Bazilika Svetog Petra

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Crkva Svetog Petra.

Bazilika Svetog Petra (lat. Basilica Sancti Petri, ital. Basilica di San Pietro) je glavna zgrada Vatikana koja se nalazi na desnoj obali reke Tibar. Najvažnije je religiozno zdanje katolicizma, kako po veličini (220 metra dugačka i 136,6 metara visoka), tako i po značaju. Bazilika Svetog Petra nije katedrala već je papina crkva u kojoj se održavaju najvažnije ceremonijalne liturgije. U samoj unutrašnjosti bazilike sahranjen je Sveti apostol Petar, prvi papa, prema istraživanjima arheologa i epigrafiste Margarite Gvarduči (ital. Margherita Guarducci) obavljenim 1965. godine.

Bazilika Sv. Petra u Rimu

Stara bazilika sv. Petra

Ova crkva izgrađena u stilu klasične renesanse, na mestu prethodne ranohršćanske bazilike. Prema tradiciji i istorijskim izvorima, prvo zdanje podignuto je na mestu mučeništva i grobu Svetog Petra, jednog od dvanaest apostola i prema katoličkoj tradiciji prvog rimskog biskupa, a time i prvog u nizu papa. Smatra se jedinstvenom crkvom u hršćanskom svetu, kao i jednom od najvažnijih hršćanskih crkvi. Iznad groba sv. Petra, u 16. veka, sagrađena je bazilika njemu u čast. Brojni znameniti umetnici Italije, među kojima su Donato Bramante, Đovani Lorenco Bernini i Mikelanđelo Buonaroti bili su uključeni u njenu izgradnju od 1506. do 1626. Danas je zbog svojih religijske i istorijske važnosti vezane uz papstvo, protivreformaciju, te umetnike i arhitekte značajno, hodočasničko i turističko središte.

Jedan zapis na tlu srednje lađe navodi dimenzije čitave građevine: dužina, 194 m (spoljašnja dužina iznosi, zajedno s tremom, 211,15 metara), a svod je visok 44 metra. Crkveni prostor zauzima površinu od 15160 m², kupola je do vrha krsta visoka 133 m, a nose je četiri nosača, svaki obima od 71 metra.

Panorama trga Sv. Petra

Status

Berninijeva "Gloria" te katedra sv. Petra

Bazilika Svetog Petra jedna je od četiri papinske bazilike ili velike bazilike u Rimu. Ostale tri su: bazilika sv. Ivana Lateranskog, bazilika sv. Marije Velike i bazilika sv. Pavla izvan zidina. Bazilika sv. Petra je najistaknutija građevina u Vatikanu. Njena kupola je dominantna na liniji horizonta u Rimu. Najveća je crkva na svetu, pokriva područje od 2,3 hektara. Jedna je od najsvetijih mesta hrišćanstva; u njoj se nalazi grobnica sv. Petra, koji je bio jedan od dvanaest apostola i prema katoličkoj tradiciji, ujedno i prvi biskup u Antiohiji, a kasnije prvi biskup u Rimu, prvi papa. Iako Novi zavet ne spominje Petrovo mučeništvo u Rimu, katolička tradicija na temelju spisa crkvenih otaca smatra da je njegova grobnica ispod oltara. Iz tog razloga, mnoge pape iz ranih godina Crkve bile su pokopane u bazilici.

Bazilika sv. Petra nije papino službeno sedište ni prva u rangu među glavnim bazilikama u Rimu. Tu čast ima bazilika sv. Ivana Lateranskog. Međutim, to je zasigurno glavna papinska crkva, jer se većina papinskih ceremonija održava u njoj, zbog njene veličine i povoljne lokacije. Katedra (stolica) sv. Petra, koja se nalazi u bazilici simbolizira nastavak linije apostolskog nasleđa od sv. Petra do današnjeg pape. Za nju se smatralo da je na njoj sedeo sam sv. Petar, ali je ona zapravo dar francuskog kralja Karla II tadašnjem papi Jovanu VIII 875. godine. Ona se nalazi na uzvišenom mestu u apsidi, uz kipove crkvenih učenjaka i ispod slike koja simbolizuje Sveti duh.

