Википедија

Katedrala u Pizi

Katedrala u Pizi (ital. Cattedrale Metropolitana Primaziale di Santa Maria Assunta; Duomo di Pisa) je srednjovekovna rimokatolička katedrala posvećena Uspenju Presvete Bogorodice na Trgu čuda (Piazza dei Miracoli) u Pizi u Italiji. To je zapažen primer romanske arhitekture, posebno stila poznatog kao pizanska romanika.[1] Tu je sedište nadbiskupa Pize.

Katedrala u Pizi
Il Duomo di Santa Maria Assunta
Katedrala u Pizi
Osnovni podaci
Statusrimokatolička crkva
Jurisdikcijaarhibiskupska dijaceza Pize
Osnivanjegrađena od 1063-1092.
Arhitektura
ArhitektaBusketo i Rainaldo
Stilromanska arhitektura
Lokacija
MestoPiza, Italija
Država Italija
Detalj fasade katedrale

Istorija uredi

 
Katedrala sa kosim tornjem u Pizi.

Gradnju katedrale započeo je 1063. godine (1064. po tadašnjem pizanskom kalendaru) arhitekta Busketo, a troškovi su plaćeni plenom dobijenim u borbama protiv muslimana na Siciliji 1063. godine.[2] Uključuje različite stilske elemente: klasični, lombardijsko-emilijanski, vizantijski i islamski, oslanjajući se na međunarodno prisustvo trgovaca u Pizi u to vreme. Iste godine započela je obnova Crkve Svetog Marka u Veneciji, što je dokaz snažnog rivalstva između dve pomorske republike da se vidi koja bi mogla stvoriti najlepšu i najluksuzniju bogomolju.

Crkva je podignuta izvan rano-srednjovekovnih zidova Pize, da bi se pokazalo da se Piza ne plaši napada. Odabrano područje je već korišćeno u lombardijsko doba kao nekropola i početkom 11. veka ovde je podignuta crkva, ali nikada nije završena, a trebalo je da dobije ime Santa Maria. Velika nova Busketova crkva u početku se zvala Santa Maria Mađore dok nije zvanično nazvana Santa Maria Asunta.[3]

1092. katedrala je proglašena za primatialnu crkvu, arhiepiskop Dagobert je dobio titulu biskupa primata od pape Urbana II. Katedralu je 1118. godine posvetio papa Gelasije II, koji je pripadao porodici Kaetani koja je bila moćna i u Pizi i u Rimu.

Početkom 12. veka katedrala je povećana pod rukovodstvom arhitekte Rainalda, koji je povećao dužinu broda dodavanjem tri udubljenja u skladu sa originalnim stilom Busketa, povećao transept i planirao novu fasadu koju su radnici završili pod upravom vajara Guljelma i Biduina.[4] Tačan datum radova je nejasan: prema nekima, posao je izveden odmah nakon Busketove smrti oko 1100. godine, mada drugi kažu da je to učinjeno bliže 1140. godini. U svakom slučaju, posao je završen 1180. godine, kao što je dokumentovano datumom zapisanim na bronzanim zvekirima koja je napravio Bonano Pizano, a koji se nalaze na glavnim vratima.

Današnji izgled građevine rezultat je brojnih restauratorskih radova izvedenih u različitim erama. Prve radikalne intervencije dogodile su se nakon požara 1595. godine, nakon čega je zamenjen krov, a vajari iz radionice Đambolonja, među kojima su bili Gasparo Mola i Pjetro Taka, izradili su troja bronzanih vrata fasade. Početkom 18. veka započelo je preuređenje unutrašnjih zidova katedrale velikim slikama, „kvadronima“, koje prikazuju priče blaženih i svetaca Pize. Ova dela izradili su glavni umetnici tog doba, a grupa građana se dogovorila za posebno finansiranje projekta. Uzastopne intervencije vršene su i u 19. veku i uključivale su i unutrašnje i spoljne modifikacije; među ovim poslednjima bilo je uklanjanje originalnih fasadnih statua (trenutno u muzeju katedrale) i njihova zamena kopijama.

