Beogradska mitropolija

Za druge upotrebe, pogledajte Beogradska mitropolija (višeznačna odrednica).

Beogradska mitropolija je bila crkvena oblast u Kneževini Srbiji odnosno Kraljevini Srbiji od 1831. do 1920.

Beogradska mitropolija
Osnovni podaci
Osnivanje	1831 — autonomija
Autokefalnost	1879.
Kanonsko priznanje	kanonski priznata
Predstojatelj	arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije
Sjedište	Beograd
Kanonska jurisdikcija	Kneževina Srbija, Kraljevina Srbija
Kalendar	julijanski kalendar
Statistika
Eparhija	8

U periodu od 1831. do 1879. bila je samoupravna (autonomna) crkvena oblast pod vrhovnim starešinstvom Carigradske patrijaršije. Crkvenu samostalnost (autokefalnost) stekla je kanonskim putem 1879. godine i kao takva je 1920. godine ušla u sastav ujedinjene Srpske pravoslavne crkve. Arhiepiskopska katedra nalazila se pri Sabornom hramu Svetog arhanđela Mihaila u Beogradu, a poglavari mitropolije nosili su naslov: „arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije”.

Istorija

Dimitrije Pavlović, poslednji mitropolit beogradski

Nakon pregovora između Kneževine Srbije i Carigradske patrijaršije koji su vođeni tokom 1831. godine, kanonskim putem je doneta odluka o stvaranju samoupravne Beogradske mitropolije kao crkvene oblasti za celokupno područje Kneževine Srbije. Za prvog poglavara Beogradske mitropolije postavljen je dotadašnji arhimandrit Melentije Pavlović kome je dodeljen naslov: arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije. Pri bogosluženjima mitropolit je i dalje spominjao carigradskog patrijarha, a mitropolita svi episkopi u Srbiji.

Godine 1879. Beogradska mitropolija je postala potpuno samostalna (autokefalna) crkvena oblast pošto je od Carigradske patrijaršije kanonskim putem stekla punu crkvenu autokefalnost. Tada je u sastav Beogradske mitropolije ušla Eparhija niška.

Protivno stavu Svetog arhijerejskog sinoda i potrebama Pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji, vlada Milutina Garašanina je 1886. godine izdejstvovala i sprovela ukidanje dvaju srpskih pravoslavnih eparhija, Šabačke i Negotinske. Glavni zagovornik ukidanja je bio Milan Kujundžić Aberdar, tadašnji ministar prosvete i crkvenih dela. Odmah nakon pada Garašaninove i Kujundžićeve vlade, Sveti arhijerejski sinod je u jesen 1887. godine zatražio da se ove eparhije obnove, ali to je učinjeno tek 1891. i 1898. godine.

Nakon oslobodilačkih ratova (1912-1913) pokrenuti su pregovori sa Carigradskom patrijaršijom o priključenju eparhija u oslobođenim oblastima, ali početne pregovore je omelo izbijanje Prvog svetskog rata i oni su nastavljeni tek nakon 1918. godine, a okončani su uspešno tokom 1920. godine, stvaranjem ujedinjene Srpske pravoslavne crkve.

Ustrojstvo

U sastavu Beogradske mitropolije nalazile su se eparhije Beogradska, Užička i Šabačka, nešto kasnije i Timočka eparhija, a poslije prisajedinjenja (1878) i Niška eparhija. U 20. vijeku postojale su sljedeće eparhije: Beogradska (Beograd), Šabačka (Šabac), Žička (Čačak), Niška (Niš) i Timočka (Zaječar). Beogradski episkop je bio arhiepiskop i mitropolit Srbije.

Nakon balkanskih ratova (1912—1913) u pod privremenu upravu Beogradske mitropolije potpale su i eparhije u oslobođenim krajevima: Raško-prizrenska, Skopska, Veleško-debarska i manji delovi nekih drugih eparhija Carigradske patrijaršije.