Stara bazilika sv. Petra

Freska koja prikazuje presek stare bazilike sv. Petra

Staru baziliku sv. Petra, najpoznatiju i najveću starohrišćansku baziliku, sagradio je car Konstantin Veliki na molbu pape Silvestra I još 326. godine na mestu mučeništva sv. Petra, u blizini Neronovog cirkusa.

Bazilika je bila na uzvišenju do kojega je vodilo stpenište s 35 stepenika. Atrijum na istoku imao je baldahinom natkrivenu cantharus (česmu), a od njega vodio je kroz narteks, ulazni hodnik s pet vrata, do glavnog dela bazilike. Iako je golemi središnji prostor bio dug oko 60 metara – crkva je bila konstruktivno jednostavna i imala je otvoreno krovište. Redovi gusto postavljenih stubova delili su zgradu u glavnu i četiri bočna objekta. Glavni objekat i bočni na zapadu su se završavali s pet lukova od kojih je središnji bio trijumfalni luk (slavoluk). Iza toga nalazila se bema, prostor iz kojeg se možda razvio transept u kasnijim crkvama kružnog tipa (u bemi ili povišenom delu svetišta nalazila se, iza baldahina, grobnica sv. Petra). Iza nje je bila apsida iz koje su biskupi i visoko sveštenstvo održavali službu Božju.

Ispred glavnog oltara bili su okrunjeni mnogobrojni carevi, tako je na Božić 800. godine okrunjen Karlo Veliki kojega je papa Lav III okrunio krunom Svetog rimskog carstva.

U 15. veku stara bazilika sv. Petra je bila stara više od 1100 godina i pokazivala je znakove starosti, pa je papa Nikola V hteo da staru baziliku nadograditi i pretvoriti je u katedralu dostojnu veličine i snage Katoličke crkve.

Gradnja i oblik

Pročelje Bazilike 2005. godine

Izvorni Bramanteov plan Bazilike

Mikelanđelov plan

Presek i tlocrt današnje bazilike

Obnova je započela 1452. godine prema nacrtima Bernarda Roselinija, ali su radovi su tri godine kasnije, posle smrti pape, obustavljeni; zidovi su se uzdizali jedva metar iznad površine zemlje. Pre pontifikata Julija II (1503-1513) nije bilo ozbiljnijeg pokušaja da se bazilika restaurira ili pregradi. Papa se setio starih nacrta i odlučio da ponovo započne gradnju te je nakon 50 godina ovo gradilište opet oživelo. Papa je odlučio da obnovi drvenu baziliku na prikladan imperijalan rimski način, kao savremenu suparnicu rimskim kupalištima i Panteonu.

Jedan deo nove Petrove crkve je predviđen kao mučenička grobnica ili komemorativna crkva. Crkve mučenika bile su obično kružnog tlocrta, a upravo u to vreme projektovao je Donato Bramante sićušni Tempietto San Pietro u Monitoriju, janikulskom brežuljku, gde se pogrešno mislilo da je svetac bio mučen. Prvobitno je, između mnogih nacrta, Julije II upravo odabrao Bramanteovu crkvu u obliku istokračnog grčkog krsta s četiri mala grčka krsta u krakovima. Iznad središta trebalo je da se stepenasto izdiže golema glavna kupola oponašajući Panteon. Četiri manje kupole su bile predviđene za četiri kraka krsta.

U praksi međutim crkve centralnog tlocrta nisu prikladne za velike svečanosti u kojima učestvuju hiljade ljudi i posle 1514. godine, kada je umro Bramante, za vreme njegovih naslednika Rafaela (do njegove smrti 1520), fra Đovanija Đokonde iz Verone i Đulijana da Sangala promenio se taj genijalni plan i došlo je do kompromisa. Dugo se vremena vodila prepirka ne bi li tlocrt u obliku latinskog krsta bio bolji. Velik, ružan drveni model napravljen za Antonija da Sangala mlađeg, koji je umro 1546. godine, predstavlja kompromisno rešenje nekolicine problema, naročito po nespretnom mešanju središnjeg tlocrta i tlocrta latinskog krsta. Nemu nedostaje Bramanteov osjećaj za klasičnu jednostavnost. Njegovo najistaknutije obiležje je neobičan most koji povezuje vestibul i glavni objekat.

