Портал:Nemačka/Izabrani članak
Izabrani članci
uredi
Januar uredi
Hajdelberg (nem. Heidelberg) je grad u Nemačkoj, u pokrajini Baden-Virtemberg. Nalazi se na reci Nekar, na pola puta između Frankfurta i Štutgarta. Ima 145 hiljada stanovnika (2007).
Hajdelberg je stari grad. Prvi put se pominje 1196. godine. Iznad starog hajdelberškog grada uzdiže se veliki stari zamak. Napravljen kao tvrđava, a u XVI veku je pretvoren u zamak. Zapalili su ga Francuzi u ratu 1683. i uskoro potom je obnovljen. Ali, ponovo je izgoreo 1764. i napustio ga je knez-izbornik. Kasnije nije obnavljan, već je građa razvlačena. Godine 1800. delimično je konzerviran.
Danas je Hajdelberg atraktivna mešavina starog i novog, srednjovekovnog i modernog. U blizini se nalazi velika američka vojna baza, sa komandom američke vojske za Evropu.
Februar uredi
Nemačka marka (nem. Deutsche Mark), ili skraćeno DM je bivša zvanična valuta Zapadne Nemačke, kao i ujedinjene Nemačke u periodu od 1990. da usvajanja evra početkom 2002. Nemačka marka je prvi put izdavana za vreme savezničke okupacije Nemačke 1948. čime je zamenila rajhsmarku.
Jednoj marki je odgovaralo 100 pfeniga. Na Kosovu i Metohiji i Crnoj Gori nemačka marka je privremeno bila korišćena kao zvanična valuta, dok su zvanične valute Bosne i Hercegovine, konvertabilna marka, i Bugarske, lev, bile iste vrednosti kao nemačka marka.
Mart uredi
Savezna Republika Nemačka (nem. Bundesrepublik Deutschland), je jedna od najvećih industrijskih sila sveta, smeštena u centralnom delu Evrope. Na severu izlazi na Severno i Baltičko more gde se i graniči sa Danskom. Na istoku se graniči sa Poljskom i Češkom Republikom, na jugu sa Austrijom i Švajcarskom, a na zapadu sa Francuskom, Luksemburgom, Belgijom i Holandijom. Površina Nemačke iznosi 357.021 km², a sa preko 82 miliona stanovnika je najveća država-članica Evropske unije. Po broju imigranata Nemačka je treća država na svetu.
Antička oblast Germanija, koju je naseljavalo nekoliko germanskih plemena, je bila poznata i dokumentovana pre 100. godine. Od 10. veka, teritorije naseljene Nemcima su činile centralni deo Svetog rimskog carstva koje je trajalo do 1806. Tokom tog perioda, severne oblasti Nemačke su postale centar protestantske reformacije. Kao moderna država, Nemačka je prvi put ujedinjena nakon Francusko-pruskog rata 1871. Nakon Drugog svetskog rata, Nemačka je bila podeljena na dve odvojene države, Zapadnu i Istočnu Nemačku, duž linije savezničkih okupacionih zona. Te dve države su se ponovo ujedinile 1990. Zapadna Nemačka je bila jedna od osnivača Evropske zajednice, koja je reorganizovana u Evropsku uniju 1993. Nemačka je član bezgranične Šengenske zone, a 1999. je usvojila evro kao svoju valutu.
Nemačka je savezna parlamentarna republika koju čini 16 država. Glavni i najveći grad je Berlin. Savezna Republika Nemačka je članica Ujedinjenih nacija, NATO, grupe G8 i potpisnica protokola iz Kjota. Nemačka ekonomija je jedna od najrazvijenijih na svetu.
April uredi
Štutgart (njem. Stuttgart) je glavni grad njemačke pokrajine Baden-Virtemberg. Sa oko 593.000 stanovnika, Štutgart je najveći grad te pokrajine i šesti po veličini u Njemačkoj, posle Dortmunda i Esena. Ovaj grad je s pokrajinskim parlamentom, sjedištem vlade Baden-Virtemberga kao i drugim pokrajinskim institucijma, politički centar te pokrajine. Najbliži veći gradovi su Frankfurt (oko 204 km sjeverozapadno) i Minhen (oko 220 km jugoistočno od Štutgarta).
Štutgart je sjedište vlade štutgartskog regiona (sa 2.666.849 stanovnika) kao i pokrajinske virtenberške evangelističke i katoličke biskupije (Biskupija Rotenburg-Štutgart).
U drugim jezicima i dijalektima, ime grada se izgovara drugačije; „Štokarda“ na italijanskom, „Eštugarda“ na portugalskom, „Štutgarto“ na esperantu. Na bavarskom dijalektu se izgovara „Štugart“, na domaćem švapskom dijalektu ime grada se izgovara „Šdurgert“, dok mještani za svoj grad kažu „Šturgert“.