Arhijerejski sabor je bio najviša crkvena vlast u Kraljevini Srbiji. Predsjednik mu je bio mitropolit, a članovi svi eparhijski episkopi. Redovno se sastajao jedanput godišnje u proljeće ili jesen. Sjednicama je obično prisustvovao i referent za crkvene poslove pri Ministarstvu prosvjete, a kasnije glavni načelnik Ministarstva vjera. Pored vjerskih, duhovno-disciplinskih, liturgijskih i vjeronaučnih poslova, u djelokrug Arhijerejskog sabora spadao je i izbor episkopâ, organizovanje eparhija, parohija i manastira, te rukovanje crkvenim fondovima i uticanje na donošenje državnih zakona i uredaba za Crkvu i sveštenstvo. Osim toga, kao crkveno-sudska vlast, Sabor je sudio i raspravljao sve međusobne razmirice episkopâ i mitropolita, kao i njihove krivice i bračne sporove kralja i članova Kraljevskoga doma.

Duhovni sud (konzistorija) je postojao u svakoj eparhiji kao stalna sudska i upravna vlast. Predsjednik mu je bio jedan protoprezviter, a članovi najmanje dva redovna i nekoliko počasnih sudija sveštenika i kaluđera. Imenovao ih je kralj na predlog episkopa i ministra vjera. Veliki duhovni sud je bio prizivna (apelaciona, žalbena) vlast protiv odluka duhovnih sudova. Sjedište mu je bilo u Beogradu, a predsjednik mu je bio jedan episkop koga je Arhijerejski sabor birao na godinu dana. Članovi su obično bili po jedan okružni prota ili arhimandrit iz svake eparhije, a sekretar referent za crkvene poslove pri Ministarstvu prosvjete. Imenovao ih je kralj.

Eparhije

U sastavu Beogradske mitropolije bile su se sledeće eparhije:

Eparhija	Sjedište	Napomene
Beogradska eparhija	Beograd	Ranije nazivana i Servijska eparhija; danas Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka
Žička eparhija	Čačak	Eparhija se do 26. juna 1884. zvala Užička Danas sjedište u Kraljevu
Šabačka eparhija	Šabac	Jedno vreme (1886—1898) eparhija je bila ukinuta i pripojena Beogradskoj
Timočka eparhija	Zaječar	formirana posle 1833, a izvesno vreme (1886—1891) je bila ukinuta i pripojena Niškoj Pre formiranja teritorija eparhije je bila u sastavu carigradske Vidinske i manjim delom Niške eparhije
Niška eparhija	Niš	dodata 1879. 1. novembra 1880. proširena pripajanjem dotadašnje Nišavske (pirotske) eparhije
Nišavska eparhija	Pirot	dodata 1879. 1. novembra 1880. ukida se kao zasebna eparhija i pripaja se Niškoj eparhiji
Eparhija raško-prizrenska	Prizren	administracija od 1912. (status rešen 1920.)
Skopska eparhija	Skoplje	administracija od 1912. (status rešen 1920.)
Veleško-debarska eparhija	Kičevo	administracija od 1912. (status rešen 1920.) Tadašnji vikarni episkop ove eparhije je istovremeno upravljao i srpskim delovima susednih eparhija: Prespansko-ohridske, Pelagonijske, Vodenske, Poljanske i Strumičke

Mitropoliti (1831—1920)

Portret	Ime i prezime (Vreme starešina)	Napomene
	mitropolit Melentije Pavlović 1831—1833	Srbin
	mitropolit Petar Jovanović (1833—1859)
	mitropolit Mihailo Jovanović (1859—1881)	1879. mitropolija je dobila autokefalnost Kada je austrofilska srpska vlada 1881. proterala mitropolita Mihaila Mojsej Veresić je bio adminitrator mitropolije do 1883, kada je srpska vlada nametnula mitropolita Teodosija.
	mitropolit Teodosije Mraović (1883—1889),
	mitropolit Mihailo Jovanović (1889—1898),	Ponovo beogradski Mitropolit
	mitropolit Inokentije Pavlović (1898—1905),
	mitropolit Dimitrije (1905—1920),	1920. uzdignut u rang patrijarha