Mikelanđelo, kome je papa Pavle III 1547. poverio da nastavi gradnju, vratio se grčkom krstu. Jedino je on, poput Bramantea, bio u stanju da zamisli pravu meru ove velike građevine. Njegove ideje poznate su na bazi nekoliko sačuvanih bakroreza, nekoliko njegovih crteža i drugog velikog drvenog modela. Mikelanđelo je nadmašio Bramanteov projekt jasnoćom i ekonomičnošću otvorivši osnovu u uglovima, stvorivši tako jedinstven integrisani krst i četvorougao i jedinstven enterijer. četvorinu se nerado primio posla i pristao je nakon nagovaranja pape Pavla III. Izjavio je, da je pristao samo iz ljubavi prema Bogu i u čast apostola.

Najvažniji doprinos građevini svetog Petra genijalnog kipara bila je blistava, uz svu veličinu, bestežinski delujuća, kupola iznad papinskog oltara (visoka 138 metara). Kupola je poduprta apsidijalnim galerijama, a iznutra je nose četiri masivna stuba, svaki od kojih je četvrtast sa stranicama od 18 metara. Kamena rebra koja se dižu iz tambura s kolonadom dvostrukih stubova, da bi nosila lanternu na vrhu, povećavaju njen dinamični odnos. Nakon njegove smrti 1564. godine, rad je preuzeo Đakomo dela Porta 1573. godine, koji je donekle promenio projekt.

Kupolu su dovršili Mikelanđelovi naslednici od 1588. do 1593. godine, dugo nakon njegove smrti, i verovatno je lakša i šiljastijeg oblika nego što je on želio.

Za gradnju ovog hrama bilo je potrebno puno novaca, a taj novac je najvećim delom poticao od trgovine oproštajima.

Godine 1606. je papa Pavle V zapovedio da se vrate obliku latinskog krsta s namerom da se osigura više prostora. Tada je Karlo Maderno gradio uzdužni deo katedrale i baroknu fasadu i tako modifikovao ceo odnos kupole i pročelja. Danas se Mikelanđelova kupola, gledajući iz blizine, skriva iza masivne barokne fasade. Ispred fasade je galerija s pet vrata koje vode u baziliku, na čijem vrhu su konjaničke skulpture Konstantina (Bernini) i Karla Velikog (Kornakčini). Jedna od ukrašenih bronzanih vrata zovu se Sveta vrata i otvorena su samo tokom jubilarnih godina.

Tek posle posvete crkve, 18. novembra 1626, Bernini, naslednik Maderna, dovršio je građevinu i čitavu njenu okolinu. Berninijevo je delo visoki tabernakul iznad glavnog oltara, ali pre svega on je zaslužan za današnji izgled Petrovog trga. Ovaj umetnik gradnje osnovao je kolonade sa 284 stuba i 88 nosača koji okružuju u svoj svojoj celini taj jedinstveni trg. Bernini je, takođe, napravio i nacrte za 162 svetačka kipa na balustradi. Obelisk 25 m visok, u sredini trga, potiče iz Egipta. Kaligula je ukrasio njime Neronov cirkus. Godine 1586. transportirali su ga na današnje mesto i tamo ga postavili.

Unutrašnjost i ukrasi

Glavna prostorija

Kupola

Sveta vrata

Oltar sv. Petra s Berninijevim bronzanim baldahinom i apsidom iza

Pieta (Mikelanđelo)

Unutar trema iznad glavnog ulaza je poznati i potpuno obnovljeni mozaik Navicella (brodić), koji je za prvotnu baziliku izradio Đoto di Bondone o prvoj Svetoj godini (1300).