Ostale značajne intervencije uključuju: demontažu propovedaonice Đovanija Pizana između 1599. i 1601. godine, koja je tek 1926. ponovo sastavljena i vraćena u katedralu (nedostajali su neki originalni komadi, uključujući stepenište); i demontažu spomenika Hajnrihu VII, koji je izradio Lupo di Frančesko, a koji je pronađen ispred vrata San Ranierija, a kasnije zamenjen jednostavnijom, simboličnom verzijom.

Opis uredi

 
Krstionica u Pizi sa katedralom i krivim tornjem u Pizi

Prvobitni plan zgrade bio je grčki krst sa velikom kupolom na raskršću, ali danas je plan latinski krst sa središnjim brodom sa dva bočna prolaza sa svake strane, sa apsidom i transeptima koji imaju tri broda. Unutrašnjost nudi prostorni efekat sličan efektu velikih džamija zahvaljujući upotrebi uzdignutih lancetnih lukova, sa naizmeničnim slojevima crnog i belog mermera i eliptične kupole, inspirisane Mavrima. Prisustvo dve uzdignute matroneje u brodu, sa njihovim čvrstim, monolitnim granitnim stubovima, jasan je znak vizantijskog uticaja. Busketo je prihvatao islamski i jermenski uticaj.[5]

Spoljašnjost uredi

 
Spoljašnjost

Bogata spoljna dekoracija sadrži raznobojni mermer, mozaik i brojne bronzane predmete iz ratnog plena, među kojima je i grifon koji je 1061. godine uzet u Palermu, a kasnije postavljen na istočni deo krova. Početkom 19. veka originalna skulptura, koja se sada može videti u muzeju katedrale, uklonjena je sa krova i zamenjena kopijom. Visoki lukovi pokazuju islamski i južno-italijanski uticaj. Slepi lukovi oblika romba podsećaju na slične strukture u Jermeniji. Fasadu od sivog i belog mermera, ukrašenu umecima od mermera u boji, izgradio je majstor Rainaldo. Iznad troja vrata nalaze se četiri nivoa lođe podeljene vencima sa mermernom intarzijom, iza kojih se otvaraju jednostruki, dvostruki i trostruki prozori.

Teška bronzana vrata na fasadi napravili su različiti firentinski umetnici u 17. veku. Suprotno onome što bi se moglo pomisliti, vernici su od početka ulazili u katedralu kroz vrata Svetog Ranierija, koja se nalaze u istoimenom transeptu, okrenutom prema zvoniku. To je bilo zato što su se gradski plemići, koji su katedrali prilazili preko Santa Marije, našli upravo na ovom ulazu. Ova vrata je oko 1180. godine izlio Bonano Pizano i to su jedina vrata koja nisu uništena vatrom 1595. godine koja su teško oštetila katedralu.

Vrata Svetog Ranierija ukrašena su sa 24 bronzane reljefne skulpture koje prikazuju priče iz Novog zaveta. Ova vrata su jedna od prvih proizvedenih u Italiji tokom srednjeg veka, nakon uvoza brojnih primeraka iz Konstantinopolja (za Amalfi, Salerno, Rim, Montekasino, Veneciju itd.), sa potpuno zapadnjačkim senzibilitetom, odvojenim od vizantijske tradicije. Iznad vrata su četiri otvorene galerije, na vrhu su Madona i dete i, u uglovima, četiri evanđelista. Grobnica Busketa nalazi se levo od severnih vrata fasade.

Enterijer uredi

 
Enterijer sa kasetiranim plafonom
 
Tlocrt
 
Kapela blagoslovenog sakramenta

Unutrašnjost, na prednjoj strani podeljena na središnji brod sa dva bočna prolaza sa obe strane i sa transeptom i apsidom u tri lađe, obložena je belim i crnim mermerom, sa monolitnim sivim mermernim stubovima sa korintskim kapitelima. Ima drveni kasetirani plafon iz 17. veka, obojen i ukrašen zlatnim listićima, koji su napravili Domeniko i Bartolomeo Atićati; nosi grb Mediči. Pretpostavlja se da je raniji plafon bio građevina sa drvenim gredama.

