njoj svađu, koja je nastala u Crnoj Gori između braće Đurđa i Stefana, i okrivljuje je indirektno za propast Crne Gore. Stefan i skadarski sandžak Feriz-beg optuživali su Đurđa zbog veza s hrišćanskim vladarima uperenih protiv Turaka. Pozvan zato na odgovornost, Đurađ je pobegao Mlecima. Tamo je imao teških dana i bio je čak zatvoren radi kritike mletačkih vlasti.

Turci su porodične posede Crnojevića ostavili u vlasništvu Đurđevog brata Stefana, koji ih je držao od 1496. do 1498. ili 1499. godine, ali je i on uskoro uklonjen od Turaka nakon čega se zamonašio. Za vreme rata između Mletaka i Turske (1498 do 1503) Đurađ se 1501. godine vratio u otadžbinu i pokušao ustanak, ali nije imao uspeha. Predao se potom Turcima, nadajući se, da će pomoću njih obnoviti vlast. Feriz-beg ga je uputio u Carigrad. Tamo se Đurađ morao odreći svih prava na Crnu Goru, a kao naknadu dobio je neka dobra u Anadoliji. Tamo je i umro, primivši, prema nekim vestima, islamsku veru. O njegovim potomcima u Mlecima ima vesti sve do 1636.

Jedno vreme vladao je u Crnoj Gori i treći sin Ivan-begov, Skender-beg Crnojević i to od 1513 do 1530, ali samo kao turski sandžakbeg. Za vreme njegove vlade bila je Crna Gora izuzeta iz skadarskog sandžakata kao posebna oblast.

• Ostaci Manastira Crnojevića na Ćipuru
• 
  Crkva na Ćipuru i ostaci Manastira Crnojevića na Ćipuru
• 
  Kapitel originalnog stuba manastira
• 
  Replike ostataka stubova Manastira Crnojevića
• 
• 
• 
  Pogled na Dvorac kralja Nikole i ostatke manastira
• 

Veza sa dinastijom Crnojevića

Glavnu liniju dinastije Crnojevića činili su Stevan, Ivan i Đurađ, dakle, otac, sin i unuk. Oko njih porodica Crnojevića je bila veoma razgranata sa veoma jakim rodbinskim vezama. U samoj porodici postojali su česti sukobi između pristalica porodičnog vladanja i vlasti istaknutih pojedinaca. Istorijski podaci o ostatku porodice su veoma skromni. I pored toga poznato je da je Ivan posle napuštanja tvrđave na Žabljaku brigu o njoj prepustio nekom svom rođaku, koji se posle pada Žabljaka 1478. godine najverovatnije preselio na Riječki Grad gde je bio i sam Ivanbeg. Po prvom povratku iz izgnanstva 1480. godine Ivan je stupio u kontakt sa nekim svojim rođakom koji mu je pomagao ­verovatno sa bratom Đurđem ili, čak pre, s njegovim sinom, koji je posle pada Crne Gore živeo u Kotoru. Nije poznato gde su ti rođaci živeli posle Ivanovog povratka na vlast 1481. godine. Deo porodice se preselio na Kosovo i poznato je da su neki promenili veru u islam i bili turske spahije. U istorijskim spisima pominju se dvojica spahija Crnojevića. u Peći i Plavu, pod imenom Radič.