Grad je bio jedan od domaćina svjetskog prvenstva u fudbalu 2006. godine.
Maj uredi
.svg)
Šlezvig-Holštajn (nem. Schleswig-Holstein, zfriz. Slaswik-Holstiinj, dan. Slesvig-Holsten, nisnem. Sleswig-Holsteen) je najsevernija savezna država Nemačke. Glavni grad od kraja Drugog svetskog rata je Kil (pre toga je bio Šlezvig). Drugi veći gradovi su Libek i Flenzburg. Sa površinom od 15.761,4 km², Šlezvig-Holštajn je jedna od najmanjih saveznih država. Na severu se graniči sa Danskom, na jugu sa nemačkim državama Hamburg, Meklenburg-Zapadna Pomeranija i Donja Saksonija.
Jun uredi
Parsifal (nem. Parsifal) je opera nemačkog kompozitora Riharda Vagnera. Vagner ju je definisao kao „Bühnenweihfestspiel“ - predstavu za osvećenje pozornice. Prvobitno je bila namenjena za ivođenja isključivo u njegovoj operskoj kući u Bajrojtu kraj Minhena. Bila je to njegova poslednja opera, premijerno izvedena 26. jula 1882. Dirigovao je Herman Levi, Vagnerov prijatelj jevrejskog porekla.
„Parsifal“ je zasnovan na srednjovekovnoj legendi o vitezu okruglog stola Parsifalu. O njemu su pisali veliki srednjovekovni pesnici Kretjen de Troa i Volfram fon Ešenbah (Vagner je kao izvor koristio Ešenbahovo delo, koje je pročitao još 1845). Parsifal je bio otac još jednog legendarnog viteza, Loengrina, koga je Vagner izabrao za protagonistu svoje ranije opere.
Opera je napisana pod izuzetnim uticajem filozofa Artura Šopenhauera i, kroz njega, budizma. Na taj način se u „Parsifalu“ javljaju motivi samoodricanja, saosećanja i reinkarnacije. Vagner je dosta ranije napisao skicu opere „Pobednici“ (nem. Die Sieger), koja je za temu trebalo da ima život Bude. Opstala je i skica opere sa sličnom tematikom, „Isus Nazarećanin“ (nem. Jesus von Nazareth). „Parsifal“ je takođe Vagnerova najkotroverznija opera, jer su neki autori (posle Drugog svetskog rata) sugerisali da ona sadrži skrivene poruke rasizma i antisemitizma.
Vagnerova je želja bila da se „Parsifal“ ne izvodi van Bajrojta, ali par decenija nakon njegove smrti od srčanog udara u Veneciji, 13. februara 1883. izvođenja dela prestala su da budu isključivo vezana za Bajrojt. Takođe, Vagner je od publike tražio da ne tapše na kraju prvog čina iz poštovanja prema Svetom gralu, što je u ranim izvođenjima dovodilo do komičnih situacija, kada zbunjena publika nije bila sigurna ni da li sme na kraju opere da tapše, ili je čak ućutkivala Vagnera koji je pokušavao da joj sopstvenim „Bravo!“ da znak za aplauz.
Naposletku, „Parsifal“, kao Vagnerovo poslednje delo, ujedno je i njegov kako muzički, tako i filozofski testament i zaveštanje.
Jul uredi
Berlinski zid (nem. Berliner Mauer) sagrađen je 1961. godine, razdvajao je grad Berlin podeljen između dve države: kapitalističke Zapadne Nemačke i socijalističke Istočne Nemačke. Bio je dugačak preko 155 km, a trebalo je da zaustavi odlazak radnika i spreči bekstvo političkih neistomišljenika. Zid je srušen 1989. godine i njegovi komadići prodaju se kao suveniri.
Ideju o izgradnji zida donela je istočnonemačka vlada Valtera Ulbrihta i odobrio sovjetski vođa Nikita Hruščov. Zid je bio duga barijera između Zapadnog Berlina (koji je pripadao Saveznoj Republici Nemačkoj) i Demokratske Republike Nemačke (koja je često nazivana Istočna Nemačka), koji je čvrsto zatvorio granicu između Istočnog i Zapadnog Berlina u periodu od 28 godina. Zid je sagrađen sa namerom da se zaustavi odliv radnika i ekonomski bilans koji je bio povezan sa dnevnom migracijom velikog broja profesionalnih i kvalifikovanih radnika između Istočnog i Zapadnog Berlina, i bekstva koja su imala političke i ekonomske posledice po Istočni blok. On je efikasno smanjio emigraciju sa 2,5 miliona između 1949. i 1962. na 5.000 između 1962. i 1989. godine.