Posljednja vrata desno nazivaju se "Sveta vrata" (Porta Santa) i ona su otvorena samo tokom "Svete godine". Na Badnji dan papa, po osobitom obredu dolazi do tih vrata praćen svečanom procesijom i nakon što triput klekne i triput udari čekićem odstranjuje se zid i papa prvi njima ulazi u Baziliku. Na Sveta tri kralja posle jubilarne godine vrata se ponovno zazidaju, uz posebnu svečanost. Moderne reljefe koji ukrašavaju ta vrata izradio je Viko Konsonti.

Središnja vrata su "Vrata Filarete" (Porta di Bronzo) izradio je u 15. veku Filaret za drevnu Konstantinovu baziliku, ugledavši se u Ghibertijeva vrata u Firenci. Njih uokviruju dvoje vrata iz savremenog doba, Minguzijeva "Vrata dobra i zla" (Porta del Bene e del Male), i Kročetijeva "Vrata svetih sakramenata" (Porta dei Sacramenti), a posljednja vrata sleva, "Vrata smrti" (Porta della Morte), na kojima su prikazani Isusova i Bogorodičina smrt, te smrt u svemiru, su najnovija (1964) i njih je napravio Đakomo Manci za papu Jovana XXIII

U unutrašnjosti se oseća božansko, harmonično prostranstvo najveće katoličke crkve. Utisak veličine se može dobiti ako znamo da su puti (mali anđeli), na pandantivima kupole, veći od ljudske veličine, dok je centralni kanopos visok poput rimske palate.

Devedeset devet svetala poređanih u polukrug oko oltara se održava uvek upaljenima kako bi osvetlili grobnicu sv. Petra ispod oltara.

Bronzani baldahin iznad oltara, visok 29 metara, izradio je najveći barokni kipar Bernini. Baldahin nose spiralni stubovi izliveni od bronzanih dekoracija s Panteona, a na vrhu se nalazi golema skulpturalna kompozicija uznesenja sv. Petra.

Dekoracija apside je isto tako delo velikog kipara. Umetnik je zamislio veliko barokno relikvijarno prestolje u pozlaćenoj bronzi koje okružuje drveni tron za koji se veruje da je originalni tron sv. Petra. Iznad njega su veličanstvene trake "Svete svetlosti" s golubicom Duha Svetoga i brojnim figurama od gipsa.

Dva su monumentalna nadgrobna spomenika s obe strane oltarne apside: grobnica pape Pavla II (Guglielmo Dela Porta 1575) i grobnica pape Urbana VIII (Bernini 1647). Uz četiri ogromna centralna stuba (pilastra) nalaze se grupe svetaca od kojih je možda najljepši sv. Longinus s kopljem kojim je proboden Krist (Bernini). Ostale grupe su: poznati bronzani kip sv. Petra iz 13. veka, Carica sv. Jelena Andree Bolgija, sv. Veronika Frančeska Močija i sv. Andrija Fransoa Dukejnoja.

Uz pilastre, u bazilici se nalaze mnogobrojni spomenici, kao npr. Kristina Švedska Karla Fontane, Berninijeva matilda iz Kanose (1635), Kanovini spomenici papama Klementu XIII, Urbanu VIII i posljednjim Stjuartima.

U bazilici se nalazi i Pieta koju je veliki Mikelanđelo isklesao s nepunih 25 godina za jubilej 1500. godine.

U Univerzitetu i muzeju riznice sv. Petra (Tesoro) nalazi se dragoceni Donatelov ciborij i grobnica pape Siksta IV, delo Antonija del Polajola.

Ispod jednog od stubova kupole nalazi se ulaz u Vatikansku kriptu u kojoj se nalaze ostaci stare Konstantinove bazilike i grobnice dvadesetak pontifikanata (među kojima su Pije XII, Jovan XXIII, Pavle VI i Jovan Pavle I). Iskapanja ispod Konfesije donela su važno otkriće koje je papa Pavle VI objavio 26. juna 1968.: "Relikvije sv. Petra su identificirane na način koji možemo smatrati uverljivim".

