Википедија

Gvozdeni puk

Drugi pešadijski puk „Knjaz Mihajlo”, poznat pod nazivom Gvozdeni puk, bio je puk srpske vojske tokom ratova od 1912. do 1918. godine. U Drugom pešadijskom puku Moravske divizije prvog poziva bilo je najviše Jablaničana, Pustorečana i Topličana i Zaplanjaca.

2. pešadijski puk
Štab Drugog pešadijskog puka I poziva, sa komandantom potpukovnikom Vladimirom Ristićem
Postojanje7. oktobar 1912—5. maj 1920
Mesto formiranja:
Prokuplje
DeoVojske Kraljevine Srbije
Angažovanje
OdlikovanjaKarađorđeva zvezda sa mačevima II reda, Karađorđeva zvezda sa mačevima III reda, Karađorđeva zvezda sa mačevima IV reda, Orden Belog orla III reda, Zlatna medalja za hrabrost i Francuski ratni krst sa palmom.
Komandanti
KomandantPotpukovnik Vladimir Ristić - od 20. septembra 1912 do 25. juna 1913. godine
Komandant 2Potpukovnik Dušan Purić- od 25. juna 1913. do završetka Drugog balkanskog rata.
Komandant 3Potpukovnik Đorđe Paligorić- od završetka Drugog balkanskog rata do početka Cerske bitke)
Komandant 4Pukovnik Milivoje Stojanović Brka- od 04.08 do 21. novembra 1914 (bitka na Kolubari)
Komandant 5Potpukovnik Dimitrije Milić - od 21. novembra 1914 do 7. aprila 1915
Komandant 6Major Vojislav I. Gojković - v. d. komandanta od 5. decembra 1914 do 4. aprila 1916. godine
Komandant 7Pukovnik Dimitrije Milić - ponovo komandant od 4. aprila 1916 i komandovao je pukom do 15. decembra 1916,
Komandant 8Potpukovnik Miloje Jelisijević - od 15. decembra 1916 do 25. decembra 1916. godine.
Komandant 9Pukovnik Alempije Marjanović - od 25. decembra 1916 do 8. decembra 1917 i od 28. februara 1917 do 15. marta 1918.
Komandant 10Potpukovnik Stevan Radovanović - v. d. komandanta od 8. decembra 1917 do 28. februara 1918. godine
Komandant 11Potpukovnik Ćiro Daskalović - v. d. komandanta od 15. aprila 1918. do 11. maja 1918. godine
Komandant 12Potpukovnik Ćiro Daskalović - v. d. komandanta od 15. aprila 1918. do 11. maja 1918. godine
Komandant 13Potpukovnik Mihailo Kovačević - od 11. maja 1918 do 23. decembra 1918. godine
Komandant 14Potpukovnik Ćiro Daskalović - od 23. decembra 1918. godine

Istorija Gvozdenog puka uredi

Drugi pešadijski puk, prvog poziva u miru je imao garnizon u Nišu, a u ratu mobilisao se u Prokuplju, gde se nalazila okružna pukovska komanda. Hrabrošću, čvrstinom i visokim borbenim moralom u oslobodilačkim ratovima 1912-1918, puk se pročuo i junaštvom zadivio skoro sve savezničke vojske, pa njihove vojskovođe, vlade i narode. U ratu s Turcima 1912. godine Gvozdeni puk činili su Topličani, Jablaničani, Pustorečani i Zaplanjci. U drugoj i trećoj četi 4. bataljona bili su samo Jablaničani i Topličani. Uoči rata, 7. oktobra 1912. godine kad je puk pošao iz Prokuplja u rat protiv Turaka brojao je: 60 oficira, 445 podoficira i kaplara, 4210 redova i 29 muzičara. Ovaj puk prvog poziva popunjavali su srpski vojnici u najboljoj životnoj snazi, od 21 do 31 godine starosti. Na krvavom ali pobedonosnom putu, puk je imao i velike gubitke ali je stekao i besmrtnu slavu. U borbama s Turcima kod Bitolja iz stroja ovog puka izbačena je 1/5 vojnika. U borbama s Bugarima, samo na Grljenskim položajima, u jednom bataljonu puka od 15 oficira, koliko je krenulo u rat, preživelo je 3, a od 1500 vojnika primirje je dočekalo samo 200 hrabrih boraca. Slavni puk je samo za mesec dana neprekidnih borbi s Bugarima, izgubio 33 oficira i 2120 vojnika i podoficira. Puk je u Drugom balkanskom ratu izgubio i svog prvog komandanta potpukovnika Vladimira Ristića. Od 4500 boraca, u ratu s Turcima i Bugarima, od 1912. do 1913. godine, iz stroja Drugog puka izbačeno je ili poginulo 3000 vojnika, a od 60 oficira 48 je poginulo ili ranjeno. Bilo je više slučajeva da su obični redovi preuzimali komandu. Nije mali broj ratnika ovog puka, koji su 1912. godine pošli u rat kao redovi, a vratili se 1918. godine u činu kapetana, pa čak i majora.