Ipak, podizanje zida je bila propagandna katastrofa za Istočnu Nemačku i ceo Istočni blok. On je postao ključni simbol onoga što su zapadne sile smatrale komunističkom tiranijom, naročito nakon ubijanja potencijalnih begunaca. Politička liberalizacija kasnih osamdesetih, povezana sa padom Sovjetskog Saveza, je dovela do slobodnijih pograničnih ograničenja u Istočnoj Nemačkoj, koja je kulminirala masovnim demonstracijama i padom istočnonemačke vlade. Kada je 9. novembra emitovano vladino saopštenje da će prelazak biti dopušten, mase Istočnih Nemaca se približilo i zatim i prešlo zid, a njima se približio veliki broj Zapadnih Nemaca u slavljeničkoj atmosferi. Zid je kasnije uništila euforična masa u periodu nakon nekoliko nedelja, a njegov pad je bio prvi korak ka ujedinjenju Nemačke, koje je zvanično završeno 3. oktobra 1990. godine.
Avgust uredi
Gelzenkirhen (nem. Gelsenkirchen) je grad nemačke savezne države Severna Rajna-Vestfalija. Nalazi se u severnom delu Rurske oblasti. Ukupan broj stanovnika je 274.926, po podacima od 31. decembra 2002. godine.
Prvi dokumentovani podaci u kojima se pominje Gelzenkirhen datiraju iz 1150. godine. Kao malo selo pominje se u 19. veku, kada je celu oblast zahvatila Industrijska revolucija. 1840. godine, kada se počelo sa eksploatacijom uglja u obližnjem rudniku, 6000 stanovnika je živelo u Gelzenkirhenu. 1900. godine broj stanovnika je porastao na 138.000.
Početkom 20. veka Gelzenkirhen je bio najznačajniji industrijski grad po iskopavanju uglja u Evropi. Nazivan je „Gradom hiljadu vatri“ (nem. Stadt der 1000 Feuer), zbog dimova koji su zamračivali grad. 1928. godine Gelzenkirhen se spojio sa susednim gradovima - Buerom i Horstom. Grad je od tad nosio ime Gelzenkirhen-Buer. Tako je bilo sve do 1930. godine kada je grad vratio svoj prvobitni naziv - Gelzenkirhen. Tokom nacističke ere Gelzenkirhen je ponovo postao centar proizvodnje uglja i rafinisanja nafte, pa je zbog toga često bombardovan od zaveznika u Drugom svetskom ratu. Danas u Gelzenkirhenu nema više ugljenokopa. U gradu je decenijama bila najveća nezaposlenost u Nemačkoj. Danas se u gradu nalazi najveća solarna elektrana. U Gelzenkirhen-Šolvemu se nalazi termoelektrana na ugalj sa najvećim dimnjakom u Nemačkoj (čak 302 metara).
U Helzenkirhenu je smešten bundesligaški fudbalski klub Šalke 04. Stadion Šalkea, Veltins Arena, je okarakterisan kao najinovativniji stadion sagrađen poslednjih godina. Na njemu je bilo organizovano nekoliko utakmica SP u fudbalu 2006.
Septembar uredi
Bauhaus (nem. Bauhaus) ili punim imenom Državna škola Bauhaus u Vajmaru je bila državna škola za arhitekturu i primenjene umetnosti, koju je 1919. godine u Vajmaru u Nemačkoj osnovao arhitekta Valter Gropijus (nem. Walter Gropius) (1883. - 1970.) a predavači su bili i Kandinski i Kle.
Razlog osnivanja škole bila je ideja o stvaranju udruženja zanatlija-umetnika pod upravom umetnika-predavača, u cilju zajedničkog istaživanja profesora i studenata u primeni novih tehnika, materijala i oblika u arhitekturi, proizvodnji nameštaja i proizvodnji upotrebnih predmeta. Teorija izučavanja procesa opažanja i boja primenjivana su u praksi. Programi po kojima se radilo u Bauhausu bili su veoma napredni za to vreme.
Kao rezultat, grupnog rada i klime velikog entuzijazma, koja je u Bauhausu vladala od faze projektovanja realizacije, nastaju predmeti od kojih je potekao moderni industrijski dizajn.
Oktobar uredi
.svg)
Nemačko carstvo (nem. Deutsches Reich, Deutsches Kaiserreich) bio je naziv za nemačku državu u periodu od 47 godina, od kada se pruski kralj Vilhelm I proglasio za nemačkog cara 18. januara 1871. do 9. decembra 1918. i abdikacije Vilhelma II posle poraza u Prvom svetskom ratu. Službeno ime države, Nemački Rajh, se koristilo sve do 1943. iako Nemačka nije sve ovo vreme bila carstvo.
Izraz Drugi rajh (nem. Zweites Reich) ponekad i najbolje označava ovaj period u istoriji Nemačke. Izraz je uveo Artur Meler van den Bruk 20-tih godina 20. veka. Zaključio je da je Sveto rimsko carstvo bilo Prvi nemački rajh, dok je Nemačko carstvo bilo Drugi rajh. Tom logikom je i nastao izraz Treći rajh koji se odnosi na Hitlerovu Nemačku.