Unutrašnjost kupole, koja se nalazi na ukrštanju centralnog broda i transepta, je uređena koristeći retku slikarsku tehniku koja se zove enkaustika[6] [7] i prikazuje Devicu u slavi sa svecima, naslikanu od strane Pizanskih umetnika Oracija i Đirolama Riminaldi (1627- 1631). Obnavljanje kupole započelo je 2015. godine, a završeno 2018.[8]

Granitni korintski stubovi između broda i apside dolaze iz džamije u Palermu i predstavljaju pizanski plen zadržan 1063. godine nakon uspešnog zajedničkog napada sa Normanima na muslimane u tom gradu.

Veliki mozaik u apsidi Hrist ustoličen između Bogorodice i Svetog Jovana poznat je po licu Svetog Jovana, koje je Čimabue naslikao 1302. godine, a koje je čudom preživelo požar 1595. godine. Ovo je poslednje delo koje je naslikao Čimabue i jedino njegovo delo za koje imamo proverenu dokumentaciju. Delo dočarava mozaike vizantijske i normanske crkve pronađene u Čefalu i Monrealu na Siciliji. Mozaik, koji je velikim delom uradio Frančesko iz Pize, dovršio je Vinćino da Pistoja sa Madonom na levoj strani (1320).

Među srednjovekovnim delima koja su izbegla uništavanje tokom požara 1595. godine su freska Bogorodice sa detetom u slavoluku pizanskog umetnika Maestra di San Torpea, kao i Kosmati pločnik, delo retko pronađeno van Lacija. Napravljen je umetanjem mermera za stvaranje geometrijskih obrazaca (sredina 12. veka). Sačuvani su i drugi fragmenti fresaka iz kasnog srednjevokovnog perioda, među kojima je Sveti Jeronim na jednom od četiri centralna pilona, kao i Sveti Jovan Krstitelj, raspeće, i Sveti Kozma i Damjan na jednom od pilona pored ulaza, delimično skriven ulazom.

Propovedaonica uredi

 
Propovedaonica Đovanija Pizana

Propovedaonica, remek-delo Đovanija Pizana (1302-1310), preživela je požar, ali je demontirana tokom radova na restauraciji i ponovo je sastavljena tek 1926. Blago zakrivljene ploče ukrašene su izražajnim jezikom epizodama iz Hristovog života. Struktura je poligonalna (upravo onako kako se vidi u analognim delima u baptisterijumu u Pizi, u katedrali u Sijeni i u crkvi Svetog Andreje); ali ovo je prvi primer u delu ove vrste u kome su paneli blago zakrivljeni. Ostale originalne karakteristike uključuju:

  • prisustvo karijatida, izvajanih figura umesto jednostavnih stubova, koji simbolizuju Vrline;
  • upotrebu pomerenih „polica“ umesto lukova za podupiranje podignute platforme;
  • osećaj kretanja koji daju brojne figure koje ispunjavaju svaki prazan prostor.

Zbog ovih osobina sjedinjenih sa veštom narativnom umetnošću od devet scena, propovedaonica se generalno smatra remek-delom. Ova propovedaonica zamenila je prethodnu koju je napravio Guljelmo (1157-1162) koja je poslata u katedralu u Kaljariju. S obzirom na nedostatak dokumentacije pre demontaže, propovedaonica je postavljena na mesto različito od prvobitnog mesta, a bez sumnje ni njeni delovi nisu u prvobitnom položaju. Nepoznato je da li je originalno delo posedovalo mermerno stepenište.