 
Pripadnici Gvozdenog puka
  • O tom borbenom moralu srpskih vojnika uverljiv zapis ostavio je njihov protivnik i okupatorski vojnik, kaplar 11. puka 9. austro-ugarske divizije i učesnik Cerske i Kolubarske bitke i poznati književnik Egon Ervin Kiš. O njima on kaže: „Tek u Srbiji 1914. godine shvatio sam da je ljubav prema slobodi malih naroda, jača sila od nasilja velikih i moćnih. Tek ovde sam shvatio Šatobrijana da neumitna sila-volje savlađuje sve, a da je slabost sile u tome što veruje samo u silu“.
  • Žurnal de Ženev, oktobar 1918. o Gvozdenom puku: „Izgleda da oni vode borbu u hipnozi, u nekom letargičnom snu, idu napred .. pod neprestanom borbom, zaneseni, opijeni, idu iz dana u dan kao oluja, kao mahniti po 30-40 kilometara dnevno. Ova brzina gonjena je samo za kinematografske filmove…“
  • Franše de Epere: „To su seljaci, skoro svi; to su Srbi, tvrdi na muci, trezveni, skromni, nesalomivi; to su ljudi slobodni, gordi na svoju rasu i gospodari svojih njiva“.[1]

Drugi pešadijski puk prvog poziva, od pedeset pukova, koliko je brojala srpska vojska, jedino je on nosio počasni naziv „Gvozdeni puk”. Slavno ime „gvozdeni“ puk nije dobio ni od kralja, ni srpske Vrhovne komande već, sasvim spontano, od samih srpskih vojnika drugih pukova, a zbog izuzetne hrabrosti i velikih ratničkih podviga na bojnom polju krvavog Balkana. A znalo se u celoj srpskoj vojsci, pa čak i u okupatorskoj regimenti, da taj puk i po ceni velikih gubitaka ne odstupa sa bojnog polja bez komandnog naređenja. Neprijatelj, kad bi saznao da je ispred njega Drugi „gvozdeni“, zadrhtao bi i hvatala bi ga panika. Znao je da ovaj srpski puk uvek u borbu ide do kraja-ili pobediti ili izgubiti, trećeg nije bilo. Tertium non datur! Od njega su se naročito plašili Bugari. Kad je 1913. na Bregalnici Drugi puk krenuo na juriš, čula se panična povika bugarskih vojnika: „Begajte! Begajte! Ide vtori železni! Ide ludi puk!”

Kazivanje zarobljenog neprijateljskog oficira uredi

Jedan zarobljeni viši bugarski oficir izjavio je srpskom komandantu: „Ceo dan na jednoj čuki borismo se i borismo se sa železnim pukom. Pet puta nas železni istera iz naših redova. A i mi njih pet puta najurismo sa čuke. No, ne lezi vraže! Pred samu noć železni osvoji čuku i naše redove. Moji vojnici pobacaše oružje i opremu i dadoše se u panično bekstvo. Vojnici su bežali i glasno vikali: Begajte! Begajte! Juri ni ludi železni puk! Toga dana i jedni i drugi imali smo velike gubitke. Na čuki samo leš do leša ubijen srpski i bugarski vojnik. To je prava ljudska kasapnica i strahota”. U ratu s neprijateljem srpski vojnici i komandanti drugih jedinica bili su slobodniji i sigurniji kad je uz njih Drugi „gvozdeni” puk, tada bi vojnici šaputali: „Požurite, evo nam gvozdenjaci. Znali su njegovu izuzetnu hrabrost i njegove velike ratne podvige na bojnom polju. I svaki srpski komandant bio je sigurniji u borbi kad je znao da je Gvozdeni puk ispred njega ili u pozadini fronta.