Novembar uredi
Knut (nem. Knut; Berlin, Nemačka, 5. decembar 2006) je beli medved rođen u zatočeništvu u Berlinskom zoološkom vrtu. Pošto ga je majka odbacila na rođenju, odgajili su ga radnici zoološkog vrta. Bio je prvo mladunče belog medveda koje je preživelo posle rođenja u Berlinskom zoološkom vrtu posle više od 30 godina. Postavši u jednom trenutku predmet međunarodne kontroverze, postao je popularna turistička atrakcija koja je donela veliki komercijalni uspeh. Pošto je nemački tabloid „Bilt“ citirao jednog aktivistu za prava životinja, koji je izjavio da bi mladunče trebalo ubiti, izazvan je bes svetske javnosti, a obožavaoci su se okupili u znak podrške njegovog odgajanja od strane ljudi. Deca su protestovala ispred zoološkog vrta a brojni imejlovi i pisma podrške životu mečeta su stigli iz celog sveta.
Knut je postao centar medijskog fenomena zvanog „knutomanija“, koji se raširio svetom i brzo iznedrio brojne igračke, emisije u medijima, video diskove i knjige. Zbog ovoga, meče je bilo „odgovorno“ za značajno povećanje prihoda u Berlinskom zoološkom vrtu 2007. godine, procenjeno na 5 miliona evra. Poseta zoološkom vrtu se po nekim procenama povećala za 30%, što je 2007. godinu učinilo najprofitabilnijom u 163 godine dugoj istoriji Berlinskog zoološkog vrta.
Decembar uredi
Anelis „Ana” Mari Frank (hol. i nem. Annelies Marie Frank, rođena 12. juna 1929. u Frankfurtu na Majni, a umrla marta 1945. u koncentracionom logoru Bergen-Belzenu) jedna je od najpoznatijih jevrejskih žrtava Holokausta. Za vreme skrivanja od nacista u Amsterdamu napisala je poznati Dnevnik Ane Frank.
Rođena je u Frankfurtu na Majni u Nemačkoj, ali je veći deo života provela u Amsterdamu. Bila je državljanin Nemačke do 1941, kada joj je oduzeto državljanstvo po Nirnberškim zakonima. Postala je poznata posle smrti, zahvaljujući objavljivanju njenog dnevnika. U njemu je opisala život tokom skrivanja za vreme nacističke okupacije u Drugom svetskom ratu.
Anina porodica se 1933. preselila u Holandiju, koju je Nacistička Nemačka okupirala 1940, a progoni Jevreja su se pojačali jula 1942, kada se porodica Frank sakrila u tajne prostorije u poslovnoj zgradi Ota Franka — Tajno skrovište. Posle dve godine, po dojavi, njihovo sklonište je otkriveno, a porodica Frank, van Pels i Fric Pfefer su deportovani u koncentracione logore. Ana je umrla sedam meseci kasnije od tifusa u koncentracionom logoru Bergen-Belzenu, nekoliko dana posle smrti svoje sestre Margo.
Anin otac, Oto Frank, koji je jedini preživeo rat, vratio se u Amsterdam i pronašao dnevnik svoje ćerke. Dnevnik je objavljen 1947, u originalnoj i delimično skraćenoj verziji na holandskom jeziku, i govori o Ani od 12. juna 1942. do 1. avgusta 1944.
Ana je rođena 12. juna 1929. u Frankfurtu u Nemačkoj. Druga je ćerka Ota (1889—1980) i Edit Frank-Holender (1900—1945), a starija sestra joj je Margo (1926—1945). Frankovi su bili liberalni Jevreji, nisu poštovali sve običaje Judaizma, i živeli su u pomešanoj zajednici Jevreja i ne-Jevreja različitog porekla. Edit je bila posvećeniji roditelj, dok je Oto bio zainteresovan za obrazovanje i posedovao dosta knjiga. Oboje su podsticali decu da čitaju.
Na izborima za Gradski savet Frankfurta 13. marta 1933, pobedila je Nacistička partija Adolfa Hitlera. Antisemitske demonstracije počele su skoro pa odmah, pa su se Frankovi plašili za sebe. Kasnije te godine, Edit i deca su otišli u Ahen, gde su živeli kod Editine majke, Roze Holender. Oto je ostao u Frankfurtu, a nakon što je dobio ponudu za osnivanje preduzeća u Amsterdamu, preselio se tamo. Tu je, 1934, našao smeštaj za sebe i svoju porodicu, koja je time postala deo 300.000 Jevreja koji su napustili Nemačku u periodu između kraja Vajmarske Republike 1933. i početka rata 1939.