Umetnička dela uredi

U crkvi se takođe nalaze mošti svetog Ranierija, zaštitnika Pize, i fragmentarna grobnica Hajnriha VII, cara Svetog rimskog carstva, koji je umro dok je Firencu uzalud držao pod opsadom. Grobnica, koju je izvajao Tino da Kamaino između 1313-1315, takođe je demontirana, zatim rekonstruisana i danas se nalazi u desnom transeptu, dok je njen prvobitni položaj bio u središtu apside kao znak odanosti gradskog gibelina. Premeštan nekoliko puta iz političkih razloga, na kraju je bio razdvojen na mnoge delove (neki unutar crkve, neki na fasadi, drugi u Kamposantu, a neki u muzeju katedrale).

27 slika koje pokrivaju galerije iza glavnog oltara, prikazuju Priče iz Starog zaveta i Priče o Hristovom životu, napravljene su između 16. i 17. veka uglavnom od strane toskanskih umetnika, među kojima su Andrea del Sarto i Domeniko Bekafumi.

Umetnička dela uključuju i bronzano raspeće na glavnom oltaru, anđeoske svećnjake postavljene na krajeve bogate mermerne tranzene, koju je izradio Đambolonja, kao i veliki ciborijum u srebru koji je dizajnirao Đovani Batista Fođini (1678–86) na oltaru kapele Presvetog Sakramenta. Na brojnim bočnim oltarima nalaze se slike iz 16. i 17. veka.

Katedrala, poput krivog tornja, osetno tone u zemlju i vidljivo je nekoliko naznaka ove nestabilnosti. Na primer, razlika u nivou poda prvobitnog broda Busketa i udubljenja koje je kasnije dodao Rainaldo.

 
Jedna od originalnih mermernih ploča gradule, koja se sada nalazi u muzeju katedrale

Originalni trem (gràdule) katedrale, koji je sagradio Đovani Pizano i datira s kraja 13. veka, zamenjen je 1865. sadašnjim tremom. Mermerni paneli, ukrašeni izrezbarenim figurama i likovima životinja, korišćeni su za stvaranje niskog zida koji je bio postavljen blizu spoljnog oboda katedrale i koji je stvorio ograđen prostor za brojne sarkofage iz rimskog perioda. Tokom srednjeg veka, ove ploče su ponovo korišćene za sahranjivanje plemića i drugih poznatih osoba. Neki fragmenti su i dalje vidljivi u muzeju katedrale, dok su svi sarkofazi premešteni unutar ograde groblja Kamposanta.

Orgulje uredi

Unutar katedrale nalaze se orgulje Serasi izrađene između 1831-1835, kao i orgulje koje je 1977. godine napravila kompanija Mascioni of Cuvio.

Glavni umetnici koji su radili u katedrali uredi

 
Kasetirani plafon, freska iz 16. veka, anđeoski svećnjak i Čimabueov Sveti Jovan (detalj mozaika)
  • Busketo (arhitekta)
  • Rainaldo (fasada)
  • Đuljelmo (originalna propovedaonica i mermerna dekoracija)

Tri gore navedena umetnika sahranjena su u katedrali.

  • Čimabue (mozaik u apsidi)
  • Tino da Kamaino (pogrebni spomenik Henrija VII)
  • Bonano Pizano (originalna bronzana vrata)
  • Đambolonja i njegova škola (bronzana vrata fasade)
  • Đovani Pizano (propovedaonica)
  • Nikola Pizano i Đovani Pizano (kruna oko kupole)
  • Pjetro Taka (nosači raspeća i anđeoskih sveća)
  • Andrea del Sarto (razne slike)
  • Il Sodoma (razne slike)
  • Đovani Batista Tempesti (razne slike)
  • Biduino (mermerna dekoracija)
  • Đuliano Vangi (propovedaonica i glavni oltar)
  • Oracio Riminaldi i Đirolamo Riminaldi (freska u kupoli)
  • Vinćenco Posenti (luster)