Drugi „gvozdeni” puk, u svim borbama i velikim bitkama, borio se sa velikim požrtvovanjem, upornošću i istrajnošću. Bio je u stanju da i po ceni najtežih gubitaka, do zadnjeg časa brani položaje i prelazi u juriš i onda kada bi svaka druga vojska počela da odstupa. Skoro svaku borbu završavao je silovitim jurišem na bajonet. U tome je bio bez premca. Na žalost, veliki broj od hrabrih vojnika nikada se nije vratio svojim kućama. Većina je izginula na bojnom polju. Skoro svi oni prešli su surova bojišta Srbije, gudure Albanije, krvavi Solunski front i delili sudbinu srpske i savezničke vojske. I zato je u ovom proslavljenom puku bilo i najviše junaka i najviše nosilaca Karađorđeve zvezde sa mačevima, najvišeg ratnog odlikovanja Srbije i brojnih najviših savezničkih odlikovanja. O najhrabrijim junacima Drugog puka pevale su se pesme i ukazivano im je posebno poštovanje. Na kraju balkanskih ratova ova jedinica ostala je bez polovine vojnika i oficira, zbog neverovatne hrabrosti i požrtvovanosti puk je poneo ime Gvozdeni.[2] Da je puk imao posebno mesto u srpskoj vojsci govori podatak da je kovčeg sa posmrtnim ostacima kralja Petra Prvog Karađorđevića, od sto pukovskih zastava koliko ih je bilo u srpskoj vojsci, bio prekriven upravo zastavom Drugog gvozdenog puka.[3]

Sela u Toplički i Jablanički upravni okrug i Pustoj Reci sa više heroja i nosilaca Karađorđeve zvezde sa mačevima uredi

Gajtan - 18 nosilaca Karađorđeve zvezde,

Unapređeni i odlikovani pripadnici gvozdenog puka uredi

Od 1912. do 1918. godine od oko 7.000 pripadnika poginulo je 84 oficira, 2974 vojnika i podoficira, ranjeno 148 oficira i 6.492 vojnika i podoficira puka. U ove podatke nisu uračunati gubici od bolesti, naročito od kolere 1913. i tifusa 1915. godine, jer nikad nisu precizno utvrđeni.

U surovom ratnom vihoru, u borbi na život i smrt, u bojnom takmičenju ko će biti najhrabriji među hrabrim srpskim vojnicima, mnogi Podgorani su od običnih redova postajali podoficiri, niži i viši oficiri. U Podgori (Pustoj Reci i Jablanici) bilo je 72 nižih i viših oficira i to : 12 potporučnika, 12 poručnika, 43 kapetana, 8. majora, 2 potpukovnika i 2 pukovnika. Oni su nosioci 149 Karađorđevih zvezda sa mačevima, 10 Legija časti i 6 ruska Krsta Svetog Đorđa.