Utisci

"Građevinu, koja svoju slavu u prvom redu zahvaljuje svojoj veličini i sjaju svoje opreme teže je opisati rečju od bilo koje druge građevine", pisao je Karl Lutzov u svojem pre stotinu godina napisanom delu o umetnosti crkvene gradnje, "a taj posao je tim teži budući da su temeljni oblici, u kojima se postavila gradnja i stil u kojem je izvedena po svojoj prirodi lišeni svake osobine i obiležja, streme prema nekoj sveobuhvatnoj opštenitosti." Kao i kasniji kritičari Lutzov žali što su se odrekli Bramanteovog tlorisa forme grčkog krsta. "Jasno se oseća kako je prvotna jedinstvena zamisao žrtvovana zahtevu za masovnim razvijanjem raskoši." Džejkob Burkkhardt je naprotiv, mislio da uticaj crkvenog prostora odlučujuće deluje na rasvetu i na broj ljudi. "U uskršnje jutro svatko zna da se nalazi u najvećoj zemaljskoj prostoriji na svetu."

Američki filozof Ralf Voldo Emerson opisao je baziliku sv. Petra kao "ukras zemaljske kugle ... uzvišenu i lepu."

Opšteni utisak crkvenog prostora sa svojim izjednačenim razmerima, sa svojim efektima perspektive, boje i strujanjem svetla deluje fascinirajuće na neiskusnog posmatrača. Onaj koji se obraća pojedinačnim delovima građevine, spomenicima i umetninama - na njega će ta građevina ostavljati još veći utisak. Ali bazilika svetog Petra nije samo crkva i majstorsko delo građevinske umetnosti već ponajprije simbol univerzalnosti crkve.

Arhiprezbiteri bazilike od 1053. godine

Papa imenuje arhiprezbitera, koji upravlja bazilikom. To su obično italijanski kardinali, ali bilo je i kardinala drugih narodnosti poput Engleza Henrija Benedikta Stjuarta i Edvarda Henrija Hauarda i Španca Rafaela Meri del Vala i dr. Dva kardinala arhiprezbitera Giovani Gaetano Orsini i Pietro Barbo kasnije su postali pape (Nikola III i Pavle II).

Grobovi i relikvije

Postoji više od 100 grobova u bazilici sv. Petra, mnogi se nalaze u katakombama ispod bazilike. To uključuje grobove 91. pape, sv. Ignacija Antiohijskog, Otona II, cara Svetog rimskog carstva, kompozitora Đovanija Pjerluiđija da Palestrina i dr. Tu su sahranjeni i progonjeni britanski plemići katoličke vere Džejms Frensis Edvard Stjuart i njegova dva sina, Čarls Edvard Stjuart i Henri Benedikt Stjuart, kojima je papa Kliment XI dopustio dolazak u Vatikan. Takođe tu je sahranjena i Marija Klementina Sobjeska, supruga Džejmesa Francisa Edvarda Stjuarta i unuka Jana Sobjeskog, zatim kraljica Kristina Švedska, koja je abdicirala s prijestolje kako bi se preobratila na katolicizam, grofica Matilda Toskanska, pristaša pape Grgura VII, tokom spora za investituru između pape i cara Henrika IV. Najnovija sahrana u bazilici je ona pape Jovana Pavla II, 8. aprila 2005. godine.

Galerija

• 
  Pogled na kupolu iz unutrašnjosti
• 
  Pogled na Rim iz Bazilike.
• 
  Bronzani kip Sv. Petra, pripisano Arnolfu di Kambiju.
• 
  Papa Benedikt XVI posle sv. mise u Bazilici.
• 
  Pogled na Baziliku s rijeke Tibar.
• 
  Grob pape Jovana XXIII.
• 
  Pogled na Baziliku noću.
• 
  Glavni ulaz.
• 
  Kipovi Isusa sa Sv. Jovanom Kristiteljem i Sv. Andrijom na vrhu fasade.
• 
  Bazilika na slici Viviana Kodacija oko 1630.
• 
  Model Bazilike u parku Minimundus u Klagenfurtu.
• 
  Spisak papa u Bazilici.
• 
  Bazilika Svetog Petra
• 
  Unutrašnjost bazilike - Đovani Paolo Panini
• 
  Bazilika noću.