Zanimljivosti uredi

 
Zrak svetlosti na praznik Blagovesti
  • Krajem 10. veka Piza je uspostavila 25. mart kao početak svoje nove godine. Ovaj datum se smatrao veoma važnim, jer je to i praznik Blagovesti (koji se dogodio devet meseci pre Hristovog rođenja 25. decembra) i pada vrlo blizu prolećne ravnodnevnice. Da bi se označio početak nove godine u Pizanu, u katedrali je osmišljen sistem kojim snop svetlosti zasija kroz okrugli prozor na južnoj strani broda i, tačno u podne 25. marta, svake godine pada na isto mesto: na vrh police pričvršćene za pilon na suprotnoj strani crkve. Ova polica počiva na mermernom jajetu, simbolu rođenja i novog života. 1750. prvi dan nove godine zvanično je promenjen u 1. januar, ali ovaj događaj se i dalje svake godine obeležava praćen svečanim verskim i građanskim proslavama.[9]
  • Svetiljka u centru crkve naziva se Galilejeva svetiljka, jer legenda kaže da je veliki naučnik formulisao svoju teoriju izohronizma klatna dok je sa krova broda posmatrao njegove oscilacije. Original, međutim, manji i veoma različit od ovog, danas se nalazi u Kamposantu.
  •  
    Galileo posmatra lampu
  •  
    Takozvana Svetiljka Galileja i kupola
  •  
    Originalna lampa koju je video Galileo
  •  
    Priča se da je amfora sa svadbene gozbe u Kani.
  • Na severnoj strani, sa leve strane fasade ispred Kamposanta otprilike u nivou očiju, nalazi se originalni komad rimskog mermera (o čemu svedoči i njegova dekoracija koja se delimično još uvek može videti), na kojoj su nizovi malih crnih oznaka. Legenda kaže da je te tragove ostavio đavo kada se popeo do kupole pokušavajući da zaustavi njenu izgradnju, pa se tako nazivaju vražjim ogrebotinama. (Legenda takođe kaže da se broj ogrebotina uvek menja kada se broji.)
  • Legenda kaže da je amforu postavljenu na mali stub sa desne strane apside Hristos koristio na svadbenoj gozbi u Kani kada je vodu pretvorio u vino.
  • U katedrali je sahranjen papa Grgur VIII.

Galerija uredi

  •  
    Pogled na kompleks iz vazduha
  •  
    Stara bronzana vrata
  •  
    Istočni kraj katedrale
  •  
    Enkaustika Uspenje u kupoli
  •  
    Grobni oltar Svetog Ranijerija, zaštitnika Pize
  •  
    Detalj propovedaonice, Herkul, retka srednjovekovna slika akta
  •  
    Bronzani grifon u muzeju katedrale
  •  
    Kopija bronzanog grifona na krovu katedrale

Reference uredi

  1. ^ Watkin, David (2005). A History of Western Architecture. London: Laurence King Publishing. str. 148. ISBN 1856694593. 
  2. ^ Morris, Colin (1991). The Papal Monarchy: The Western Church from 1050 to 1250. Oxford University Press. str. 147. ISBN 0198269250. Pristupljeno 7. 11. 2016. 
  3. ^ „Cathedral of Pisa (Pisa, 1350)”. Structurae (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-02-02. 
  4. ^ Franca Manenti Valli, Pisa: lo spazio e il sacro, with Preface by Gianfranco Ravasi, Edizioni Polistampa, Firenze, 2016
  5. ^ Guida rapida d'Italia, Touring Club Italiano, 1994, vol. 3, pag. 186.
  6. ^ Enzo Carli, Il Duomo di Pisa: il Battistero, il Campanile, 1989, p. 107.
  7. ^ „La cattedrale si fa bella per la festa dei 950 anni”. Il Tirreno. 24. 11. 2015. 
  8. ^ Amsen, Eva (12. 4. 2019). „Bacteria Cleaned Paintings In Pisa Cathedral”. Forbes.com. Pristupljeno 9. 7. 2020. 
  9. ^ „25 marzo: Capodanno Pisano”. Associazione degli Amici di Pisa. Arhivirano iz originala 8. 11. 2016. g. Pristupljeno 8. 11. 2016. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Катедрала_у_Пизи&oldid=27344737”