  • Od redova u čin potporučnika unapređeni su : Luka Knežević iz Brajine, Boško Jovović iz Gajtana, Svetozar Milovanović iz Gazdara, Ivan D. Bulajić iz Dubrave, Ilija Mićunović iz Medevca, Vukosav I. Petrović, Ilija T. Lukić, Mirko J. Vasiljević i Nedeljko Perović, svi iz gornojablaničke Stuble, i Miloš P. Jovanović iz Retkocera (Sponce), Ilija Plavšić iz Borovca i Stojan Savić iz Crnog Vrha. U činu poručnika iz Prvog svetskog rata su izašli : Grujica Perišić iz Gubavaca, Petar Pavlović i Mašan P. Radovanović iz Medevca, Milutin Dragović iz Obilića, poslanik i senator, Krsto Žugić iz Retkocera, Mihailo I. Perović i Risto I. Perović iz jablaničke Stuble, Stanko Vlahović i Vukašin Ćalović iz Tulara, Jordan V. Ignjatović iz Rečice, Miljan Perović, poslanik iz Čokotina i Cvetko N. Stojanović iz Crnog Vrha.
  • U čin kapetana unapređeni su : Arsenije Mikarić iz Bogunovaca, Ranđel Stojičić iz Borinca, Miko Milošević iz Vrapca, zatim Miladin Vasović, Maksim Đurović, Đuro Perović i Vlajko Petrušić, svi iz Gajtana, potom Ilija M. Bogdanović iz Gornjeg Brestovca, Kostadin S. Bogdanović i Stojadin Anđeloković iz Kosančića, Stevan T. Sokolović iz Lapotinca, Mihailo S. Golubović iz Lece, Stevan Smajović iz Mrkonje, Mihailo Perović i Novica Perović iz Obilića, Andrija B. Petrović iz Petrovca kod Leskovca, Božo Nikolić iz Petrilja, Petar Vukadinović iz Poroštice, Mihailo Milovanović Gexa iz Pustog Šilova, Krsto Mihailović, Milovan Perovanović, Simo Kontić i Petar Cvetković, Radovan Spasić Spasojević, svi iz Retkocera, Blagoje Nikolić Radenović iz jablaničkog Svirca, Petar Savić iz Sijarine, Novak Živković iz Pustog Šilova, Dušan Đ. Popović i Radosav S. Đalović iz Tulara, Miloš R. Perović i Milovan Cerović iz jablaničke Stuble, Blagoje Stamenković iz Šilova, Vaso Vlahović iz Prpora, Svetozar Milčić iz Lebana, Dragutin Buturović Drago iz Pustog Šilova, Mirko Radojević iz Drenca, Zafir Trajković iz Bojnika, Miloš Perović iz Čokotina, Ilija Žugić iz Retkocera, Blagoje Doderović iz Marovca, Radivoje Denčić iz Lebana, Maksim Đokić iz Gazdara i Milan Ognjenović iz Stare Banje.
  • U činu majora bili su hrabri ratnici : Milivoje Jovović i Jevrem Nedić iz Gajtana, Radivoje Denić Raško iz Medveđe, Cvetko G. Bulajić iz Dubrave, Milutin Radojević i Bajo Milunović iz Mrkonja, Stevan P. Rajčević i Petar S. Spasojević iz Retkocera.
  • U činu potpukovnika Stevan S. Perović i Sava I. Perović iz jablaničke Stuble.
  • U čin pukovnika unapređeni su Radovan Radović iz Tulara i Boško Kujović iz Stuble.

Može se slobodno reći da je Podgora Kosančićeva poznata kao kraj u Srbiji sa najvećim brojem nosilaca Karađorđeve zvezde. Njih 133 je sa zlatnim vojničkim, zatim srebrnim vojničkim ordenom i oficirskim redom Karađorđeve zvezde sa mačevima. Od tih 133 su nosioci : 62 zlatnog vojničkog ordena Karađorđeve zvezde, 60 srebrnog ordena Karađorđeve zvezde, a 26 je sa Karađorđevom, zvezdom (I-IV) reda. Njih 133 nosilo je 150 najlepših srpskih odlikovanja, a 10 najhrabrijih i francusku Legiju časti, dok su šest junaka sa ruskim Krstom Svetog Đorđa.

Najhrabriji među hrabrim junacima srpske vojske sa po DVE Karađorđeve zvezde sa mačevima bilo je njih 15 : Ilija Pop Tone Ilić, iz Borovca, Đuro Perović i Vlajko Petrušić, iz Gajtana, Veličko Petković, iz Donjeg Konjuvca, Božo Toković, iz Gubavca, Stojadin Anđelković, iz Kosančića, Stevan Sokolović, iz Lapotinca, Mašan P. Radovanović, iz Medevca, Milutin Radojević, iz Mrkonja, Milutin R. Dragović, iz Obilića, Mihailo Milovanović Gexa, iz Pustog Šilova, Krsto Žugić, iz Retkocera, Mihailo Perović Mališa, iz Obilića, Mirko Minić i Sava Perović iz jablaničke Stuble.

Najviše francusko odlikovanje Legiju časti nosili su : Ilija Pop Tone Ilić, Maksim Đurović, Stevan Sokolović, Dragutin Sokolović iz Ivanje, Miladin Vasović, Simo Kontić, Mihailo Milovanović Gedža, Novica Lakić Perović, Ivan Milutinović Đurašković, Ilija Maznić i Mihajilo Tmušić.