Literatura

• Pinto, Pio (1975). The Pilgrim's Guide to Rome. San Francisco: Harper & Row. ISBN 978-0-06-013388-7. 
• Hintzen-Bohlen, Brigitte; Sorges, Jürgen (2001). Rome and the Vatican City. Köln: Könemann. ISBN 978-3-8290-3109-7. 
• Dzyubanskyy, Taras (2010). The Development of the Cult of St. Peter in the Vatican: from the poor man's grave to the largest basilica in the world. Lviv. 
• Fletcher, Banister (2001) [First published 1896]. Sir Banister Fletcher's a History of Architecture (20th izd.). London: Architectural Press. ISBN 978-0-7506-2267-7. 
• Fletcher, Banister (1975). History of Architecture on the Comparative Method for the student, craftsman, and amateur. New York: Macmillan Pub Company. ISBN 978-9997460554. 
• Hartt, Frederick (2006). History of Italian Renaissance Art (6th izd.). Englewood Cliffs: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-188247-8. 
• Korn, Frank J. (2002). Hidden Rome. New York: Paulist Press. ISBN 978-0-8091-4109-8. 
• Lees-Milne, James (1967). „Saint Peter's – the story of Saint Peter's Basilica in Rome”. London: Hamish Hamilton. OCLC 1393052. 
• Gardner, Helen; Kleiner, Fred S.; Mamiya, Christin J. (2005). Gardner's Art through the Ages: The Western Perspective. 2 (12th izd.). Belmont: Wadsworth. str. 499—500,571—575. ISBN 978-0-495-00479-0. 
• Lanciani, Rodolfo (1892). „Chapter III: Christian Churches”. Pagan and Christian Rome. Boston and New York: Houghton, Mifflin and Company. 
• Goldscheider, Ludwig (1996). Michelangelo (6th izd.). Oxford: Phaidon. ISBN 978-0-7148-3296-8. 
• Pevsner, Nikolaus (1963). An Outline of European Architecture (7th izd.). Baltimore: Penguin Books. ISBN 978-0-14-020109-3. OCLC 2208913. 
• Pinto, Pio (1975). The Pilgrim's Guide to Rome. San Francisco: Harper & Row. ISBN 978-0-06-013388-7. 
• Scotti, R. A. (2007). Basilica: the Splendor and the Scandal – Building of St. Peter's. New York: Plume. ISBN 978-0-452-28860-7. 
• „Inside the Vatican”. National Geographic News. National Geographic Society. 28. 10. 2010 [2004]. Pristupljeno 30. 12. 2008. 
• „Saint Peter's – Truth Unveiled: Bernini’s Bell Towers and the Allegory of Truth: Urban VIII’s Bell Towers”. Arhivirano iz originala 10. 06. 2014. g. Pristupljeno 01. 05. 2017. 

Spoljašnje veze

• Službena stranica Bazilike Svetog Petra
• O arhitekturi Bazilike i slike
• putovanje Bazilikom
• Satelitski snimak Bazilike
• Članak o Bazilici
• Članak i slike o Bazilici
• Članak u Katoličkoj enciklopediji
• Snimak Bazilike iz vazduha
• Vaticanstate.va Архивирано на сајту Wayback Machine (22. фебруар 2019) ‒ official website with images and information about the Basilica
• "Virtual Reality Tour of the Basilica of Saint Peter"
• St Peter's Basilica.info ‒ unofficial website on the architecture of the basilica, with images and extracts of texts gathered from different books.
• Google Maps: Vatican ‒ Satellite image of the Basilica
• Vatican City, Piazza San Pietro ‒ VR panorama with map and compass effect by Tolomeus
• Vatican City, Piazza San Pietro ‒ QTVR panorama hi-res (15 Mb) by Tolomeus