Korišćenje prezimena Crnojević

U toku pune moći dinastije Crnojevića, dakle u XV veku, u Italiji su se pojavili neki Crnojevići nejasnog porekla koji su verovatno hteli prezimenom da profitiraju. Preuzimanje prezimena Crnojević zabeleženo je i kasnije kada je Arsenije, verovatno Martinović, iz Bajica otišao u Peć i potom postao patrijarh Arsenije Čarnojević. On se verovatno na ovaj čin odlučio da bi pomoću ovog slavnog srpskog prezimena zadobio simpatije i poverenje kako naroda tako i austrijskog dvora. U samoj Crnoj Gori nije zabeleženo da je u periodu vladavine dinastije Crnojevića bilo drugih Crnojevića osim onih koji su bili u bliskom porodičnom srodstvu sa samom dinastijom. S druge strane nije ni zabeleženo da je neko u Crnoj Gori promenom svog prezimena zloupotrebljavao prezime Crnojevića. Uzimajući u obzir, da prema narodnom predanju, za sve vreme postojanja porodice Crnojevića u selu Građani niko nikada nije sumnjao da ta porodica pripada potomcima slavne dinastije, a i oni sami su se tako osećali, to sledi da ova porodica pripada nekom ogranku ove čuvene crnogorske porodice. S obzirom da u rodoslovu nedostaje nekoliko generacija sa kojima bi se došlo do XV veka kada je dinastija Crnojevića bila u punoj snazi, to jedino korektne pretpostavke o poreklu stoje na raspolaganju. Ono što je korektno pretpostaviti je da današnji Crnojevići nisu direktni potomci Ivanbega. Ovo stoga što je Ivanbeg imao tri sina Đurđa, Stevana i Stanka. Ćurđeva porodica se definitivnim padom Crne Gore preselila u Veneciju, odakle je bila Ćurđeva supruga Jelisaveta. U ovom delu porodice prezime Crnojević se očuvalo oko 120 godina - do 1621. godine kada se pominje poslednji potomak sa prezimenom Crnojević, a ostatak porodice se asimilovao u Italiji. Srednji Ivanov sin Stefan je umro 1503. godine kao monah. Prema tome on najverovatnije nije bio ni ženjen, a samim tim nije imao ni potomstva. Najmlađi Ivanov sin Stanko poznat kao Skenderbeg bio je poturčen, odnosno prihvatio je islam kao svoju veru, a za vreme svog vladanja Crnom Gorom bio je poznat i kao Stanko od Bušata ili Stanko Bušatlija, zato su se neki od njegovih potomaka prezivali Bušatlije. S obzirom da je Stanko u Crnoj Gori bio veoma omražen verovatno su se njegovi potomci, koji su zadržali prezime Crnojević, preselili na Kosovo gde su kod Turaka imali izvesnih povlastica. Prema tome, logično je pretpostaviti da današnji Crnojevići vode poreklo ili od Ćurađa - Ivanovog brata a drugog Stefaničinog sina, ili, pak od Ivanbegovih stričeva Ćurašina ili Kojčina. Ovo je veoma korektna pretpostavka, jer kako je Ivan poverio na čuvanje napuštenog Žabljaka nekom veoma bliskom rođaku, a što je istorijski poznato, tako je sasvim normalno bilo da je po napuštanju Riječkog Grada i odlaskom na Cetinje, brigu o vođenju starih Donjih porodičnih dobara, sa vinogradima i ribnjacima, poverio nekom svom bliskom rođaku. S obzirom da su bliski Ivanbegovi rođaci brat i braća od stričeva to sledi da je neko od njih ostao na Rijeci Crnojevića. Kako je neko od predaka današnjih Crnojevića, po porodičnom predanju zbog krvne osvete, iz Rijeke Crnojevića došao u Građane, to sledi da moraju voditi poreklo od tog veoma bliskog Ivanbegovog rođaka - Radičevog potomka. Kao dopunski element koji govori o zajedničkom poreklu, koji može, a ne mora puno da znači, jesu imena koja se pojavljuju u oba rodoslova - nekadašnje i sadašnje porodice Crnojević. Naime, nije ni najmanje zanemarljivo što se u oba rodoslova javljaju ista imena Radič, odnosno Raič, i Đurašin - Đurađ, odnosno novija varijanta tog imena – Đuro.

Znameniti Crnojevići

• Stefan I Crnojević - (1451 - 1465)
• Ivan I Crnojević - (1465 - 1490)
• Đurađ Crnojević - (1490 - 1496)
• Stefan II Crnojević - (1496 - 1499) (držao porodične posede)
• Skender Crnojević - (1513 - 1530) (kao turski sandžak-beg)

Porodično stablo

• Đuraš Vrančić
• Ilija
• Đuraš Ilijić (Ilić)
• Crnoje Đurašević
• Radič Crnojević
• Đurađ Đurašević Crnojević
• Đurašin
• Kojčin (Gojčin, Goycinus)
• Stefan (Stefanica) Crnojević
• Đurađ Crnojević
• Petar (prvi konvertit - musliman u Crnoj Gori)
• Ivan Crnojević
• Đurađ (Đorđe) Crnojević
• Solomon
• Konstantin
• Jovan
• Viktor
• Jovan
• Faustina
• Ivan
• Đurađ
• Antonija
• Nepoznata Ćerka
• Nepoznata Ćerka
• Stefan
• Staniša (Skenderbeg Crnojević, Sandžakbeg Crne Gore, Stanko Bušatlija)
• Nepoznata Ćerka
• Nepoznata Ćerka
• Nepoznati sin
• Aleksa (Lješ, Alexius) Đurašević Crnojević
• Stefan
• Dobrovoj
• Nikola
• Vlado
• Marko

Vidi još

• Zeta u doba Crnojevića
• Pad Crne Gore (1496)
• Crnogorski sandžak
• Manastir Crnojevića na Ćipuru

Literatura

• Blagojević, Miloš; Spremić, Momčilo (1982). „Slom Crnojevića”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 414—430. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Božić, Ivan (1970). „Zeta u Despotovini”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 2. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 135—275. 
• Božić, Ivan (1970). „Vladavina Crnojevića”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 2. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 277—370. 
• Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Božić, Ivan (1982). „Raspad mletačkog sistema u Primorju”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 403—413. 
• Bojanić, Dušanka (1989). „Nove vesti o Skender-begu Crnojeviću”. Istorijski časopis. 36: 183—190. 
• Veselinović, Andrija (1995). Država srpskih despota (1. izd.). Beograd: Vojska. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2002). Rodoslovi srpskih dinastija. Novi Sad: Platoneum. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik. 
• Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, Slavoljublje, Beograd 1978.
• Kalić, Jovanka (2001). Srbi u poznom srednjem veku (2. izd.). Beograd: Istorijski institut. 
• Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440. 
• Miklosich, Franz (1886). Die Serbischen Dynasten Crnojević: Ein Beitrag zur Geschichte von Montenegro (PDF). Wien. 
• Savić, Viktor (2011). „Zapis Stefana Crnojevića na Svetostefanskoj hrisovulji kralja Milutina” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 31—44. 
• Tomić, Jovan N. (1901). Crnojevići i Crna Gora (1479—1528): Istorijska rasprava. Beograd. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka. Beograd: Knowledge. 
• Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. 

Spoljašnje veze

• Istorija Crne Gore
• Rodoslov
• Rodoslov Crnojevića