Ruskim Krst Svetog Đorđa odlikovani su Mirko Minić, Luka Perović, Božo Toković, Mihailo Milovanović Gedža, Miladin Popović i Ilija Pop Tone Ilić. Bilo je i odlikovanih sa Krstom Svete Marije i sa britanskim i italijanskim medaljama za hrabrost.[4]

Borbeni put 2. pešadijskog puka uredi

U rat puk je krenuo 7. oktobra 1912. Drugi gvozdeni puk je učestvovao u svim poznatim bitkama: u Prvom balkanskom ratu u Kumanovskoj, Prilepskoj i Bitoljskoj bici. U Drugom balkanskom ratu 1913. godine u borbama ovog puka sa Bugarima poginulo je 50 odsto vojnika, komandant puka Ćira Daskalović, svi komandanti bataljona i svi komandiri četa. Od ovog rata, ovaj puk počinje da se naziva „Gvozdeni“. Proslavio se u Bregalničkoj bici, kad je u najkritičnijem trenutku, 18. juna 1913. godine, puk zadobio besmrtnu slavu čuvenim jurišom na kotu 650, kada je probijen bugarski front i rešena bitka na Bregalnici. U Prvom svetskom ratu 1914. godine Drugi gvozdeni puk učestvovao je u Cerskoj bici, i to u samom njenom centru, na Tekerišu. Posebno su zabeležena dela pripadnika Gvozdenog puka u Kolubarskoj bici. Videći kako mu ljudstvo gine, drugi ratni komandant puka, pukovnik Milivoje Stojanović, lično je poveo puk u novi juriš i tom prilikom je Kremenica osvojena a pukovnik Stojanović poginuo. U njegovu čast kompozitor Stanislav Binički je komponovao „Marš na Drinu„. Komandu nad pukom primio je treći ratni komandant, pukovnik Dimitrije Milić.

 
Milivoje Stojanović

Početkom 1915. godine, puk je prebačen u Makedoniju da bi ojačao front prema Bugarskoj. Kralj Petar Prvi Karađorđević uručio je posebno priznanje puku zbog hrabrog držanja pri povlačenju vojske preko Albanije. Puk je poslednji napustio srpsku teritoriju i krenuo preko Albanije.

Posle oporavka na Krfu, i kraće obuke, 18. jula 1916. godine puk je izašao na front. Njegovi pripadnici posebno su se istakli za vreme Gorničevske bitke, kada su u centru srpskog borbenog rasporeda, zauzeli selo Gorničevo i otpočeli gonjenje razbijenog neprijatelja. Samo 25. septembra 1916. godine puk je zarobio pet bugarskih oficira i 804 vojnika i podoficira, zaplenio četiri topa, sedam mitraljeza i 600 pušaka.[5]

U ovim borbama su se proslavile i jedine dve žene nosioci Kraljevski orden Karađorđeve zvezde sa mačevima, koje su se borile u sastavu Gvozdenog puka, Milunka Savić i Engleskinja Flora Sends.

Posebnu slavu puk je stekao osvajanjem čuvene kote 1212, 4. novembra 1916. godine, što je omogućilo da se oslobodi Bitolj. Posle proboja Solunskog fronta, u kojem je aktivno učestvovao, puk se posebno istakao u borbama za oslobođenje Niša oktobra 1918. godine, Aleksinca, Ražnja, Paraćina, Svilajnca, do Grocke, gde je prebačen preko Dunava i potom preko Pančeva krenuo na Bečkerek, današnji Zrenjanin. Posle Bečkereka, puk je 7. novembra 1918. oslobodio Kikindu. Sredinom decembra 1918. godine povučen je iz Vojvodine u Beograd.

  • Puk je sve do 5. maja 1920. godine zadržan u Beogradu kao gardijska jedinica, obezbeđujući Dvor, Narodnu skupštinu i ministarstva. Tek kada je formirana garda, puk je demobilisan.