Vidi još

• Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka
• Beogradsko-karlovačka mitropolija

Izvori

• Berić, Dušan M. (2008). „Mitropolit Mihailo i Austrougarska 1875–1880”. Život i delo mitropolita Mihaila (1826-1898). Beograd: SANU. str. 187—203. 
• Vojvodić, Mihailo (2003). „Kako je Srpska crkva dobila nezavisnost 1879. godine” (PDF). Istorijski časopis (50): 87—98. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 03. 2018. g. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro. 
• Jagodić, Miloš (2012). „Pravoslavna crkva u novim krajevima Srbije (1912-1915)” (PDF). Srpske studije (3): 101—135. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 05. 2019. g. Pristupljeno 06. 05. 2019. 
• Novaković, Dragan (2009). „Crkvena politika kneza Miloša i borba za autonomiju Pravoslavne crkve u Srbiji”. Crkvene studije (6): 365—382. 
• Puzović, Predrag (1995). „Ukidanje Negotinske i Šabačke eparhije 1886. godine” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 39 (1-2): 143—158. 
• Puzović, Predrag (2000). Kratka istorija Srpske pravoslavne crkve (1219-2000). Kragujevac: Kalenić. 
• Puzović, Predrag (2013). „Uloga sveštenstva u Balkanskim ratovima” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 72 (1): 93—111. 
• Puzović, Predrag (2014). „Stotinu osamdeset godina Timočke eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 73 (2): 87—92. 
• Puzović, Predrag (2015). „Postradali sveštenici tokom Prvog svetskog rata sa prostora Timočke eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 74 (1): 261—268. 
• Puzović, Predrag (2015). „Stradanje sveštenika tokom Prvog svetskog rata na područiju Šabačko-Valjevske eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 74 (2): 221—232. 
• Radić, Radmila; Isić, Momčilo (2015). Srpska crkva u Velikom ratu 1914-1918. Beograd-Gacko: Filip Višnjić, Prosvjeta. 
• Pekić, Milenko (1996). „Mitropolit Mihailo i Dalmacija”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 53: 39—78. 
• Radosavljević, Nedeljko V. (2007). Pravoslavna crkva u Beogradskom pašaluku 1766-1831: Uprava Vaseljenske patrijaršije. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Radosavljević, Nedeljko V. (2009). Šest portreta pravoslavnih mitropolita 1766-1891. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Radosavljević, Nedeljko V. (2014). „Autonomija Pravoslavne crkve u Kneževini Srbiji i arondacija episkopija 1831-1836”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 25: 233—248. 
• Raković, Aleksandar (2009). „Predlozi i rasprave o visokim bogoslovskim studijama u Kraljevini Srbiji 1899-1914” (PDF). Srpska teologija u dvadesetom veku. 4: 104—116. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 10. 2019. g. Pristupljeno 07. 10. 2019. 
• Raković, Aleksandar (2010). „Visoko obrazovanje Srpske pravoslavne crkve 1899-1936: Putevi i raskršća”. Univerzitet i srpska teologija: Istorijski i prosvetni kontekst osnivanja Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu (istraživanja, dokumentacija, bibliografija) (PDF). Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 37—118. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 01. 2022. g. Pristupljeno 07. 10. 2019. 
• Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra. 
• Slijepčević, Đoko M. (1980). Mihailo, arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije. Minhen: Iskra. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 23. 10. 2016. 
• Stojančević, Vladimir (1981). „Srpska nacionalna revolucija i obnova države od kraja XVIII veka do 1839”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—158. 
• Stojančević, Vladimir (2004). „Mitropolit Mihailo i pitanje autonomije srpske crkve u Turskoj 1878. godine”. Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor. 68-69 (2002-2003): 235—240. 
• Šemjakin, Andrej L. (2003). „Mitropolit Mihailo u emigraciji: Zajedno sa Nikolom Pašićem protiv Milana Obrenovića” (PDF). Zbornik Istorijskog muzeja Srbije. 31: 219—238.