Jedinica nazivana Gvozdeni puk je postojala i između dva rata, slava joj je bila 19. aprila, na godišnjicu predaje ključeva grada 1867. (ne uzimajući u obzir drugačiju razliku dva kalendara).[6]

Odlikovanja Gvozdenog puka uredi

Ratna zastava Drugog pešadijskog puka Moravske divizije prvog poziva "Knjaz Mihailo", bila je najodlikovanija zastava u srpskoj vojsci. Pukovskoj zastavi pripala su odlikovanja: Karađorđeva zvezda sa mačevima II reda, Karađorđeva zvezda sa mačevima III reda, Karađorđeva zvezda sa mačevima IV reda, Orden Belog orla III reda, Zlatna medalja za hrabrost i Francuski ratni krst sa palmom.[3]

Spomenik Gvozdenom puku uredi

Meštani planinskog sela Igrište, nedaleko od Kuršumlije, dobrovoljnim prilozima su podigli spomenik Drugom pešadijskom puku „Knjaz Mihajlo”. Spomenik od podnožja je visok 5,30 metara, izgrađen je od mermera sa belim dvoglavim orlom na vrhu. Na spomeniku je upisan deo srpske istorije, ime Gvozdenog puka, kao i imena 17 stradalih pripadnika tog puka iz Igrišta. Spomenik je 1. oktobra 2016. godine otkrio komandant Kopnene vojske Srbije general Milosav Simović.[7]

Knjiga „Gvozdeni puk” uredi

O proslavljenom Drugom pešadijskom puku „Knjaz Mihajlo” monografiju je 2022. godine objavio Darko Žarić, muzejski savetnik istoričar Narodnog muzeja Toplice u Prokuplju. Monografija sadrži na 430 strana u A 4 formatu pored 260 fotografija, ratni put puka, spiskove poginulih, preživelih i odlikovanih. Godine 2017. godine roman o puku napisao je Darko Nikolić, novinar iz Beograda. Na 400 strana predstavljen je autentičan prikaz svakodnevnog života, rada, borbi i predaha, kao i razmišljanja i ponašanje vojnika. Za njeno pisanje korišćeni su brojni materijali do kojih se došlo tokom dvogodišnjeg istraživanja, od Vojnog arhiva i memoara, dnevnika vojnika i njihovih starešina, sve do dnevne i periodične štampe iz tog vremena, kao i druge literature dostupne što u muzejima i arhivima, to i u privatnim zbirkama. Želja autora je da se knjiga – besplatno deli po Srbiji.[8] .[8]

Pesma „Boj na Gorničevu” uredi

Proslavljeni Vitez Karađorđeve zvezde Miladin Popović iz Gajtana, pesnik i guslar, o hrabrosti i junaštvu Drugog gvozdenog puka, u pesmi „Boj na Gorničevu”, između ostalog peva:

„To ne beše soko tica siva
Ni sa njime tići sokolići
Već komandant od drugoga puka
A sa njime Moravci junaci,
što je dika celoj srpskoj vojsci.

To su oni birani junaci što germanskoj sili odolješe
I čelične lance raskidoše
I Bugarske armije razbiše
Kralju svome obraz sačuvaše
I celome svetu dokazaše…
Da Srb više rob ne može biti,
Za slobodu krv ne žali liti…”

Vidi još uredi

Literatura uredi

Reference uredi

  1. ^ Gvozdeni Puk | Istorija Za Radoznale
  2. ^ „GVOZDENI PUK“
  3. ^ a b „Vojska Srbije”. Arhivirano iz originala 04. 07. 2015. g. Pristupljeno 03. 07. 2015.  Tekst „ Kopnena vojska ” ignorisan (pomoć); Tekst „ Vitezovi Karađorđeve zvezde iz čuvenog „Gvozdenog puka“ ” ignorisan (pomoć)
  4. ^ Kovčeg bezrazložnih uspomena
  5. ^ History 1900 to 1949 - Asteric & Obelic
  6. ^ "Politika", 20. april 1938
  7. ^ „Otkriven spomenik Gvozdenom puku u Irigištu 1. oktobra 2016”. Kolubarski marš. Pristupljeno 4. 10. 2016. 
  8. ^ „DELI SE KNJIGA O GVOZDENOM PUKU Nesvakidašnja akcija novinara "Blica" u čast naših slavnih predaka”. Blic. Pristupljeno 19. 5. 2018. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гвоздени_пук&oldid=27515182”